Verzwolgen door een huiveringwekkende levensgeschiedenis
Na 962 pagina's moest ik bijkomen. Tot op de laatste pagina slaat zelfs onverwachts de waanzin nog toe. Een onvergetelijke leeservaring. Zware, maar indrukwekkende kost. Al jarenlang was ik van plan om dit boek te gaan lezen, maar ik dorst het eerlijk gezegd niet eerder aan. Een persoonlijk verhaal over de andere 'onbekende' kant, de slechte partij tijdens de laatste wereldoorlog. Angstvallig om enige sympathie te ontwikkelen of begrip te krijgen. Ik had sowieso geen intentie om over dit boek een recensie te gaan schrijven. Nu kan ik niet anders. Ik moet het gewoon delen.
Philipp van Ekeren
De welwillenden is de levenswandel van Maximilian Aue: een SS-officier die tijdens de Tweede Wereldoorlog in dienst is van de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij. Het boek is verdeeld in een aantal hoofdstukken die qua intensiteit vernoemd zijn naar klassieke muzieksoorten. De schoonheid van muziek is echter ver te zoeken. En het verhaal is überhaupt niet na te vertellen. Directe ervaringen van Aue worden doorvlochten met het verloop van de oorlog vanuit de Duitse visie, de bureaucratie en strijd tussen alle legeronderdelen, de Jodenvervolging, zijn gedachten over filosofische vraagstukken, zijn liefde voor klassieke muziek en kunst, maar ook zijn obsessief verknipte geest wat betreft zijn seksualiteit.
Het begint allemaal heel gelaten in het eerste hoofdstuk: Toccata. Na de Tweede Wereldoorlog is de hoofdpersoon als dwangarbeider teruggekeerd in Frankrijk waar hij zijn jeugd heeft doorgebracht. Hij begint als vertegenwoordiger van een fabriek in kant en klimt op tot directeur van een nieuwe vestiging, trouwt met een vrouw uit een goede familie en wordt vader van een tweeling. Verder analyseert hij in dit hoofdstuk het verloop en eind van de Tweede Wereldoorlog vanuit alle betrokken partijen. De eerste zin luidt dan ook:
‘Mensenbroeders, laat mij u vertellen hoe het is gegaan. Wij zijn uw broeders niet, zult u antwoorden, en we willen het niet eens weten.’
In het tweede hoofdstuk 'Allemandes I en II' gaat het verhaal pas echt los vanuit de Duitse kant. Alle grote gebeurtenissen komen langs als decor. Beginnend met operatie Barbarossa, de inval van Duitse Rijk in de Sovjet-Unie. Dr. Aue die rapporten in Oekraïne moet opstellen over de tegenstanders, bevolkingsgroepen, de stemming in het veroverde gebied en speciaal over de joodse bevolking. Hij is tevens getuige van de massa-executie van 100.000 inwoners, merendeel Joden in Babi Jar (een ravijn in Kiev). Daarnaast komt hij terecht in de eindfase van de slag om Stalingrad, om op het laatste moment zwaargewond terug te keren in Berlijn. In dienst van Adolf Eichmann (een Duits-Oostenrijks SS-functionaris in het Derde Rijk en een van de hoofdverantwoordelijken voor de massamoord op de Joden) en Albert Speer (de rijksminister van Bewapening en Munitie) gaat Dr. Aue aan het werk. Zelfs Reichsführer-SS Heinrich Himmler is erg onder de indruk van Max.
‘De Führer kwam dichterbij en ik bleef hem observeren. Toen stond hij voor me. […..] Zijn zure, stinkende adem maakte de kwelling compleet; het was werkelijk niet te harden.’
Voor deze uitgave heeft Jonathan Littell ongelooflijk veel documenten, verslagen en boeken bestudeerd om dit fictieve verhaal te schrijven binnen de historische gebeurtenissen. Het gaat dan ook flink de diepte in. Als rode draad wordt deze succesvolle en ijverige SS'er halverwege het boek belaagd door twee rechercheurs die hem verdenken van de brute moord op zijn moeder en stiefvader. Dit duo blijft hem tot de laatste pagina, terwijl Berlijn door de Russen wordt ingenomen, achtervolgen. In het gehele boek is één constante: zijn trouwe en joviale vriend Thomas die altijd voor hem klaar staat en Max vaak uit de brand helpt. Zijn reddende engel.
De schrijfstijl van Jonathan Littell is sterk en krachtig. Littell is een meesterlijk verteller die de wereld dit grandioze en unieke verhaal heeft geschonken. Vaak betrapte ik mij erop dat ik helemaal opging in dit bedachte levensverhaal. En dat is op zich erg knap. Het hele verhaal wordt verteld vanuit een intiem dagboek waarin Aue soms ook de lezer zelf aanspreekt. Je wordt getuige van zijn handelen tijdens een dieptepunt van de wereldgeschiedenis. Het uitgangspunt, een persoonlijk verslag gedurende de zwartste periode der mensheid door een mededader, zal er bij de lezers flink inhakken.
Een minpunt in dit verhaal is de grote hoeveelheid afkortingen van alle krijgsonderdelen, organisaties en rangen die overal in de teksten terugkomen en amper zijn te behappen. Nadat Max Aue een kogel in zijn hoofd heeft gekregen, is de zeer uitgebreide beleving van zijn delirium ook wat overdadig wat mij betreft. Juist omdat dit vele pagina's doorgaat. Dat geldt ook voor zijn seksuele obsessie voor zijn zuster, waar hij zich volledig aan overgeeft als hij zich, aan het eind van het verhaal, terugtrekt op het platteland in de woning van de man van zijn zuster. Dit is, wat mij betreft, buitensporig en doet eveneens afbreuk aan het boek. Deze uitweidingen zijn heftig en extreem, maar vooral allemaal teveel. Daardoor raakt Littell de lezer makkelijk kwijt.
‘Er was in dat bed niets meer dat aan haar herinnerde, zelfs geen haar. […] Toen ging ik ertoe over het zelf te bevuilen, gehurkt en met mijn benen uit elkaar, het spooklichaam van mijn zuster geopend onder me, haar hoofd een beetje schuin…’
Desondanks is dit boek een aanrader. Een waanzinnige trip van een intrigerende en wanstaltige SS'er, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. Ongemakkelijk, bloedstollend en toch vooral fascinerend.
--
Titel: De welwillenden
Auteur: Jonathan Littell
Vertaling: Jeanne Holierhoek en Janneke van der Meulen
Pagina’s: 984
ISBN: 9789029531566
Uitgeverij De Arbeiderspers
Verschenen: februari 2019
