Jobbe Holtes en Yotka Kroeze - Voorbij de kunst

Recensie door Jan Stoel

Uitgeverij Palmslag

Trager kijken

Gemiddeld kijkt een museumbezoeker twintig seconden naar een kunstwerk was te lezen in ‘De Kunstmeisjes’, een boek dat je op een avontuurlijke manier laat kijken naar wat er op een kunstwerk allemaal gebeurt. Drie jonge kunsthistorica (Mirjam Kooiman, Nathalie Maciesza en Renee Schuiten-Kniepstra) koppelen dat kijken met onder meer jongerencultuur. Kunst wordt interessanter, leuker, je moet er zelfs om lachen. Als je dit boek als docent in je ‘bagage’ hebt en je gebruikt ‘Voorbij de Kunst’ van Kroeze dan krijgen de kunstvakken ontegenzeggelijk nieuwe impulsen. Trager kijken, helpt volgens de auteurs.

"Ik ben veel onderzoekender naar het schilderij gaan kijken, naar wat het precies was. Dat heeft wel geholpen. Door langer te kijken ben ik er meer achter gekomen waar het over ging."(Fokko, 2e jaar havo)

Steeds opnieuw moet de kunsteducatie haar bestaan legitimeren. En dat terwijl onderzoeken al jarenlang aantonen dat kunsteducatie het cultureel zelfbewustzijn en empathische vaardigheden vergroot en de creativiteit bevordert. Barend van Heusden, hoogleraar Cultuur en Cognitie verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen bevestigde dat in zijn gezaghebbende publicatie ‘Cultuur in de Spiegel’. Onderwijs in cultuur is belangrijk voor de ontwikkeling van leerlingen en hij pleit ervoor om vanuit diverse vakgebieden geïntegreerd cultuuronderwijs te ontwikkelen. Zijn publicatie is te vinden in de literatuurlijst van ‘Voorbij de Kunst’ van Jobbe Holtes en Yotka Kroeze. Zij zijn het met Van Heusden eens.

“Onenigheid over kunst ligt altijd heel gevoelig, juist omdat het gaat om de verbeelding van onszelf, van onze identiteit, van ons bewustzijn. Het besef dat mensen een heel verschillend cultureel bewustzijn kunnen hebben, een andere kijk op het leven, is voor een democratie van levensbelang. Het is belangrijk dat jongeren leren dat je een ander soms niet begrijpt en dat dat geen reden is tot paniek. Je hoeft elkaar namelijk niet altijd te begrijpen”.
(Barend van Heusden in ‘Kunst en Cultuur)

‘Anders kijken naar kunst met jongeren’ is de ondertitel van ‘Voorbij de Kunst’ en is bedoeld als inspiratiebron, werkmethode voor docenten in het voortgezet onderwijs. Niet hoe het moet, maar hoe het kán. De auteurs presenteren drie vernieuwende leermethoden voor kunstbeschouwing: Art Based Learning, Visual Thinking Strategies en Visible Thinking. Het boek is een pleidooi voor kijkonderwijs. In korte, duidelijke hoofdstukken worden achtergrond, theorie en praktijk van ‘kijken naar kunst’ beschreven. De  docent krijgt praktische handvatten om met leerlingen naar kunst te kijken. De auteurs vertrekken vanuit de onderwijspraktijk, een omgeving waar veel docenten nauwelijks tijd hebben om zich in de achtergronden en de nieuwe ontwikkelingen van je vak te verdiepen. Maar door het praktisch te vertalen is dit boek een echte aanrader. Het is compact en toegankelijk geschreven, to the point, bevat heldere modellen die inzicht geven in bijvoorbeeld de ontwikkelingsfasen van leerlingen, wat we nu precies met 21st Century Skills bedoelen, welke cultuurtypes er bij jongeren zijn.

De auteurs stellen vast dat in de toekomst creativiteit broodnodig is om de problemen waarvoor we staan aan te kunnen pakken. Vaardigheden als kritisch denken, creativiteit en probleemoplossend vermogen zijn daarbij nodig. Kunstvakken kunnen een verbindende schakel vormen. Binnen die vakken is namelijk ruimte voor waarnemen, onderzoeken, experimenteren, presenteren en reflecteren. En zijn niet alle leerprocessen op die manier ingericht? Zouden we daar niet meer aandacht voor moeten hebben? En precies dat gebeurt in ‘Voorbij de kunst’,  een toepasselijke titel. Een kunstwerk moet bekeken, verkend en veroverd worden en biedt de ruimte voor eigen interpretatie. Je kunt je eigen beleving toetsen aan de interpretatie van anderen. Er is geen goed of fout, je mag er iets van vinden. Zo leer je jezelf kennen. Door steeds in gesprek te zijn met de wereld om je heen ontwikkel je je eigen identiteit.  Creatieve en sociale interactie dus. Het verruimt je blik. En mensen met een ruime blik zijn in de toekomst nodig.

Drie methodes om kunst te bekijken worden in ‘Voorbij de Kunst’ onder de aandacht gebracht in theorie, maar krijgen ook een praktische toepassing. Er wordt altijd vertrokken vanuit de beleving van de leerling. Straatkunst laat je bijvoorbeeld op een andere manier naar de omgeving kijken. Jongeren werken met het bouwen van websites, maken van muziek en filmpjes, vlogs aan kunst en cultuur.

Art Based Learning daagt de leerling uit tot ontdekking van de eigen belevingswereld, het doen van onderzoek en het stellen van vragen. Bij een gesprek aan de hand van Visual Thinking Strategies delen de deelnemers hun verhalen, inzichten en logica over het kunstwerk met de rest van de groep. Het gaat hierbij vooral om de eigen beleving van een kunstwerk. Bij Visual Thinking gaat het om de analyse ervan.

Het mooi vormgegeven boek maakt een docent enthousiast, geeft nieuwe impulsen aan vakdocenten, nodigt uit tot verder lezen, verwijst naar een speciale website. Maar belangrijker is dat het leerlingen op een andere manier naar kunst, naar zichzelf en de wereld laat kijken. En Einstein zei het al: “Voorstellingsvermogen is belangrijker dan kennis”.

Titel: Voorbij de kunst

Auteur: Jobbe Holtes en Yotka Kroeze

Pagina´s: 120

ISBN: 9789491773808

Uitgeverij Palmslag

Verschenen: mei 2018