dinsdag 11 februari 2020

Lien Botha - Wonderboom

Recensie door Marjon Nooij
Uitgeverij Zirimiri
Zwak van stem, uit
de diepte geschonden:
geen woord, geen ding,
en hun beider enige naam,
valbekwaam in je,
vliegbekwaam in je,
gewonde winst
van de wereld.
- Paul Celan
Het Grote Vergeten
                                                                                                             
Wonderboom is het debuut van de Zuid-Afrikaanse Lien Botha, dat ze een gedurfde stijl heeft meegegeven. Uitgeverij Zirimiri Press heeft hiermee een juweeltje binnengehaald. Het verhaalt over de road trip door Zuid-Afrika van de vijftigjarige violiste Margriet Vos.

Na een fiks onheil is de bevolking in het dorpje Vergelegen geminimaliseerd. Er zijn vele doden te betreuren en tevens zijn er veel mensen vertrokken, waardoor Margriet bijna volledig op zichzelf is teruggeworpen. 
Nergens wordt expliciet genoemd welk onheil er heeft huisgehouden, maar ze kan weinig te eten vinden en middelen om ze te kopen zijn er ook niet voorhanden.

'Al die jaren van verslaafdheid aan stilte keren nu als een boemerang bij haar terug. Dat ze hier heeft rondgelopen en alles wat ademde en bewoog verwenste, omdat ze naar eigen zeggen zo gesteld was op de stilte. Nu heeft ze alle stilte van de wereld.'

Ze besluit te kiezen voor haar eigen veiligheid en in het geheim Kaapstad te ontvluchten om aan de dictatuur van Albino X te ontkomen. Als violiste speelt ze voor deze pigmentloze heerser. Ze begint langzaam tot het besef te komen dat haar geheugen haar in de steek lijkt te raken en ze merkt dat ze de noten op de bladmuziek niet meer goed kan interpreteren, wat ten koste gaat van de fijngevoelige manier van spelen die de muziek vereist. De potentaat heeft een voorliefde voor taxidermie, waardoor ze vreest voor haar leven en bang is ook te eindigen als een opgezet lichaam, wanneer hij haar vergeetachtigheid zal ontdekken.

Wat ze wil is terug naar waar haar leven vijftig jaar geleden is begonnen, naar haar familie in Wonderboom, een dorp aan de voet van de Magaliesberg. Haar vioolkist met wat bezittingen - zoals, behalve haar viool, ook een dagboek, wat foto's en het boek De expeditie naar de baobab van Wilma Stockenström - koestert ze, omdat die haar als geheugensteuntje vergezelt

'De genade van het Grote Vergeten. Geheugenverlies stelt je in staat een andere identiteit aan te nemen en gaandeweg vergeet je wie je bent en waar je vandaan komt.'

Al lezende reis je met de hoofdpersoon mee naar haar geboortegrond - zo´n 1500 kilometer naar het noorden - maar tevens is het een reis naar de toekomst en terug naar het verleden, een reis door het leven van Margriet én door de geschiedenis van Zuid-Afrika.
Door te liften weet ze zich te verplaatsen en ontmoet ze allerhande mensen. Soms is het een leuke ervaring, maar ze krijgt ook te maken met een aanranding en overval.

De reis en de gedachten van Margriet dienen als kapstok om gebeurtenissen uit de bestaansgeschiedenis van Zuid-Afrika en het verloop van haar leven aan op te hangen. Door de ruime hoeveelheid voetnoten worden veel historische feiten, personen en gebruiken die door de tekst verweven zijn verduidelijkt. Ook de gedachten van Margriet zijn verweven in het verhaal. Wanneer ze iets ziet of meemaakt, lijkt het haar geheugen te triggeren. Ze herinnert zich algemene zaken, maar ook haar leven met Wim, haar grote steun en toeverlaat, die door verdrinking om het leven is gekomen.


Om het verlies van geheugen te illustreren is er vóór elk hoofdstuk een foto van een moodboard opgenomen. Met het verstrijken van de tijd verdwijnen daarvan plaatjes, foto's, souvenirs, tot er uiteindelijk niets meer over is.
De hoofdstukken hebben alle een bomennaam die de strekking van dat deel omvatten.

Kijk ook eens goed naar het boek. Een lange weg naar Wonderboom aan de voet van de berg, door een verlaten en dor landschap, en de weg lijkt vlak voor de aankomst op plaats van bestemming te stoppen. Een prachtige, passende cover.

Het boek dwingt je bijna tot langzaam lezen door de schijnbaar incoherente verbanden. Doordat de gedachten van Margriet heel leidend zijn, springen de verhaallijnen door elkaar, zowel qua tijd als qua onderwerp en omdat de caleidoscopische flarden van haar verwarrende gedachten ook steeds meer van de hak op de tak springen. Het komt heel amorf en bevreemdend over en naarmate het verhaal vordert wordt het steeds minder coherent. Margriet's geheugen laat het steeds meer afweten en ze schrijft nog een laatste keer in haar dagboek.

'Jij bent Margriet Vos - violist. Je man was Wim Fourie. Je woonde in Bettysbaai. Daar veranderde het land in zee. Je hart is daar voor een deel achtergebleven tussen dode dieren en oud fynveld. Je bent bezig je verstand kwijt te raken, want de vergeetziekte is een kwaal van moederskant. Houd koers. De heerser, Albino X laat je opzetten, als hij erachter komt dat je bezig bent gek te worden. Je hebt regelmatig voor hem opgetreden op Vergeleden. Hij is erg, in de hoogste mate. Nu ben je bezig naar je familie in het noorden te vluchten [...]'

Dit verhaal eist wel wat van de lezer. Niet zozeer omdat het lastig te lezen is, als wel dat je steeds bezig bent om de draadjes te volgen tussen de heldere momenten en die van de verwarring.
Wat ik een klein beetje mistte zijn de beschrijvingen van het landschap, omdat het veel voor mij zou toevoegen. Maar dat zou eerlijk gezegd voor het verhaal zoals het is bedoeld, geen essentiële toevoeging zijn.
De auteur heeft het aangedurfd haar debuut in deze vorm te gieten en het resultaat mag er zijn. Een prachtig en verstild, maar ook ontroerend kunstwerkje dat me erg nieuwsgierig maakt naar een tweede werk van haar hand.

Auteur

Lien Botha (1961-) is een fotograaf, kunstenaar en Afrikaans schrijver die internationale erkenning geniet. Als kunstenaar werkt ze vaak met metaforen en staat ze bekend om haar poëtische uitstraling. Achtergrond en objecten worden naadloos geënt op coherente visuele niveaus. Ze gebruikt vaak landschappen, herinneringen en de herinneringen van families als thema's. De politicus Pik Botha was haar vader en de zanger Piet Botha haar broer.

Aanvankelijk studeerde ze talen aan de Universiteit van Pretoria, waarna ze werkte als persfotograaf bij Beeld. In 1984 verhuisde ze naar Kaapstad, waar ze in 1988 een B.A. behaalde in Fine Arts aan de Michaelis Art School. Vervolgens staat ze bekend als beeldend kunstenaar en fotograaf, die verschillende nationale en internationale tentoonstellingen van haar werk houdt. Ze behaalde een M.A. in Creative Writing onder leiding van Etienne van Heerden aan de Universiteit van Kaapstad. In 2015 werd ze uitgenodigd om deel te nemen aan de Week van de Afrikaanse roman in Nederland en Vlaanderen. Ze is getrouwd met architect en erfgoedbeoefenaar Raymond Smith. Ze wonen in Betty's Bay in de West-Kaap.

Titel: Wonderboom
Auteur: Lien Botha
Vertaling: Robert Dorsman
Pagina's: 208
ISBN: 9789490042158
Verschenen: maart 2019

Geen opmerkingen:

Een reactie posten

Laat gerust een reactie achter.
Dat wordt zeer op prijs gesteld en we willen graag weten wat je ervan vindt.