Over
een gedesillusioneerde generatie, gebukt onder schuld en
slachtofferschap
Zhāng
Yuèrán (Jinan, 1982) heeft met De spijker
het ontroerende verhaal geschreven over de erfenis van een
verbitterde generatie die zich tegen wil en dank staande moest houden
tijdens de Culturele Revolutie in China van 1966-1976. Mao
wist de macht die hij had verloren door het mislukken van de Grote
Sprong Voorwaarts, weer naar zich toe te trekken. Vele Chinezen
hebben zijn politiek letterlijk aan den lijve ondervonden door de
praktijken van onder andere de Rode Gardes. Voortdurende
dreiging van martelingen, executies, onteigening van bezit,
deportaties van de intellectuelen, en de éénkindpolitiek hebben een
grote stempel gedrukt op het emotionele leven van de oudere
generaties. De voortdurende angst en de noodzaak op je hoede te zijn,
hebben maar al te vaak geleid tot huwelijksproblemen, huiselijk
geweld, overmatig drankgebruik en het onvermogen om lief te hebben.
Marjon
Nooij
Na
de dood van Mao kwam er een einde aan deze zwarte periode, kreeg de
bevolking meer vrijheden, groeide de welvaart en kwam er voorzichtig
wat meer vrijheid van meningsuiting. Echter, de maandenlange
bezetting in 1989 van het Tian’anmen-plein
(Plein van de Hemelse Vrede)
kostte vermoedelijk aan 3000 mensen het leven en over deze
gebeurtenis mag in China nog altijd niet worden geschreven of
gesproken. Vertaler Annelous Stiggelbout legt in het voorwoord uit
hoe Zhāng
er – met behulp van allusies – zo subtiel naar verwijst dat het
degene die haar werk censureert niet op zou vallen.
In
eigen land is Zhāng
een van de invloedrijkste auteurs van de generatie na de jaren '80
van de vorige eeuw. Haar verhalenbundel Tien liefdes was het
eerste werk dat in 2020 in Nederlandse vertaling verscheen. Met De
spijker – waarvoor ze de Prix Transfuge won en op de
shortlist van de Prix du meilleur roman étranger stond –
is ze internationaal doorgebroken.
Cheng
Gong en zijn jeugdvriendin Li Jiaqi zijn samen opgegroeid, maar
hebben elkaar al jaren niet meer gesproken. Wanneer Jiaqi
uit Beijing
teruggekomen is om voor haar stervende grootvader Li Jisheng te
zorgen, zoekt ze Gong op. Nu ze dertigers zijn, spenderen ze één
hele nacht aan het ophalen van herinneringen. Beurtelings doen ze
elkaar hun verhaal in ononderbroken, intieme monologen en komen ze
geleidelijk tot de kern van hun persoonlijke tragedie en het grote
geheim. 'Ik wist dat ik je daarna misschien nooit meer zou
zien, dit was misschien wel de laatste kans om alles met je te
bespreken.'
Jiaqi's
grootvader was een gerespecteerd
cardioloog die zijn eigen zoon steeds heeft afgewezen. De pijn
van het zich niet geaccepteerd voelen vreet de zoon langzaam op en
doet hem naar de drank grijpen. Tegen de zin van vader trouwt zijn
zoon beneden zijn stand. Er wordt een dochter geboren, maar het
huwelijk is al bij voorbaat gedoemd te stranden en hij vertrekt naar
Beijing. Jiaqi blijft bij haar moeder, maar haar hart blijft hunkeren
naar haar vader en, zo jong als ze is, ze probeert hem in bescherming
te nemen.
'De
proporties van zijn [grootvaders mn] dood zijn het gewicht van
zijn leven. Het zinken van een slagschip. Ik moet een formidabel man
niet zijn waardige dood onthouden, dat weet ik, maar toch klem ik
deze momenten vast en wil ik ze onder geen beding uit handen geven.
Al die jaren heb ik niets van hem gevraagd, niet zijn zorg, zijn
liefde, zijn eer... Ik wilde niets van dat alles. Nu wil ik alleen
maar zijn dood, ik wil bezit nemen van zijn dood. Ik heb gewacht op
dat moment, gewacht tot een niet-bestaande stem zou aankondigen dat
alles voorbij is.' […] 'Soms vraag ik me af: als ik niet was
weggegaan, als ik steeds in het licht van zijn aureool was blijven
leven, was ik dan iemand anders geworden?'’
Ook
Gong groeide op in een gebroken gezin. Toen zijn moeder vertrok, liet
zijn vader hem achter bij zijn tirannieke grootmoeder. '[...] ik
droeg het lot van ons hele geslacht op mijn schouders.' Zijn
comateuze 'droom-opa' ligt met een 'glimlachende mond'
in kamer 317 van het ziekenhuis. Iemand had een spijker in zijn
hoofd gedreven, het aangetaste deel van zijn hersenen is operatief
verwijderd en sindsdien is grootvader een kasplantje. 'Niemand
wist wie de dader was. Alleen opa.' Maar opa kan het niet meer
vertellen. 'Ik ontdekte later dat hij elke paar jaar een manier
zou vinden om op te staan uit de vergetelheid en terug te keren in
mijn leven.' Gong bedenkt een manier om te communiceren met de
ziel van opa en stelt alles in het werk om onderdelen bij elkaar te
scharrelen om een 'zielofoon' te maken. Samen met Jiaqi gaat
hij na schooltijd naar het ziekenhuis, waar ze in alle rust hun
huiswerk kunnen maken. Het zijn die momenten die hen zelfs een
gelukkig gevoel geven.
Het
verhaal krijgt een diepere laag door het gruwelijke geheim, dat de
opa's met elkaar verbonden heeft en niet alleen het leven van hun
kinderen te gronde heeft gericht, maar ook doorwoekert in de derde
generatie. Het zich niet willen herinneren van, of zich uitspreken
over het harde verleden – uit angst voor represailles – doet de
familierelaties geen goed en ook onderling raken de families
gebrouilleerd. Tijdens de ontboezemingen in die bewuste nacht
ontvouwt zich langzaam de Orwelliaanse Chinese geschiedenis en komen
ze tot de kern van het gezamenlijke grote geheim.
Zhāng
beschrijft de zoektocht naar de eigen identiteit vanuit de elkaar
afwisselende perspectieven van beide hoofdpersonages, waarbij het
lang verzwegen mysterie van hun grootvaders successievelijk wordt
ontrafeld. Gong en Jiaqi kunnen dan eindelijk de laatste
puzzelstukjes op de juiste plaats leggen. De twee jeugdvrienden staan
hierbij symbool voor de jongste generatie die de last draagt van de
harde, communistische heerschappij in het China van de twintigste
eeuw.
'Pas
toen we jaren later volwassen waren, leek het alsof we eindelijk de
mist uit waren gekomen en de wereld helder zagen. Maar dat was niet
zo. We droegen de mist om ons lichaam mee, als een cocon.'
De
spijker is
een maatschappijkritisch, vol verhaal over schuld en
slachtofferschap, waarbij er voornamelijk verliezers zijn die het
vertrouwen en hun principes zijn kwijtgeraakt. Het verhaal laat zien
in welke beklemmende omstandigheden de Chinezen in de Volksrepubliek
hebben moeten leven in de eenpartijstaat.
Wanneer
er wordt gesproken over het verleden is het altijd de vraag hoe
betrouwbaar herinneringen
zijn
en wie uiteindelijk de nagel is aan
de doodskist van de ander.
--
Titel:
De spijker
Auteur: Zhāng
Yuèrán
Vertaling: Annelous Stiggelbout
Pagina's:
528
Uitgeverij Prometheus
ISBN: 9789044646610
Verschenen:
april 2023