Uitgeverij Signatuur
Het leven in de
breedte
Dochters van een nieuwe
tijd van Carmen Korn is het eerste deel van een breed opgezette historische
romantrilogie over het Duitsland van na de Eerste Wereldoorlog. Het middelpunt
van deze geschiedenis is de relatie tussen vier vrouwen en hun ouders,
partners, kinderen, collegae, vrienden en kennissen. Plaats van handeling is
Hamburg, de van oudsher vrije Hanzestad, die tijdens de Tweede Wereldoorlog
langdurig en intensief gebombardeerd is. Vanzelfsprekend komt dat laatste
uitgebreid aan de orde.
De periode waarin deze
roman zich afspeelt loopt van maart 1919 tot december 1948. De roman eindigt
met een enorme cliffhanger. Ik houd niet zo van zo’n mes op de keel. Ook al
maakt het boek deel uit van een groter geheel, dan zie ik graag een afgerond
geheel. Ik wil zelf graag besluiten of ik het volgende boek of de volgende
serie wil lezen of zien. Maar ondanks dat is deze historisch roman van Korn een
heerlijk leesbare geschiedenis van een (deel van een) Europees land. En niet
zomaar een land natuurlijk, het land dat aanstichter en verliezer is van twee
wereldoorlogen in de twintigste eeuw. Dat feit heeft veel Duitse intellectuelen
en denkers intensief beziggehouden. Is iedere Duitser schuldig aan deze zwarte
bladzij in de wereldgeschiedenis? En hoe los je zo’n schuld in nadat een
wereldoorlog is afgelopen? Ik ga maar eventjes heel kort door de bocht.
Carmen Korn lost dat
probleem tamelijk simpel op: vier gewone, maar toch moderne vrouwen en hun
entourage vormen het middelpunt van de Duitse geschiedenis. Met hen leef je als
lezer mee. Door hun ogen zie je de Duitse geschiedenis en wat die geschiedenis
betekent voor gewone mensen. Bovendien behoren die vrouwen allemaal tot de
groep die om verschillende redenen niet meegaan in het nationaal-socialisme.
Duidelijk representeren zij het gedachtegoed, het kunstklimaat, het liberale en
vrijzinnige leven van de Weimarrepubliek, die na WOI in de Duitse politiek en
het culturele leven de toon zette.
De stijl van Carmen Korn
is prettig, leesbaar en to the point. Het is verrassend hoe zij het oplost om
een periode van ongeveer dertig jaar overzichtelijk te vertellen. De
hoofdstukken krijgen een aanduiding van de maand en het jaar waarin de
gebeurtenissen zich afspelen, bijvoorbeeld maart 1919. De hoofdrolspelers zijn
min of meer gewone vrouwen. Hun gewone levens en wat zich daarin afspeelt: hun
ouders, hun partner, hun eigen gezin, hun liefdesleven, hun werk, de omgang met
anderen, dat is de kern. De lezer wordt
niet verteld maar leeft mee met de personages. Korte situaties worden de lezer
geschetst. Dit procédé is vergelijkbaar met een andere roman over de Duitse
geschiedenis die onlangs in het Nederlands verscheen: De Effingers van Gabriele
Tergit.
Op deze wijze wordt het
leven in de breedte getoond: lange lijnen, veel personages, en niet zozeer de
diepste zielenroerselen van een enkele
hoofdpersoon. Als je houdt van dieptepsychologische, filosofische beschouwingen
en nauwgezette observaties zal een boek als dit even wennen zijn. Carmen Korn
wil benadrukken, denk ik, dat veel gewone Duitsers aan ‘de goede kant’ stonden;
de goede kant is in dit geval de kant van de Weimarepubliek met zijn aandacht
voor kunst, wetenschap, moderniteit en vrijzinnigheid.
Kort ben ik over de
verschillen tussen de roman van Tergit en die van Korn. Tergits roman verscheen
kort na WOII en gaat over vier generaties joodse Duitsers in het zuiden van
Duitsland en in Berlijn. Korns roman is onlangs verschenen en zij schrijft over
het noorden van Duitsland - en ligt een beetje in de buurt van Lübeck van
Thomas Mann, maar is er totaal niet mee te vergelijken -. De entourage in Korns
roman waaiert breed uit. Een paar personages in Korns roman zijn joods.
Het is juiste de breedte
van Korns verhaal waarin de sterkte van deze roman ligt. Vier vrouwen staan
centraal: de vriendinnen Käthe en Henny, beiden vroedvrouw; de schoonzus van
Henny, Lina, en de rijke Ida. Zij vieren krijgen met elkaar te maken. Een
breedheid van het maatschappelijke leven komt aan de orde: het joods zijn, met
name de geassimileerde joden - net als in De Effingers -; lesbisch en homo
zijn; vrouwen die werken en de kost verdienen; jong weduwe worden; niet met de
liefde van je leven kunnen trouwen; het communisme en hoe ver ga je in je
overtuiging; ‘interraciale’ liefde; vreemdgaan; een onbekende vader hebben;
voor de oorlog moeten vluchten uit Duitsland vanwege je overtuiging; zelfmoord
uit angst voor de nazi’s; zelfmoord uit wanhoop; armoede en overdaad; ongehuwd samenwonen;
het culturele leven; vrijzinnigheid; gokken en schulden maken; zaken doen; het
moderne ziekenhuis; alleenstaande moeders; een moeder die eigenlijk niet de
biologische moeder is van een kind; onvruchtbaarheid; de kunst uit de
Weimarrepubliek, die later gezien wordt als on-Duits en ‘entartet’:
schilderijen met een zwart personage, ‘met een negerfiguur’; moderne
architectuur, zoals Bauhaus etc.
Voorin staat een korte
lijst met personages, die wat mij betreft wel iets langer had mogen zijn. En
die heb ik vele malen geraadpleegd.
Achterin is een bijlage
toegevoegd met termen uit de geschiedenis en met name over Hamburgse zaken en
geografische plaatsen. Een stadskaart van Hamburg van 1919 met verschillende
stadsdelen en belangrijke gebouwen completeert deze bijlage. Heel fijn!
Je kunt je afvragen of
Korn niet teveel onderwerpen te berde brengt, want ongeveer alles passeert de
revue. Misschien is dat wel zo, maar zij heeft er duidelijk voor gekozen om
zoveel mogelijk kwesties en issues uit de gewone Duitse geschiedenis voor het
voetlicht te brengen. Haar stijl is vrij eenvoudig; die staat dus de veelheid
aan onderwerpen en personages niet in de weg. Misschien is deze historische
roman over het Duitsland van de afgelopen honderd jaar niet de beste, maar zeker
een zeer leesbare en zeer vermakelijke.
Anders dan in de Cazalets
van Elizabeth Jane Howard heb ik me niet gestoord aan opmerkingen en
observaties die niet thuishoren in de historische periode, de zg.
anachronismen, maar Korns verhaal is anderzijds veel minder smeuïg dan dat van
Howard. Mijn voorkeur gaat overigens uit naar Carmen Korn.
Auteur
Carmen Korn - Düsseldorf,
1952 - werkte na haar studie als redacteur bij het Duitse weekblad Stern. Ze is
getrouwd en heeft twee kinderen. Dochters van een nieuwe tijd is het eerste
deel van een trilogie, die in Duitsland al een bestsellersstatus heeft bereikt;
er werden al meer dan 1,7 miljoen exemplaren verkocht.
Voor haar trilogie De
Nieuwe Tijd liet zij zich inspireren door de vrouwen uit haar eigen familie:
haar grootmoeders, hun zussen en schoonzussen. Als jong meisje zat ze vaak naar
hen te luisteren als ze het over de oorlog, over liefde of over hun dromen
hadden. Veel van hun levens heeft Korn verwerkt in die van haar personages.
Auteur: Carmen Korn
Titel: Dochters van een
nieuwe tijd
Vertaling Olga Groenewoud
Pagina's: 522
ISBN: 9789056726577
Uitgeverij Signatuur
Verschenen: juni 2020