Jane Gardam - Een onberispelijke man

Recensie door Tea van Lierop                                                                 

Uitgever Cossee BV

                                                      ‘Het onderwerp werd een kwelling voor Betty.'

Nog niet alle kaarten liggen op tafel...

Achter de omslag met de groene schuine ruit, die doet denken aan een bekend merk, schuilt het niet helemaal zo onkreukbare verhaal van een man. Zijn uiterlijk is dat wel, als een tot in de puntjes verzorgde heer gaat hij door het leven, elegant als een twintigjarige en altijd met een victoriaanse zakdoek in zijn borstzakje. Edward Feathers kijkt vanuit zijn woonplaats Dorset terug op zijn verleden. Een leven dat alles behalve onberispelijk verliep tot nu toe. Deel één van het drieluik gaat over mensen die in meer of mindere mate levenslang verbonden zijn door het lot. 

Het wordt verteld vanuit Edward Feathers, bijgenaamd The Old Filth (Failed In London, Try Hong Kong), dit grapje schijnt al 200 jaar gemaakt te worden. Deze man heeft heel wat meegemaakt in zijn jeugd. Tijdens het verhaal, dat niet chronologisch verteld wordt, komen de herinneringen van deze ogenschijnlijk onberispelijke rechter langzaam bovendrijven. Langzaam, want de stijl is kabbelend. Dit wil niet zeggen dat er geen spanning is, het tegendeel is waar, onder de oppervlakte broeit het. Niet alles wordt uitgelegd, de lezer mag zelf aan de slag met de aanwijzingen.

Exotisch

Betty, zijn net overleden echtgenote, en hij zijn allebei geboren in 'Het Verre Oosten'. Hoewel ze beiden Schotse ouders hebben, zijn ze goed ingeburgerd in de Oriënt, ze spreken verschillende Aziatische talen en vooral Edward heeft hier profijt van in strafzaken. De vroege kinderjaren van Edward zijn bijna een aparte novelle waard, dit deel heeft alle emoties die je kunt bedenken in zich. De exotische omgeving met daarbij behorende extreme omstandigheden in de tropen, de prachtige natuur, vriendschap, klassenverschillen en de manier waarop Edward het zich herinnert, geeft een indruk van hoe een kind zich moet voelen na een paar jaar in de jungle. Edwards moeder stierf in het kraambed en zijn vader is getraumatiseerd uit de eerste Wereldoorlog gekomen.

'En zo kwam het dat de baby zijn eerste jaren in het langhuis doorbracht tussen bruine huiden, bruine ogen, flarden bonte kleding, de Maleise taal; vaak slapend, soms melodieus zingend, dromerig de tijd verdrijvend tegen de achtergrond van de brullende rivier en de regen. ’s Avonds bungelden de lampen aan de balken, en de baby staarde naar de vlammen met hun aureool van motten, luisterde met plezier naar de bavianen, keek zonder angst naar de zilveren hagedissen – hun zoekende, wiegende koppen – en naar de gekko’s die zich hadden vastgehaakt aan het vlechtwerk van de muren en hun felgekleurde kelen opbliezen. Hij luisterde naar het ravotten van de ratten in het riet, keek ooit in vervoering toe terwijl een dikke slang uit een gat in de grond tevoorschijn kwam. Zag hoe die werd doodgemaakt.' 

Wanneer hij na een paar jaar wordt heengezonden naar Europa wacht hem een nieuwe periode. Hierbij kreeg ik een sterke associatie met Toen wij wezen waren - Kazuo Ishiguro, ook dit boek beschrijft het thema van een kind dat op jonge leeftijd in zijn eentje vanuit Azië (Sjanghai) naar Europa wordt gestuurd.
De jaren in Europa zullen een levenslange stempel drukken op het gevoelsleven van Edward. Na een bijzonder dramatische periode werd het aangaan van relaties een enorm probleem, het hoofdthema van het boek. Alles hangt met elkaar samen, je kunt wel stellen dat de identiteitscrisis van Edward leidt tot het maken van keuzes die conflicteren met het verborgen gevoel, datgene wat je wel wilt, maar waar je niet bij durft te komen. 

Dorset

Het huis in de streek Donheads ligt een beetje afgelegen. Toen ze er nog met z'n tweeën woonden leefde Betty zich uit in de tuin, die was haar lust en haar leven, hij las thrillers, biografieën of werkte in zijn schuurtje. Zo leefden ze met elkaar en de lezer denkt en voelt dat de twee misschien niet alles van elkaar weten. Zijn er zaken verborgen gebleven misschien en zo ja, wat dan? Is er in den vreemde iets gebeurd, de exotische sfeer zou zich er uitstekend voor lenen. Stuk voor stuk worden vrienden, bekenden en collega's geïntroduceerd. Er zitten kleurrijke personages tussen. Samen met het gekoloniseerde Brits-Indië vormen deze figuren samen een geweldig beeld van deze bijzondere wereld. Terry Veneerings is één van de collegae. Old Filth en hij konden niet goed met elkaar door één deur:

'Old Filth deed nooit de moeite om erachter te komen wat Veneering over hem zei, maar ze koesterden een wederzijdse, diepe afkeer. Het onderwerp werd een kwelling voor Betty.'

Laat nu net deze Terry Veneering Edwards nieuwe buurman worden in Donheads! Met een geweldig mooie onderkoelde stijl wordt de hernieuwde kennismaking beschreven, dit is genieten, je voelt de spanning. Alleen weet de lezer nog niet het fijne van de zaak. Waarschijnlijk wordt in de volgende delen duidelijk wat er precies plaatsgevonden heeft.

Eigengereid

Dat deze Old Filth een geheel eigen levensstijl heeft, hij doet vooral waar hij zelf zin in heeft en vooral heeft hij geen boodschap aan regels, blijkt uit het reisje dat hij beslist wil maken. Er is iets misgegaan:

'Ik wilde niet eens echt naar Malmesbury, maar naar Badminton. Een klein eindje verderop,’ zei hij tegen zijn chauffeur.

‘Daar ligt het inderdaad. Net als altijd. De straat uit en dan de heuvel af.’

‘Ik heb daar in de oorlog gezeten. Wilde er nog eens rondkijken. Ik zat in het leger.’ (Zijn enkel deed helse pijn.)

‘Er is een goed hotel daar in de buurt waar u met uw voet omhoog zou kunnen zitten. Misschien dat ze een dokter voor u laten komen. Was u daar met de koninklijke familie? Dan zullen ze het vast leuk vinden om u te zien. Nog steeds hetzelfde soort hotel.’

(Alles beter dan terugkruipen naar huis, naar de schaamte en de leegte.)

‘Misschien dat ik dat probeer. Bedankt.’'

Conclusie

Naast me ligt een boek met inhoud. De prachtige schrijfstijl, het vooruitzicht dat er nog twee van die mooie boeken komen en de diep menselijke karakterbeschrijvingen maken een even geloofwaardig als geheimzinnig verhaal. Door het inkijkje in de wereld van de rechtspraak, het werken in de Britse kolonie, vriendschap en tenslotte de beschrijvingen van het plattelandsleven, wordt het boek een beklijvende roman. Old Filth is gemodelleerd naar een lange oude man die de auteur een keer over straat heeft zien lopen. Hij was in rokkostuum met lichtgele zijden sokken, hij leek op een illustratie in een roman uit de edwardiaanse tijd. 
Laat deel twee en drie maar komen!

De auteur

Jane Gardam debuteerde in 1971 op haar veertigste met een kinderboek; sindsdien schreef ze vijfentwintig boeken waarmee ze talloze prijzen won waaronder twee keer de ‘Withbread book of the year award’ voor de beste roman. Ze is in Nederland niet zo bekend: Old Filth (2004) schreef ze op zesenzeventig jarige leeftijd en verscheen in maart 2017 in vertaling als Een onberispelijke man. Een trouwe vrouw, het tweede deel van de trilogie verscheen in september 2017 en deel drie Laatste vrienden in januari 2018.

Titel: Een onberispelijke man

Oorspronkelijke titel: Old Filth

Auteur: Jane Gardam

Vertaler: Joost Poort

Uitgever: Cossee BV

ISBN: 9789059367159

Pag.: 320

Genre: Literaire fictie

Verschenen: maart 2017