Recensie door Tea van Lierop
Uitgeverij Nobelman
Een
hechte gemeenschap ontwricht
Wat
doet een oorlog met een gemeenschap waarin iedereen elkaar op zijn
minst van naam kent en waar familiebanden doorslaggevend kunnen zijn
bij het maken van de juiste keuzes? En is het niet zo dat sociale
achterstand mensen tot wanhoop kan drijven en dat ze daardoor weinig
te kiezen hebben? Verwacht geen antwoorden op deze vragen, maar wel
een helder beeld van wat er zich heeft afgespeeld in deze zeer
karakteristieke regio in het noordoosten van Friesland.
Tussen
de Kleistreek en de Friese Wouden ligt Dokkum. Deze stad staat
centraal in de zoektocht naar de historische achtergronden van twee
mannen met heel toevallig dezelfde, weinig voorkomende, naam: Tjerk
Hacquebord. Dokkum is bekend van Bonifatius, een heilige bisschop die
in 754 bij Dokkum vermoord werd, maar is natuurlijk ook één van de
elf steden die deel uitmaken van de Elfstedentocht.
Leven in Dokkum
Dokkum
heeft een rijke historie. Door zijn ligging aan de Dokkumer Ee was de
stad geschikt voor handel met kooplieden rond de Noord-en Oostzee.
Wanneer je in het centrum rondloopt valt er nog voldoende waar te
nemen om een beeld te krijgen van de vroegere grandeur. Stadswallen,
mooie huizen, waarvan de voormalige apotheek een goed voorbeeld is en
een station ('Dokkumer Lokaaltje')* getuigen van een eens bloeiende
stad. Helaas kwam aan deze bloei een einde toen de Ee dichtslibde en
er geen verbinding meer was met de Lauwerszee.
Het
huis van de familie van Tjerk Louwrens lag aan de Stationsstraat. De
broers Tjerk (Louwrens, zoon van Louwrens en Gé Hacquebord) en
Folkert waren handige jongens:
'Twee
kano's werden aan elkaar vastgemaakt en functioneerden als drijvers
van een catamaran. Op het plateau ertussen hadden ze een oude
motorfiets gemonteerd die voor de aandrijving van het vaartuig
zorgde.
De
motorfiets was via een as met een kruiskoppeling aan een
vrachtwagenventilator bevestigd, die als schroef aan het vaartuig
diende en voor de voortstuwing zorgde. Op deze manier voeren ze met
een redelijke snelheid de stad rond.'
Pater
familias Louwrens en zijn vrouw Gé hadden, behalve Tjerk en Folkert,
nog 5 kinderen. Louwrens was een ondernemer die de touwtjes stevig in handen hield. Ook
hij moest moeilijke keuzes maken. Het was een hecht gezin, waarin
moraal en hard werken voorop stonden.
Hoe
anders verliep het leven van Tjerk Heero (zoon van Heero en Feikje
Hacquebord). Evenals Tjerk Louwrens woonde hij bij een station, het
station van de stoomtram. Hij was 35 jaar toen de oorlog uitbrak,
zijn naamgenoot pas 19.
Samen
met zijn vader had hij een aannemersbedrijf, maar door de crisis was
er weinig werk. De NSB beloofde werkgelegenheid en ziehier: de kiem
was gelegd voor de keuze van Tjerk Heero. Hoewel één en ander in
strijd was met de opvattingen van zijn vader werd Tjerk Heero lid van
de NSB.
De
oorlog
Het
grootste deel van het boek gaat over de oorlog en hoe die uitpakt
voor de twee naamgenoten. Sommige delen lezen als een spannend
avontuur, andere stukken doen je huiveren van afkeer. Het is gelukkig niet
alleen kommer en kwel, Tjerk Louwrens leerde in de oorlogsjaren zijn
vrouw Tjimmy kennen. Dat was toen nog een jong meisje en de
schuchterheid die daarmee gepaard ging wordt mooi uitgewerkt door de
auteur. De verhalen over de verschillende onderduikadressen maken
duidelijk dat er meerdere kanten zaten aan het onderduiken, aan de
ene kant hoefde je je niet te melden voor de 'arbeidsinzet', aan de
andere kant lag het gevaar op de loer opgepakt te worden. Dat 'ons
kent ons' had zeker ook nadelen, er hoefde maar één NSB'er lucht te
krijgen van een onderduiker en je kon verraden worden. Gelukkig waren er
naar verhouding maar heel weinig NSB'ers in Dokkum en omgeving.
'Ook
overdag werd de bewegingsruimte steeds kleiner. De Duitsers en de
Dokkumer landwachters patrouilleerden ook met enige regelmaat in de
dorpen rond Dokkum. Ze waren dan op zoek naar mensen die in de
leeftijdscategorie vielen die in Duitsland moest werken.'
Tjerk
Heero maakte zoals gezegd andere keuzes. Hij heeft onder andere
gewerkt in Frankfurt en Wenen in het medisch bataljon van de
Waffen-SS. Uit de verhalen blijkt dat dit hem behoorlijk
tegengevallen is en dat hij trauma's overgehouden heeft na het zien van
het lot van gevangenen. Ook is duidelijk geworden dat hij niet altijd
precies wist waarvoor hij tekende.
Recht
Na
de oorlog overheerste in eerste instantie het feest van de bevrijding,
maar tegelijkertijd was er die enorme groep oorlogsmisdadigers. Deze
mensen moesten allemaal op de juiste manier beoordeeld worden op hun
mate van collaboratie. Dat dit geen sinecure was blijkt uit deze
passage:
'Het
Openbaar ministerie had helemaal geen ervaring met het berechten van
oorlogsmisdaden, maar kreeg wel te maken met tienduizenden mensen die
berecht moesten worden. Bovendien waren er veel wraakgevoelens in de
samenleving en om die weg te nemen moest een speciale rechtspleging:
Bijzondere Rechtsplegingen en Zuivering worden gemaakt
en dat nam veel tijd in beslag.'
Wetsens
De
openingszin en de slotzin zijn te bijzonder om daar niet even de
aandacht op te richten.
'Langzaam liep de stoet achter de kist over het pad dat om de kerk en het kerkhof op de terp van Wetsens leidde.’ (openingszin van de proloog)
 |
| Sint-Vituskerk-Wetsens (wikipedia) |
'[…] Drie-en-een-half jaar later werd Tjerk (Louwrens-01-09-2000 TvL) in Wetsens begraven. Op de eenvoudige rood granieten gedenksteen staat behalve zijn naam, geboorte-en sterfdatum een hugenotenkruisje. Tsjerk was namelijk altijd trots op zijn Hugenoten-oorsprong. Tjimmy plant eens in de zoveel tijd viooltjes voor zijn steen om het graf wat op te fleuren.[…]' (slotzin van de epiloog)
Conclusie
Behalve
het levensverhaal van twee mannen met dezelfde naam is er ook
aandacht voor de sociale omgeving waarin de mannen leefden. De
omstandigheden waarin ze zich bevonden maken duidelijk dat er
verschil was tussen de twee en dat er daardoor andere keuzes gemaakt
werden. Het is de nuancering die zorgt voor een nauwkeurig oordeel.
Behalve
een boek over goed en fout in de oorlog geeft het ook een mooi beeld
van deze prachtige standvastige regio. De beschrijvingen van de
boerderijen, met hun vlakke landerijen waardoor de vijand geen kans
had ongezien te naderen en waar vliegtuigen hun wapens voor het
verzet konden droppen, roepen het beeld op alsof je er zelf rondloopt.
Treffend
is ook de karakterschets van de doorsnee Fries: streng gelovig,
Oranjegezind, fanatieke bestrijder van het nationaalsocialisme en
recht door zee.
Eveneens recht door zee is het taalgebruik, het is een non-fictieboek en zo is
het ook geschreven. Ik bedoel hiermee dat hier geen zaken in
bloemrijk proza beschreven worden, ook de dramatische passages niet.
Met andere woorden: de stijl past bij het landschap, het gevoel zit
in de details, zoals dat hugenotenkruisje.
De
auteur
Louwrens
Hacquebord (1947) studeerde fysische geografie, historische geografie
en archeologie aan de Universiteit Utrecht en Rijksuniversiteit
Groningen en promoveerde in 1984 cum laude aan de Universiteit van
Amsterdam. In 1994 werd hij benoemd tot hoogleraar Arctische en
Antarctische Studies aan de Rijksuniversiteit Groningen. Sinds 2014
is hij met emeritaat.
Eén
van zijn andere werken Wildernis Woongebied en Wingewest verscheen in
2015.
*De
spoorlijn Leeuwarden - Anjum, ook wel Dokkumer lokaaltje genoemd, was
de spoorlijn tussen Station Leeuwarden en Station Dokkum-Aalsum, de
oostelijke tak van het voormalige NFLS
(Noord-Friesche
Locaalspoorweg-Maatschappij)
Titel:
Duivelse dilemma's
Auteur:
Louwrens Hacquebord
Uitgever:
Nobelman
ISBN:
9789491737312
Genre:
non-fictie
Pag.:
166
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Laat gerust een reactie achter.
Dat wordt zeer op prijs gesteld en we willen graag weten wat je ervan vindt.