George Eliot - Middlemarch 'Een studie van het leven in de provincie'

Recensie door Tea van Lierop

Uitgeverij Athenaeum

Meeslepende en gedurfde klassieker, realisme in de Victoriaanse tijd

Verschenen: oktober 2009. Mary Ann Evans (1819-1880) schreef onder het pseudoniem George Eliot. Het gaf in de Victoriaanse tijd geen pas om als vrouw te schrijven over wetenschap of over sterke gevoelens. Precies deze onderwerpen zijn, naast de sociale structuren, de belangrijkste thema's in deze roman. In het boek heeft de auteur gebruik gemaakt van vele autobiografische elementen. Mede dankzij haar scherpe observatievermogen wist ze talloze personages te creëren die heel natuurlijk met elkaar verweven worden. Het was een intelligente vrouw met brede interesse voor en kennis van de letterkunde, geometrie, filosofie, scheikunde, geschiedenis en theologie. Ook politiek had haar aandacht en vooral de hervorming van de kieswet krijgt een plaats in het boek. De vele noten aan het einde van het boek verwijzen naar citaten, verklaringen van deze verworven en toegepaste kennis.

Hoofdpersonage is Dorothea Brooke, deze intelligente, sociaal bewogen jonge vrouw woont samen met haar zus Celia bij hun oom Arthur Brooke, hij is sinds een jaar hun voogd. Deze oom is landheer op Tipton Grange en is geen echte zakenman, hij investeert niet in z’n landgoed, hij is gierig. Er wordt gespeculeerd over geschikte huwelijkskandidaten voor de dames, maar voorlopig laat in elk geval Dorothea zich niet zomaar strikken, ze heeft duidelijke eisen waaraan haar toekomstige echtgenoot moet voldoen. Ene James Chettam maakt haar het hof, Brooke zegt over hem:

'Chettam is een beste kerel, een beste kerel en hij deugt, hoor, maar hij doet niet erg aan ideeën' .

Haar keuze valt uiteindelijk op de heer Edward Casaubon, een rijke geleerde. Dat hij een stuk ouder is deert haar niet, ze kijkt torenhoog tegen hem op en stelt zich ten doel hem te helpen met zijn interessante werk, het voltooien van zijn magnum opus: 'Sleutel tot alle mythologieën'. Celia omschrijft hem als grauw, vaalgeel met behaarde wratten op z’n gezicht. Dorothea heeft hoge verwachtingen van het huwelijk, er spreekt zelfs iets spiritueels uit haar ambitie:

'Maar ze smachtte naar iets waardoor haar leven vervuld kon worden van daden die zowel wijs als hartstochtelijk waren, en aangezien de tijd voorbij was van visioenen die de weg wezen en van grote geestelijke leiders, en haar gebeden wel steeds meer verlangen opriepen maar geen inzicht brachten, was er toch geen andere lamp dan die der kennis?'

Medicus Tertius Lydgate, het tweede hoofdpersonage, heeft eveneens de intentie de wereld te hervormen. De medische ontwikkeling in Engeland liep ver achter bij die van Frankrijk. Zijn streven om het gebruik van geneesmiddelen sterk te verminderen was baanbrekend, want in die tijd was de behandeling en het verdienmodel van de artsen volledig gebaseerd op het verstrekken van medicijnen. Hij maakte het zich hiermee niet gemakkelijk, de gevestigde medici voelden zich bedreigd en patienten vonden het ook vreemd dat je zonder geneesmiddelen ook behandeld kon worden. Lydgate heeft niet alleen goede eigenschappen:

'Lydgates ijdelheid was van het arrogante soort, dat nooit geaffecteerd lachte, nooit onhebbelijk was, maar voorzien van grote pretenties en genadige neerbuigendheid. Hij zou veel doen voor uilskuikens, want hij had met ze te doen en hij wist volkomen zeker dat ze geen macht over hem konden krijgen; '

De roman krijgt structuur en reliëf door personages uit verschillende sociale klassen met elkaar in contact te laten komen. Door huwelijken, familiebetrekkingen, sociale en zakelijke verbanden ontstaat er een fijnmazig netwerk waarin het mogelijk wordt de karakters van al die verschillende personages gedetailleerd weer te geven. Dit is een beschrijving van Rosamund Vincy, de echtgenote van Lydgate:

'Zeker, kleine voetjes en volmaakt gevormde schouders dragen bij tot de indruk van elegante manieren en de juiste woorden lijken verbazingwekkend juist als ze samengaan met verrukkelijke welvingen van lippen en oogleden. En Rosamond kende de juiste woorden, want zij bezat het soort intelligentie dat iedere klank en intonatie perfect kan imiteren, behalve die van de humor. Gelukkig probeerde ze nooit grapjes te maken en dat was misschien het ontegenzeglijkste bewijs van haar intelligentie.'

De familie Vincy is gelieerd aan de familie Bulstrode. De zuster van Walter Vincy, een welgestelde zakenman, is getrouwd met Nicholas Bulstrode. Deze Bulstrode is een invloedrijke bankier in Middlemarch. Behalve dat hij diepgelovig is, heeft hij een zeer dubieus verleden. Integriteit en dit duistere verleden zorgt voor problemen waarbij ook Lydgate betrokken raakt. Deze verwikkeling is slechts een voorbeeld hoe belangen verstrengeld kunnen worden en alleen door omstandigheden van buitenaf het leven compleet kunnen ontwrichten. 

Een heikel punt is de aanleg van spoorlijnen. Er zijn winnaars, de spoorwegmaatschappij en de industrie, en verliezers, de bewoners van het platteland. Landeigenaren waren unaniem van mening dat er een zeer hoge prijs gevraagd moest worden voor het aankopen van de benodigde grond. Maar niet iedereen kon de gevolgen van deze vooruitgang overzien:

'Bij gebrek aan een omlijnd idee van wat spoorwegen precies waren, was de publieke opinie in Frick ertegen, want de menselijke geest in die grazige uithoek was niet behept met de spreekwoordelijke neiging om het onbekende te bewonderen, maar was van oordeel dat de armen er wel weer van te lijden zouden hebben en dat achterdocht in dit verband de enige verstandige houding was'

Dit boek is een mooi voorbeeld van een realistische roman. De werkelijkheid wordt zo authentiek mogelijk weergegeven. Bijzonder gedetailleerd worden de motieven en gedachten van vooral de hoofdpersonages beschreven, de minder uitgesproken karakters kleuren het verhaal. Dat Eliot het leven in Middlemarch zo realistisch kan beschrijven komt doordat zij zelf op pad geweest is en het landschap en de levenswijze van de gewone man heeft leren kennen. Middlemarch (1871-1872) prijkt op nummer 21 van de lijst met de beste boeken uit het Engelse taalgebied. 

Auteur: George Eliot

Vertaald door: Annelies Roeleveld en Margret Stevens

Categorie: vertaalde fictie

Pagina's: 1024

Uitgeverij: Athenaeum

ISBN: 9789025364656

Verschenen: oktober 2009