Uitgeverij De Bezige Bij
Lichtvoetig proza met donkere wolken op de
achtergrond
Aanleiding
Helaas, de tijden zijn hard, werk is er amper te vinden en Franz
wordt naar Wenen gestuurd. Daar komt hij onder de hoede van
Otto Trsnjek, een oude vriend, waarmee moeder lang
geleden een warme zomer heeft beleefd. Otto heeft een
sigarenzaakje, daar zou Franz wel een handje kunnen helpen.
Sfeer
Franz wordt op de trein gezet, het gewicht van de
voorbereidingen en het afscheid verdwijnt tijdens de reis:
'En opeens voelde alles op de een of andere manier
luchtig en prettig aan. Het was alsof met de vervaagde gestalte van
zijn moeder ook een groot deel van zijn eigen gewicht op het perron
van Timelkam was achtergebleven. Licht als een veertje zat Franz nu
in de coupé, voelde het ritmische geratel onder zijn achterste en raasde met de
onvoorstelbare snelheid van bijna tachtig kilometer per uur naar Wenen.'
Brein en begrip bevorderen
Otto verkoopt behalve tabakswaren ook schrijfwaren en
kranten. Het is de bedoeling dat, wanneer
er geen klanten zijn, Franz op het kleine krukje naast de
winkeldeur rustig wacht en
'brein en begrip bevordert' door kranten te
lezen. En dan ook écht alles lezen uit alle kranten.
Alleen zo kun je de klanten adviseren. In betere
tijden zorgden het aroma, de geur, de smaak en het kruidige van de sigaren voor
het idee dat je een tempel voor geest en genot binnentrad. Nu
is de aanvoer van sigaren onbetrouwbaar. De eigenaar
is een oorlogsveteraan en loopt op krukken, hij heeft nog maar één been.
Het verhaal kabbelt voort, er lijkt weinig te
gebeuren, maar langzamerhand wordt duidelijk hoe het
dagelijks leven rondom het
tabakszaakje reilt en zeilt. Franz leert de vaste
klanten kennen. Er zijn opscheppers bij zoals mevrouw dr. dr. Heinzl. Zij grossiert in doctorstitels die ze na het sterven van
haar twee echtgenoten vol trots draagt.
Een Kommerzialrat komt met zijn incontinente teckel, sommigen komen
losse sigaretten halen en gepensioneerden nemen andere kranten dan
studenten.
Sigmund Freud
Hé, dat is een bekende! Professor Freud behoort
ook tot de klantenkring. Deze professor doet heel wat
stof opwaaien, Franz raakt geïntrigeerd en probeert in gesprek
te komen met de geleerde. Het is een interessant personage in
het verhaal, want hij kan Franz adviseren in belangrijke levenskwesties.
Franz is jong, onervaren en heeft geen idee wat
hij moet aanvangen met zijn gevoelens. Freud adviseert hem
een meisje te gaan zoeken. Vervolgens krijgen we
de ontwikkeling van Franz te zien, wat dat betreft zou je
het als een bildungsroman kunnen beschouwen. Door de
ontmoeting met Freud en een even stormachtig en betoverende als confronterende
liefde verandert Franz van een jongen in een jonge man.
'In het vroege schemerlicht, als de lantaarnmannen op hun
ladders klommen en de gaslantarens uitdeden, en de eerste arbeiders met
beschaduwde gezichten op weg naar de vroege ploegendienst gingen, bewoog hij
zich alleen nog voort in een nevelige, onzekere toestand tussen waken en
dromen. En terwijl hij dan langzaam en moe terug sloop naar het
sigarenzaakje, kwam het Boheemse meisje hem op elke hoek tegemoet. Boheems
meisje onder de lantaarn. Boheems meisje achter het hek. Boheems
meisje in een huisportiek, haar gezicht verlicht door de
gloed van een sigaret. Boheems meisje in het uitstalraam, haar armen
naar hem uitgestrekt en glimlachend.'
Licht en donker
Terwijl Franz zich ontwikkelt en exotische avonturen
beleeft, wordt de jodenhaat groter. Freud is joods en klant van
Otto, dit tot misnoegen van meesterslager-slager Roßhuber.
Dat dit tot spanningen moet leiden is duidelijk.
De schermutselingen worden gedetailleerd
beschreven en, hoewel niet zo fijn om voor
te stellen, is ook hier weer met een
niet al te zware pen geschreven. Verder in de tijd
wordt de sfeer grimmiger. Ondanks de sterke arm van de
macht lijkt de rol van de tegenstander niet uitgespeeld.
Eenmansacties lijden soms tot een hilarisch, soms een droevig
schouwspel, ontroering en afschuw wisselen elkaar af.
Warm
De relatie Otto/Franz wordt geweldig
uitgewerkt, twee kwetsbare personen die
zonder veel woorden voor elkaar instaan. Otto heeft
het te doen met zijn protegé wanneer deze wegkwijnt door liefdesverdriet
en Franz helpt Otto wanneer er weer eens sporen van vandalen opgeruimd moeten
worden, samen staan ze sterk. Franz heeft beloofd zijn
moeder iedere week te schrijven. De correspondentie is
liefdevol:
'(Kaart met slottuin van Schönbrunn, verlicht door
lantarens en gesuikerd met sneeuw)
Beste moeder,
Nu ben ik al vrij lange tijd hier in de stad, toch lijkt
alles me eerlijk gezegd steeds vreemder. Maar misschien is dat met het hele
leven zo: vanaf je geboorte kom je met elke nieuwe dag een stukje verder van
jezelf af te staan, tot je het op een bepaald moment helemaal niet meer weet.
Kan het zijn dat dit werkelijk het geval is? Vraagt met veel groeten,
Je Franz'
Conclusie
Dit bijzondere boek
heeft me verrast door de stijl. Een verhaal dat zich afspeelt aan de
vooravond van WOII kan op verschillende manieren geschreven worden.
Deze auteur heeft een 17 jarige jongen als uitgangspunt genomen, een
jongen die volop in ontwikkeling is. Hij is romantisch en
wat dromerig van aard, dit vormt een contrast met de harde
realiteit van de tijdsgeest. Door de dromerige aard van Franz lijkt het soms of je in een andere wereld terecht komt. Op
zoek naar het Boheemse meisje maakt
hij bizarre gebeurtenissen mee. Dat element geeft het verhaal een
heerlijk magisch laagje.
De auteur
Robert Seethaler werd in