Uitgeverij Atlas
Contact L.J. Veen Klassiek
‘Dans le vieux
parc solitaire et glacé
Deux spectres cherchent le passé’*
Deux spectres cherchent le passé’*
Een ingetogen en
intens verlangen
Om deze novelle in
de juiste context te plaatsen is het nuttig om te weten dat in 1929 alleen een fragment van deze novelle gepubliceerd werd in een tijdschrift.**
De openingszin ‘Daar ben je’ is raadselachtig, het is nog niet duidelijk wie de woorden uitspreekt en ook niet tot wie. De tweede zin onthult al iets meer, maar nog steeds ligt het verhaal als een mysterie ingepakt, het verlangen door te lezen is gewekt. Stefan Zweig weet de lezer te boeien. In De wereld van gisteren vertelt hij over het Europa van de eerste decennia van de twintigste eeuw en de onbezorgdheid van zijn jeugd in Oostenrijk. De dreiging die als een wolk boven Europa hangt loopt parallel aan de onbezorgdheid van de jeugd en Zweigs analyse is subliem. In deze novelle zoomt hij in op Ludwig, een chemicus afkomstig uit een arm milieu, die terechtkomt als privésecretaris van geheimraad G, directeur van een groot bedrijf in Frankfurt am Main. Daar leert hij de liefde van zijn leven kennen.
De openingszin ‘Daar ben je’ is raadselachtig, het is nog niet duidelijk wie de woorden uitspreekt en ook niet tot wie. De tweede zin onthult al iets meer, maar nog steeds ligt het verhaal als een mysterie ingepakt, het verlangen door te lezen is gewekt. Stefan Zweig weet de lezer te boeien. In De wereld van gisteren vertelt hij over het Europa van de eerste decennia van de twintigste eeuw en de onbezorgdheid van zijn jeugd in Oostenrijk. De dreiging die als een wolk boven Europa hangt loopt parallel aan de onbezorgdheid van de jeugd en Zweigs analyse is subliem. In deze novelle zoomt hij in op Ludwig, een chemicus afkomstig uit een arm milieu, die terechtkomt als privésecretaris van geheimraad G, directeur van een groot bedrijf in Frankfurt am Main. Daar leert hij de liefde van zijn leven kennen.
De positie van
privésecretaris moet hij tegen wil en dank uiteindelijk uitvoeren
bij G. zelf, in diens riante woning waar ook de echtgenote
woont waaraan hij zijn hart verpand heeft. De liefde is wederzijds en
er volgt een tijd van heimelijk gestolen momenten, briefjes over en
weer en passionele blikken.
‘Hij herinnerde zich de koude rilling die over zijn handen naar zijn nek liep toen zijn hand in de schouwburg toevallig de hare raakte; honderd van die kleine flitsende herinneringen, nauwelijks bewust waargenomen kleinigheden, stortten nu als door opengebroken sluizen bruisend zijn bewustzijn in, zijn bloed in, en ze troffen hem weer rechtstreeks in zijn hart.’ (2009-16)
In de literatuur
vinden zij elkaar, tenslotte kun je vluchten in de veilige wereld van
boeken! De versregels boven de titel zijn een vooruitwijzing naar wat
staat te gebeuren. Ook in deze novelle speelt de oorlog een grote
rol. Wanneer Ludwig voor de zaak naar Mexico moet om naar erts te
zoeken is hij in eerste instantie opgetogen, maar meteen daarna volgt
het besef dat hij dan gescheiden zal zijn van zijn geliefde. Ze zijn
geliefden, maar nog geen minnaars in woord en daad, ze weten van
elkaar, maar zijn voorzichtig. Bij beiden is de schok enorm, maar de
periode van twee jaar is te overzien.
Het taalgebruik is
beeldend. Er is continue een bepaalde spanning aanwezig die aanspoort
tot verder lezen, hoewel het boek weinig pagina’s telt en de angst
het te snel uit te hebben concurreert met de spanning. Als donderslag
bij heldere hemel is daar WOI, alle plannen om na twee jaar alweer
terug te zijn vallen in duigen, er rest een verlangen dat
uiteindelijk niet zo vurig is als in het begin van de scheiding.
Wanneer de
versregels van Paul Verlaine aan het eind van het boek terugkomen en Ludwig
de ware betekenis ziet, wordt hem duidelijk wat het lot in petto
heeft voor hem en zijn liefde.
De enorme en
vernietigende invloed die WOI heeft op Ludwig en zijn geliefde, is een
van de thema’s, maar minstens zo belangrijk is de dreiging van WOII,
meteen na de eerste dient de tweede zich aan.
Dat het proza zo
mooi is kan ik niet genoeg benadrukken, net als het hele proces van
nabijheid en gedwongen afstand, de schaduw waarover Verlaine zo mooi
dicht en de hoop en wanhoop wanneer Ludwig in het verre Mexico
probeert de twee jaar van scheiding te overbruggen. Brieven zijn zijn
redding:
‘Haar dank bleek uit de brieven die hij van haar kreeg. In haar rechte handschrift en in rustige bewoordingen, die weliswaar hartstocht verrieden, maar in onderdrukte vorm, vertelden ze ernstig en zonder te klagen over het verloop van haar dag, en hij had het gevoel dat haar blauwe ogen vast op hem waren gericht, alleen de glimlach ontbrak, de wat kalmerende glimlach die alle ernst lichter maakte. Die brieven waren spijs en drank voor de eenzame man geworden. Hij nam ze maar al te graag mee op reis door steppen en bergen en had aan zijn zadel speciale tassen laten naaien, zodat ze beschermd waren tegen plotselinge wolkbreuken en het water van de rivieren die ze op hun expedities moesten oversteken.’ (2009-22)
In deze prachtige
novelle is Stefan Zweig er uitstekend in geslaagd de relatie
te leggen tussen het liefdesleven van twee mensen en externe factoren
waardoor zij keer op keer gedwongen worden hun idealen opzij te
schuiven en proberen hun leven te hervatten zonder de hoop op te
geven.
Paul Verlaine, Portret van Gustave Courbet |
*
In een oud park, verkild en onbetreden
In een oud park, verkild en onbetreden
Zoeken twee
schaduwen naar het verleden (vertaling Stefan Zweig)
Colloque sentimental - Paul
Verlaine
**
Van Die Reise in die
Vergangenheit verscheen in 1929 alleen een fragment, gepubliceerd in
het tijdschrift Das Buch des Gesamtverbandes schaffender Künstler
Österreichs. Op het volledige typoscript van de novelle, dat pas in
de jaren zestig van de vorige eeuw in het archief van de Atrium Press
in Londen werd ontdekt, heeft Stefan Zweig de oorspronkelijke titel,
Die Reise in die Vergangenheit, doorgestreept. De oorspronkelijke
Duitse tekst verscheen voor het eerst volledig in 1987 bij S. Fischer
Verlag in de bloemlezing Brennendes Geheimnis, onder de titel
Widerstand der Wirklichkeit. (2009-44)
De auteur
Stefan Zweig (Wenen,
28 november 1881 – Petrópolis (bij Rio de Janeiro), Brazilië, 22
februari 1942) was een Oostenrijkse schrijver van Joodse afkomst.
Zweig studeerde Germanistiek, Romaanse kunst en Filosofie in
Oostenrijk, Frankrijk en Duitsland. In 1913 vestigde hij zich in
Salzburg.
Als biograaf
beschreef Zweig veel historische en literaire figuren uit het
Europese cultuurgebied. Later schreef hij novellen en romans die
opvielen door de psychologische benadering en het subtiele
taalgebruik. (bron)
Titel: Reis naar het
verleden
Titel
oorspronkelijk: Widerstand der Wirklichkeit
Auteur: Stefan Zweig
Uitgever: Atlas
Contact L.J. Veen Klassiek
ISBN: 978 90 204
1443 1
Vertaling: Liesbeth
van Nes
Pag.: 43
Genre: fictie
Verschenen
oorspronkelijk 1976
Verschenen in
Nederlandse vertaling: 2009