Recensie door Marjon Nooij
Uitgeverij Cossee
Agonie van de angst
Erich Maria Remarque (1898- 1970) schreef in 1929 zijn debuutroman 'Van het westelijk front geen nieuws',
die zijn meest succesvolle werk was. Hierin beschrijft hij zijn eigen
ervaringen en die van andere frontsoldaten in de Grote Oorlog. In Duitsland
werd dit boek niet met open armen ontvangen. Er werd
druk gespeculeerd over de persoon Remarque. Hij zou een provocerende dandy
zijn, Joods bloed hebben en uit Frankrijk komen. Zijn debuut werd als té
pacifistisch en politiek controversieel
bestempeld. Ook zijn naam was onderwerp van speculaties en men was ervan
overtuigd dat hij eigenlijk Kramer
zou heten, een anagram van Remark,
zoals hij officieel heette. Deze mythe leeft bij sommigen nog altijd.
In 1963 verscheen van zijn
hand 'De nacht in Lissabon'. Een
absoluut indrukwekkende roman, die diepe indruk op me heeft gemaakt. De hoop en
wanhoop hielden me tot het einde gekluisterd aan het verhaal.
Het is 1942 en de Tweede Wereldoorlog
houdt de wereld in zijn greep. Portugal is neutraal en in Lissabon staat een
man op de kade aan de Taag en staart naar het passagiersschip, dat voor anker
ligt. De volgende avond zal het vertrekken, -´alsof het een ark was ten tijde van de zondvloed´ - met als bestemming
Amerika; het beloofde land. Als Joods emigrant wil de Duitser samen
met zijn vrouw Ruth de overtocht
maken, omdat hun Portugese visa zijn verlopen, maar de financiële middelen zijn
niet aanwezig. Om zijn geluk te beproeven is hij een casino in gegaan.
'Het was zinloos geweest, want zelfs al had ik
gewonnen, dan zou er toch nog een wonder hebben moeten gebeuren om op het schip
te komen. Maar op de vlucht en in vertwijfeling en gevaar leer je in wonderen
geloven; anders zou je bezwijken. Ik had van de tweeënzestig dollar die wij nog
bezeten hadden, er zesenvijftig verloren.'
Dan ziet hij een man over
de kade heen en weer lopen en zijn eerste gedachte is dat het een politieagent
zou kunnen zijn die van zins is hem te arresteren. De man spreekt hem aan, laat
twee tickets voor de overtocht naar New York
zien en doet hem een genereus aanbod; de ik-figuur kan ze krijgen op één
voorwaarde. Hij - de man stelt zichzelf voor als Joseph Schwarz - zal de volgende morgen uit Lissabon vertrekken, maar wil de nacht niet alleen zijn, wil
gezelschap en een luisterend oor.
Nieuwsgierig naar zijn
beweegredenen gaat de ik-figuur in op het verzoek en gaan ze een sjofel kroegje
binnen, waar Schwarz zijn verhaal uit de doeken doet. Hiermee start een ontroerende,
onthutsende raamvertelling over de
ervaringen van een man in nazi-Duitsland. In een lange monoloog, slechts hier
en daar onderbroken door dialoog in de pauzes van het verhaal, doet hij
een belangrijk deel van zijn leven uit de doeken.
Zijn verhaal te kunnen
doen lijkt voor de vluchteling Schwarz louterend te werken en hem te troosten,
door alles wat hij op zijn hart heeft nog éénmaal in zijn geheel te vertellen
aan die andere vluchteling, die zomaar op zijn pad verscheen.
Al vijf jaar is hij op de
vlucht en zijn vrouw Helen, waarmee
hij niet lang daarvoor in het huwelijk is getreden, is in Duitsland gebleven. Haar broer Georg
- een nazi - en heeft de Joodse Schwarz opgepakt en vastgezet, waarna er
gruwelijke martelpraktijken op hem worden botgevierd. Hij weet te vluchten naar
Frankrijk.
Schwarz blijkt niet zijn
werkelijke naam te zijn. Deze heeft hij aangenomen, nadat hij van een
stervende, oude gevluchte Duitser, diens paspoort en een aanzienlijk fortuin,
in de vorm van postzegels en twee tekeningen van Degas. Vanaf dat moment is de naam Schwarz van eigenaar gewisseld
en besluit hij in een opwelling naar Helen terug te gaan. Niet echt helemaal
slim, blijkt al snel. Na vijf jaar van elkaar gescheiden te zijn geweest,
blijkt de liefde niet verdwenen te zijn en vluchten ze samen naar Frankrijk wanneer Georg er lucht van
krijgt dat zijn zwager weer in de buurt is. Helaas wordt, na een aantal weken van
relatief gelukkig samenzijn, ook Parijs door
de Duitsers bezet.
'Het was de schemering van hoop en vertwijfeling.
De tijd hield de adem in. Alleen daarvoor scheen er een schaduw te vallen onder
de doorschijnende en onwerkelijke schim van de grote dreiging. Het was of er
een reusachtige, middeleeuwse komeet samen met de zon aan de stralende hemel
stond. Alles stond op losse schroeven. En alles was mogelijk.'
Na die passage komt de
spanning goed op stoom.
Het stel belandt in een
interneringskamp, weet te ontsnappen en over de Via Dolorosa* naar Lissabon te vluchten. Daar komt Schwarz erachter
dat Helen iets voor hem heeft verzwegen en dat 'iets' blijkt grote gevolgen te
hebben, wat Schwarz doet besluiten om, tezamen met de passagetickets, ook zijn
valse identiteit nog eens door te geven aan de man die hem die nacht zijn
luisterend oor heeft geboden.
Stukje bij beetje en in
een vrij sobere, maar krachtige schrijfstijl, geeft dit boek de puzzelstukjes
vrij, die samen het geheel vormen van dit beklemmende verhaal. Pareltjes van
zinnen in het sobere proza, maken van 'De
nacht in Lissabon' een prachtige, melancholieke en zeer beslist een beklijvende klassieker.
Als het aan mij lag zou ik meteen de sticker 'verplichte kost op
de middelbare school' op de cover willen plakken, omdat het onderwerp helaas nog steeds actueel is.
Een Juweeltje!!!
* De Via Dolorosa loopt van België naar de Pyreneeën en gold in de
Tweede Wereldoorlog als vluchtroute voor vele vluchtelingen.
Auteur
Erich Maria Remarque, oorspronkelijk Erich Paul Remark (Osnabrück,
22 juni 1898 – Locarno, 25 september
1970)
was een van de bekendste
en meest gelezen auteurs van Duitse literatuur in de twintigste eeuw. Nadat hij
zijn Duitse nationaliteit tijdens het nazi-regime in 1938 verloor, verkreeg hij
in 1947 die van de Verenigde Staten.
Zijn ouders waren van
bescheiden afkomst. Hij herstelde de originele spelling van zijn familienaam "Remarque", die in de 19e
eeuw was veranderd in "Remark",
om zich te distantiëren van zijn eerste roman Die Traumbude. In 1929 veranderde hij zijn tweede voornaam "Paul" in "Maria" om zijn moeder te
eren.
Tijdens zijn studie aan de
Universiteit van Münster werd hij in
1916 opgeroepen om zijn legerdienst te vervullen. Remarque vocht aan het
Westelijk Front en werd verscheidene keren gewond. Nadat hij in 1917 in België door een Shrapnel-granaat was geraakt verbleef hij tot het
eind van de oorlog in een Duits militair hospitaal.
Na de Eerste Wereldoorlog
volgde hij een leraarsopleiding, door de overheid aan oorlogsveteranen
voorbehouden. Hij gaf enige tijd les en was ook actief als steenhouwer,
bibliothecaris, zakenman, journalist, redacteur en testrijder voor een Berlijns
bandenbedrijf. Zijn schrijverscarrière startte hij als toneelcriticus (voor de Osnabrücker Tageszeitung) en
sportjournalist (Sportbild).
Op 31 januari 1929
verscheen zijn eerste echte roman, tevens zijn meest succesvolle boek Im Westen nichts Neues, waarin hij de
ervaringen weergaf van Duitse frontsoldaten in de Eerste Wereldoorlog. Het riep
veel weerstand op in het Duitsland
van de Weimarrepubliek. De eerste
uitgever aan wie hij het boek aanbood, weigerde het te publiceren. Ondanks de
enorme politieke controverse werden er het eerste jaar al 1,2 miljoen
exemplaren van verkocht. Het vervolg, Der
Weg zurück, verscheen in 1931.
Na de machtsovername door
de nazi's in 1933 werden zijn boeken op instigatie van Joseph Goebbels in het openbaar verbrand en zijn werk werd in Duitsland verboden. In 1938 werd hem
zijn Duits staatsburgerschap ontnomen, maar hij verbleef al sinds 1932 in Zwitserland. In 1939 emigreerde hij naar
de Verenigde Staten en hij verkreeg
de Amerikaanse nationaliteit in 1947. Later woonde hij afwisselend in Zwitserland en de Verenigde Staten.
Remarque huwde twee keer
met Jeanne Zamboul (in 1923 en 1938)
en scheidde ook twee keer van haar. In 1958 trouwde hij met de actrice Paulette Goddard.
Titel: De nacht in
Lissabon
Auteur: Erich Maria
Remarque
Vertaling: Frederique van Schouwen
Pagina's: 284
ISBN: 9789059712836
Uitgeverij Cossee
Verschenen: april 2017
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Laat gerust een reactie achter.
Dat wordt zeer op prijs gesteld en we willen graag weten wat je ervan vindt.