maandag 26 maart 2018

Louwrens Hacquebord - Duivelse dilemma's. Een familie in oorlogstijd

Recensie door Tea van Lierop
Uitgeverij Nobelman  

                               

                                                      

Een hechte gemeenschap ontwricht




Wat doet een oorlog met een gemeenschap waarin iedereen elkaar op zijn minst van naam kent en waar familiebanden doorslaggevend kunnen zijn bij het maken van de juiste keuzes? En is het niet zo dat sociale achterstand mensen tot wanhoop kan drijven en dat ze daardoor weinig te kiezen hebben? Verwacht geen antwoorden op deze vragen, maar wel een helder beeld van wat er zich heeft afgespeeld in deze zeer karakteristieke regio in het noordoosten van Friesland.

Tussen de Kleistreek en de Friese Wouden ligt Dokkum. Deze stad staat centraal in de zoektocht naar de historische achtergronden van twee mannen met heel toevallig dezelfde, weinig voorkomende, naam: Tjerk Hacquebord. Dokkum is bekend van Bonifatius, een heilige bisschop die in 754 bij Dokkum vermoord werd, maar is natuurlijk ook één van de elf steden die deel uitmaken van de Elfstedentocht.





Leven in Dokkum

Dokkum heeft een rijke historie. Door zijn ligging aan de Dokkumer Ee was de stad geschikt voor handel met kooplieden rond de Noord-en Oostzee. Wanneer je in het centrum rondloopt valt er nog voldoende waar te nemen om een beeld te krijgen van de vroegere grandeur. Stadswallen, mooie huizen, waarvan de voormalige apotheek een goed voorbeeld is en een station ('Dokkumer Lokaaltje')* getuigen van een eens bloeiende stad. Helaas kwam aan deze bloei een einde toen de Ee dichtslibde en er geen verbinding meer was met de Lauwerszee.
Het huis van de familie van Tjerk Louwrens lag aan de Stationsstraat. De broers Tjerk (Louwrens, zoon van Louwrens en Gé Hacquebord) en Folkert waren handige jongens:

'Twee kano's werden aan elkaar vastgemaakt en functioneerden als drijvers van een catamaran. Op het plateau ertussen hadden ze een oude motorfiets gemonteerd die voor de aandrijving van het vaartuig zorgde.
De motorfiets was via een as met een kruiskoppeling aan een vrachtwagenventilator bevestigd, die als schroef aan het vaartuig diende en voor de voortstuwing zorgde. Op deze manier voeren ze met een redelijke snelheid de stad rond.'

Pater familias Louwrens en zijn vrouw Gé hadden, behalve Tjerk en Folkert, nog 5 kinderen. Louwrens was een ondernemer die de touwtjes stevig in handen hield. Ook hij moest moeilijke keuzes maken. Het was een hecht gezin, waarin moraal en hard werken voorop stonden.

Hoe anders verliep het leven van Tjerk Heero (zoon van Heero en Feikje Hacquebord). Evenals Tjerk Louwrens woonde hij bij een station, het station van de stoomtram. Hij was 35 jaar toen de oorlog uitbrak, zijn naamgenoot pas 19.
Samen met zijn vader had hij een aannemersbedrijf, maar door de crisis was er weinig werk. De NSB beloofde werkgelegenheid en ziehier: de kiem was gelegd voor de keuze van Tjerk Heero. Hoewel één en ander in strijd was met de opvattingen van zijn vader werd Tjerk Heero lid van de NSB.

De oorlog

Het grootste deel van het boek gaat over de oorlog en hoe die uitpakt voor de twee naamgenoten. Sommige delen lezen als een spannend avontuur, andere stukken doen je huiveren van afkeer. Het is gelukkig niet alleen kommer en kwel, Tjerk Louwrens leerde in de oorlogsjaren zijn vrouw Tjimmy kennen. Dat was toen nog een jong meisje en de schuchterheid die daarmee gepaard ging wordt mooi uitgewerkt door de auteur. De verhalen over de verschillende onderduikadressen maken duidelijk dat er meerdere kanten zaten aan het onderduiken, aan de ene kant hoefde je je niet te melden voor de 'arbeidsinzet', aan de andere kant lag het gevaar op de loer opgepakt te worden. Dat 'ons kent ons' had zeker ook nadelen, er hoefde maar één NSB'er lucht te krijgen van een onderduiker en je kon verraden worden. Gelukkig waren er naar verhouding maar heel weinig NSB'ers in Dokkum en omgeving.

'Ook overdag werd de bewegingsruimte steeds kleiner. De Duitsers en de Dokkumer landwachters patrouilleerden ook met enige regelmaat in de dorpen rond Dokkum. Ze waren dan op zoek naar mensen die in de leeftijdscategorie vielen die in Duitsland moest werken.'

Tjerk Heero maakte zoals gezegd andere keuzes. Hij heeft onder andere gewerkt in Frankfurt en Wenen in het medisch bataljon van de Waffen-SS. Uit de verhalen blijkt dat dit hem behoorlijk tegengevallen is en dat hij trauma's overgehouden heeft na het zien van het lot van gevangenen. Ook is duidelijk geworden dat hij niet altijd precies wist waarvoor hij tekende.

Recht

Na de oorlog overheerste in eerste instantie het feest van de bevrijding, maar tegelijkertijd was er die enorme groep oorlogsmisdadigers. Deze mensen moesten allemaal op de juiste manier beoordeeld worden op hun mate van collaboratie. Dat dit geen sinecure was blijkt uit deze passage:

'Het Openbaar ministerie had helemaal geen ervaring met het berechten van oorlogsmisdaden, maar kreeg wel te maken met tienduizenden mensen die berecht moesten worden. Bovendien waren er veel wraakgevoelens in de samenleving en om die weg te nemen moest een speciale rechtspleging: Bijzondere Rechtsplegingen en Zuivering worden gemaakt en dat nam veel tijd in beslag.'

Wetsens

De openingszin en de slotzin zijn te bijzonder om daar niet even de aandacht op te richten.

'Langzaam liep de stoet achter de kist over het pad dat om de kerk en het kerkhof op de terp van Wetsens leidde.’ (openingszin van de proloog)


Sint-Vituskerk-Wetsens (wikipedia)

'[…] Drie-en-een-half jaar later werd Tjerk (Louwrens-01-09-2000 TvL) in Wetsens begraven. Op de eenvoudige rood granieten gedenksteen staat behalve zijn naam, geboorte-en sterfdatum een hugenotenkruisje. Tsjerk was namelijk altijd trots op zijn Hugenoten-oorsprong. Tjimmy plant eens in de zoveel tijd viooltjes voor zijn steen om het graf wat op te fleuren.[…]' (slotzin van de epiloog)

Conclusie

Behalve het levensverhaal van twee mannen met dezelfde naam is er ook aandacht voor de sociale omgeving waarin de mannen leefden. De omstandigheden waarin ze zich bevonden maken duidelijk dat er verschil was tussen de twee en dat er daardoor andere keuzes gemaakt werden. Het is de nuancering die zorgt voor een nauwkeurig oordeel. 

Behalve een boek over goed en fout in de oorlog geeft het ook een mooi beeld van deze prachtige standvastige regio. De beschrijvingen van de boerderijen, met hun vlakke landerijen waardoor de vijand geen kans had ongezien te naderen en waar vliegtuigen hun wapens voor het verzet konden droppen, roepen het beeld op alsof je er zelf rondloopt.

Treffend is ook de karakterschets van de doorsnee Fries: streng gelovig, Oranjegezind, fanatieke bestrijder van het nationaalsocialisme en recht door zee.
Eveneens recht door zee is het taalgebruik, het is een non-fictieboek en zo is het ook geschreven. Ik bedoel hiermee dat hier geen zaken in bloemrijk proza beschreven worden, ook de dramatische passages niet. Met andere woorden: de stijl past bij het landschap, het gevoel zit in de details, zoals dat hugenotenkruisje.

De auteur

Louwrens Hacquebord (1947) studeerde fysische geografie, historische geografie en archeologie aan de Universiteit Utrecht en Rijksuniversiteit Groningen en promoveerde in 1984 cum laude aan de Universiteit van Amsterdam. In 1994 werd hij benoemd tot hoogleraar Arctische en Antarctische Studies aan de Rijksuniversiteit Groningen. Sinds 2014 is hij met emeritaat.
Eén van zijn andere werken Wildernis Woongebied en Wingewest verscheen in 2015.




*De spoorlijn Leeuwarden - Anjum, ook wel Dokkumer lokaaltje genoemd, was de spoorlijn tussen Station Leeuwarden en Station Dokkum-Aalsum, de oostelijke tak van het voormalige NFLS
(Noord-Friesche Locaalspoorweg-Maatschappij)

Titel: Duivelse dilemma's
Auteur: Louwrens Hacquebord
Uitgever: Nobelman
ISBN: 9789491737312
Genre: non-fictie
Pag.: 166

Geen opmerkingen:

Een reactie posten

Laat gerust een reactie achter.
Dat wordt zeer op prijs gesteld en we willen graag weten wat je ervan vindt.