John Reed - Tien dagen die de wereld deden wankelen

Recensie door Marjon Nooij
Uitgeverij Schokland i.s.m. Uitgeverij EPO

Een ooggetuigenverslag van de Russische Revolutie 1917

Vorig jaar werd de Oktoberrevolutie herdacht, die 100 jaar geleden leidde tot de bestorming en overname van het 'Winterpaleis' op 7 november 1917, en de bolsjewieken de macht grepen. (Volgens de Gregoriaanse kalender is het 25 oktober geweest, maar de auteur hanteerde de Juliaanse kalender, zoals die toen in Rusland werd gehanteerd)

John Reed was toentertijd als verslaggever ter plaatse in Petrograd - tegenwoordig Sint Petersburg -, heeft vele gedetailleerde verslagen gemaakt van de gebeurtenissen waarvan hij getuige is geweest. Over dit boek wordt geschreven dat het wordt gezien als een journalistiek topwerk. 

Zelf schrijft hij dat het een stuk gecomprimeerde geschiedenis is, zoals hij die zelf heeft beleefd en het pretendeert niet meer te zijn dan een gedetailleerd verslag van de Oktoberrevolutie, die niet alleen in Petrograd gebeurde, maar uiteindelijk in heel Rusland plaatsvond.

Reed deed niet alleen verslag van de toespraken van de bolsjewieken en vergaderingen die hij bijwoonde, maar interviewde ook omstanders en burgers die hij tegenkwam. Hij probeerde overal te zijn waar iets gebeurde.

Op 7 november schreef hij:

"Plotseling klonk buiten de scherpe knal van een geweer, meerdere schoten volgden. Ik rende naar buiten. Er was iets ongewoons aan de hand bij het Mariinskipaleis, waar de Raad van de Russische Republiek vergaderde. Dwars over het uitgestrekte plein stond een rij matrozen, het geweer in de aanslag, hun blikken op het hoteldak gericht.

'Provokatsia! Ze hebben op ons geschoten!' snauwde er een, terwijl een ander naar de ingang rende.

Bij de westelijke hoek van het paleis stond een grote pantserwagen waarop een rode vlag wapperde. Met rode verf was er SRSD (Sovjet Rabotsjitsj Soldatskitsj Depoetatov) op geschilderd. Alle lopen waren op het Sint-Isaakplein gericht. Er was een barricade opgeworpen bij de doorgang naar Novaja Oelitsja - kisten, vaten, een oud bed, een kar. Een berg hout versperde het eind van de Mojkakade. Blokken van een houtstapel in de buurt werden langs de voorgevel van het gebouw opgestapeld om als borstweringen te dienen.

Gaat er gevochten worden?' vroeg ik.

'Zometeen, zometeen,' antwoordde een soldaat zenuwachtig. 'Ga weg, kameraad, anders raak je gewond. Ze komen uit die richting,' zei hij, terwijl hij naar de Admiraliteit wees.

'Wie?'

'Dat zou ik niet kunnen zeggen, makker,' antwoordde hij en spuwde op straat."

Om zoveel mogelijk informatie te vergaren maakte de journalist gebruik van vele archieven van kranten. Niet alleen de Russische, maar ook Engelse en Franse kranten. Het Bulletin de la Presse werd elke dag verspreid in Petrograd door het Franse informatiebureau en was heel waardevol voor Reed. Het gaf informatie over de belangrijke toespraken, gebeurtenissen en de visie van de Russische pers.

Pamflettekst;

'AAN DE BURGERS VAN RUSLAND!'

'De Voorlopige Regering is afgezet. De staatsmacht is nu in handen van het Militaire Revolutionaire Comité, het orgaan van de Petrogradse Sovjet van Arbeiders- en Soldatenafgevaardigden, dat aan het hoofd staat van het Petrogradse proletariaat en garnizoen.

Het doel waarvoor het volk vocht: het onmiddellijke voorstellen van een democratische vrede, afschaffing van de eigendomsrechten van de land heren op de grond, arbeidscontrole over de productie en de vorming van een Sovjetregering, is gewaarborgd.

Lang leve de revolutie van arbeiders, soldaten en boeren!'

'Het Militaire Revolutionere Comité

De Petrogradse Sovjet van de Arbeiders- en Soldatenafgevaardigden.'

Lenin heeft de auteur gecomplimenteerd en verkondigde bij het verschijnen van het boek dat hij het over de gehele wereld uitgebracht zou willen zien, omdat hij het een uiterst waarheidsgetrouwe verslaglegging vond.

Deze journalistieke rapportage is voor het eerst in een Nederlandstalige uitgave verschenen in 1966 - bij Pegasus, destijds de uitgeverij van de Communistische Partij van Nederland - en nu, in 2017, is het in deze herziene vertaling uitgekomen. In tegenstelling tot de eerste is deze uitgave voorzien van het niet eerder gepubliceerde en oorspronkelijke voorwoord van Reed.

'Ten days that shook the world' kwam in boekvorm voor het eerst uit in 1919. Eigenlijk zijn het in werkelijkheid iets meer dan tien dagen geweest, maar alla.....

Het boek is een in vele talen uitgegeven en in 1999 heeft het zelfs op de zevende plaats gestaan van de Top 100 van journalistieke werken.

Het bijzondere aan dit boek, is dat het is geschreven ten tíjde van deze gebeurtenis, door iemand die het van nabij heeft meegemaakt en verslagen, terwijl andere boeken pas jaren na dato zijn geschreven. Vele boeken zijn er geschreven over de Oktoberrevolutie, Tsaar Nicolaas II Aleksandrovitsj en zijn gezin, en verhalen over de bevolking in die tijd.

Voor in het boek zijn wat beschijvingen opgenomen die beknopte uitleg geven over de verschillende Russische organisaties - zoals politieke groeperingen, comités, doema's, vakbonden, organisaties, parlementaire procedures ed - om de lezer meer duidelijkheid te geven.

Als één van de oprichters van de Communistische Arbeiderspartij in de VS, kunnen we stellen dat Reed niet geheel als onpartijdig gezien kan worden en zodoende zal waarschijnlijk niet alles als volledig objectief geschreven zijn. Hij schreef immers al dat het een verslaglegging is van een gebeurtenis zoals hij dat heeft beleefd.

Ondanks dat het geen gemakkelijke materie is, is het een soepel geschreven en zeer lezenswaardige reportage, waarbij de credits hiervoor natuurlijk niet alleen naar de auteur gaan, maar - minstens zo belangrijk - naar de vertalers van deze nieuwe editie.

Als lezer hoef je niet bang te zijn om niet te begrijpen hoe de politiek er toen bedreven werd, want het verhaal geeft heel veel duidelijkheid aan de liefhebber van een stuk geschiedenis.

Een prachtig historisch document!!!

John Reed (1887 - 1920) werd geboren in Portland, Oregon. Hij studeerde journalistiek aan de University van Harvard, waarna hij zichzelf de bestbetaalde journalist van Amerika mocht noemen. Tijdens de Mexicaanse Oorlog in 1916 - 1917 was hij correspondent en ten tijde van de WOI en de Russische Revolutie was hij in Rusland werkzaam als verslaggever. Zijn vrouw Louise Bryant, zelf ook journalist, was met hem meegegaan. Een aantal weken vóór de revolutie kwamen ze aan in Rusland.

Nadat hij daarna nog een aantal jaar in Amerika had verbleven, overleed hij in Rusland aan tyfus. Op het Rode Plein werd hij bijgezet in de necropolis en een gedenkplaat in de Kremlin Muur herinnert nog altijd aan hem.

Titel: Tien dagen die de wereld deden wankelen
Reeks: Kritische Klassieken nr. 14
Auteur: John Reed
Oorspronkelijke vertaling: G. van Es
Herziene vertaling: Nils Buis en Koen Wijnkoop
Oorspronkelijke uitgave: 1919
Genre: Geschiedenis & Politiek
Pagina's: 319
ISBN: 9789082454635
Uitgeverij Schokland
Verschenen: mei 2017