Morten Strøksnes-Haaienkoorts

Recensie door Roosje 

Uitgever Atlas Contact

De zee, de zee (1)

 Inleiding 

‘Een Groenlandse haai is een oerwezen dat op de bodem van de diepe Noorse fjorden zwemt, tot aan de Noodpool toe. Diepzeehaaien zijn doorgaans kleiner dan de haaien die in ondieper water leven. De Groenlandse haai is de grote uitzondering op die regel. Die kan groter worden dan een witte haai en is daarmee de grootste vleesetende haai ter wereld (de reuzenhaai en de walvishaai zijn groter, maar die eten plankton). Marien biologen hebben onlangs ontdekt dat de Groenlandse haai misschien wel vijfhonderd jaar oud kan worden. Theoretisch gezien kan het exemplaar dat wij gaan van dus geboren zijn ten tijde van Maarten Luther. 
We namen die avond twee jaar geleden een besluit. Wat er ook gebeurde, wij gingen een vraatzuchtig monster vangen met honderden miljoenen jaren evolutie achter zijn rug, potentieel giftige stoffen in zijn bloed, parasieten in zijn ogen, en tanden als in een bovenmaatse vossenklem.’ (2016: 20) 

Monster 

Het was op een mooie, warme herfstavond dat ik naar een natuurvideo aan het kijken was: Shark van BBC Earth; hierin speelt de Groenlandse haai een prominente rol (en die rol zou de weken erna nog prominenter worden): een naar, log, smerig, gevaarlijk beest van enorme afmetingen, dat alles naar binnen slokt dat hem voor de bek komt, en jagen doet hij ook, met verve. Hij wordt in de loop van zijn lange, lange leven - hoe lang weet men niet precies maar lang is het - compleet blind doordat parasieten in en op zijn oog leven en dat oog opeten. Maar ja, zien in de arctische wateren op grote diepte is helemaal niet nodig.

Het is de grote kracht van BBC Earth dat zij ieder beest dat voorkomt in hun documentaires met grote vriendelijkheid benadert, hoe naar dat monster ook is. Dat is goed. Dat is mooi. BBC Earth is per slot geen Noorse of Groenlandse of Inuït visser. 

Moby Dick 

Het was op een mooie, rustige zomerdag dat Hugo Aasjord zijn vriend Morten A. Strøksnes belde vanuit het Vestfjord op de Lofoten ten Noord-Westen van Noorwegen. Hugo is schilder van grote expressionistische doeken (2), visser en natuurmens, Morten is schrijver en wetenschapsjournalist, ook geboren op de Lofoten. Of Morten maar snel naar het Vestfjord wilde komen: het weer was rustig en de mannen zouden een poging kunnen doen de jacht op de Groenlandse haai serieus gestalte te geven: vissen dus op groot wild! 

Illustratie uit een vroege editie van Moby-Dick

Waarom de beide Noren zo graag die Groenlandse haai te pakken willen krijgen - hij is oneetbaar, giftig zelfs, zijn huid zit vol gemene mesjes en prikkels, het beest is een naar monster uit de diepzee, een soort Moby Dick - wordt in dit hele boek niet duidelijk. Deze onduidelijkheid is zo ongeveer het enige minpuntje aan dit grandioze verslag. Tenminste, ik vroeg me van tijd tot tijd af: waarom willen die mannen dat nu eigenlijk? Waarom leggen zij hun leven in de waagschaal om zo’n beest te vangen? Het zal een mannending zijn, denk ik, en dan een ding voor stoere mannen van de barre Lofoten. Ik ben geen stoere man, maar ik kan wel geweldig genieten van avonturen in de wildernis in welke gedaante dan ook (Jack London, Het Jungleboek en Jules Verne en zo) en poolreizen en het enorme afzien van bergbeklimmingen en de ermee verbonden gevaren (Joe Simpson e.a.). 

Geen praters

De jacht op die enge haai, een ware Leviathan, is voor deze vrienden een soort van aanleiding om samen te vissen, nu eens in een opblaasboot en dan weer in een lekke schuit - ja, gewoon, er was geen andere voor handen -. Vier jaargetijden doen ze erover; vier delen in het boek, die voorafgegaan worden door stemmige inkttekeningen van een Groenlandse haai, vermoed ik, enigszins gestileerd. Mooi! 

Grote praters zijn de mannen niet, dat begrijp je. Hugo schildert en knapt een groot woon- werkcomplex op, Morten schrijft. Morten schrijft dit boek. Over de haai, maar vooral over de zee en ook over de aarde, en dan ook nog hun grote geschiedenis vanaf het ontstaan van de aarde. Wetenschapsjournalistiek, heet dat, denk ik. Schitterend vooraf gegaan door en eindigend met een citaten uit het oudtestamentische boek Job.  

Job and his friends. Gustave Doré

Wetenschap en Griekse goden

Strøksnes weet het verhaal over zijn vriend en hem en ‘hun haai’, die Moby Dick-achtige proporties krijgt - ik overdrijf, maar Moby Dick vindt natuurlijk een plek in dit boek - te combineren met een enorme reeks aan feiten uit de wetenschap over de zee, allerlei zeedieren, geologie, evolutie, geschiedenis, over de Lofoten natuurlijk, ook wat vroeger over zeedieren geschreven werd, de bijbel, ‘you name it’. Echt mega veel en heel interessant. Een jongensboek voor nerdige jongens, en voor meisjes ook! 

Leuke weetjes uit het verleden vermengd met moderne wetenschap: 

‘De wind waait constant uit het westen. Er zijn geen oceanen, kapen, zeestraten, eilanden of kustgebieden die niet gedomineerd worden door één bepaalde wind. Op de Vestfjord is dat net als bij de meeste zeegebieden op het noordelijk halfrond, de westenwind. Op oude kaarten werd de wind vaak afgebeeld met een gezicht. Misschien stamt die traditie uit de oudheid want de goden van de Grieken vertegenwoordigden zoals bekend menselijke eigenschappen en natuurfenomenen, en de windgod Aeolus was de zoon van de zeegod Poseidon. Het opvallendste aan de winden waren hun bolle wangen, en de westenwind blaast in de regel met alles wat hij in huis heeft. De wetenschappelijke verklaring is als volgt: hogedrukgebieden bij de Azoren en lagedrukgebieden bij IJsland veroorzaken een sterke westenwind in de noordelijke Atlantisch Oceaan. ‘ (ibid. 89) 

Plasticsoep 

Heel verdrietig en ook heel boos werd ik toen de milieuproblematiek - zeer indringend - ter sprake kwam: we helpen zelf door grenzeloze hebzucht gedreven ons leven, dat van onze kinderen en de hele aarde naar de gallemiezen! Overbevissing, vissen met giga visfabrieken, sleepnetten, sleepbalken: die doden het leven in zee in één keer; daar kan de plasticsoep die het leven in de oceanen verstikt, bijna niet tegen concurreren. The horror, the horror!! (3). 

Voorbeelden ga ik niet geven, daarmee zou ik het boek te kort doen. Zelf lezen dat boek! Dan kom je ook te weten of Hugo en Morten na zoveel pogingen dat gruwelijke beest werkelijk aan de haak slaan. 

Hoop  

Ik sluit af met het motto voorin het boek - misschien geeft dat een beetje hoop voor onze toekomst: 

“Zijt gij tot den grond der zee gekomen, 

en hebt gij in de diepte des afgronds gewandeld?” 

Job, 38:16 (4)    

Noten

1. Zeer vrij naar Iris Murdoch en Xenophon 

2. Het schilderij op de voorkant van het boek is van Hugo (prachtig!!) 

3. Joseph Conrad Heart of Darkness 
4. Wellicht een Lutherse bijbelvertaling, zie ook noot 110 van Haaienkoorts.

Mijn Bijbel - die in de gewone taal - zegt: "Job, ben jij bij de bronnen van de zee geweest?"  

En heb je over de bodem van de zee gewandeld?' 

Interessant: ik las het hierboven citaat 'grond' als bodem, maar 'grond' kan ook 'bron' zijn. 

Dan vind ik - in dit geval - de Lutherse vertaling mooier, rijker, diepgaander

Over de auteur 

Morten A. Strøksnes (30-11-1965, Kirkenes) is de belangrijkste literaire journalist van Noorwegen, daarnaast is hij historicus, fotograaf en schrijver van non-fictie. 

    

Uitgever: Atlas Contact 
Auteur: Morten Strøksnes  
Vertaald: Paula Stevens  
Verschijningsdatum oktober 2016 
288 pp. 
ISBN: 9789045033013 
Genre: Literatuur & Romans Literaire non-fictie