Haruki Murakami - Norwegian Wood

Bespreking door Roosje (herlezing)

Atlas Contact

Verloren zielen 

*SPOILERS* !!

Toru Watanabe zit in een vliegtuig en hoort bij de landing het nummer Norwegian Wood van The Beatles. Een kleine twintig jaar terug in de tijd gaat hij naar het moment waarop hij zich probeerde in te prenten hoe Naoko eruit zag. Naoko vraagt hem zich haar te herinneren. Dat smeken van Naoko om zich haar te herinneren maakt Watanabe oneindig verdrietig, ‘Want Naoko hield niet eens van me.’ En hij wel van haar. Op dezelfde pagina onthult Murakami ons zijn poëtica: 

‘Uiteindelijk [...] kunnen in een onvolledig vat dat een tekst nu eenmaal is alleen onvolledige herinneringen en onvolledige gedachten worden gevat.’

Deze vroege roman van Murakami gaat over volwassen worden, het is een zg. coming-of-age-roman. Het volwassen worden van een tamelijk lieve jongen onder gruwelijke omstandigheden. Ik vraag me af of dit niet een van Murakami’s meest gruwelijke romans is. Ik geef hier nog geen antwoord op. Gruwelijk omdat veel mensen in zijn nabijheid, van wie hij houdt, zelfmoord plegen. Zijn jeugdvriend Kizuki, het vriendje van Naoko, Naoko zelf aan het van het boek, Hatsumi, een meisje die hem na aan het hart ligt, vriendin van zijn vriend Nagasawa, maar haar zelfmoord valt buiten het bestek van dit boek. Verder, de zus en een oom van Naoko. Pogingen tot zijn er ook vele: Reiko, Naoko’s oudere kamergenoot in Villa Ami, en het meisje aan de receptie van diezelfde instelling. Ook gaan er mensen dood aan natuurlijke oorzaken: de vader van Midori, die Watanabe net heeft leren kennen in het ziekenhuis; de moeder van Midori was al dood. Dus ook Midori heeft het behoorlijk voor haar kiezen gekregen. Watanabe en Midori vallen op elkaar, terwijl beiden nog een ander hebben. Midori is een pittig meisje dat zich niet op de kop laat zitten. Watanabe is veel introverter, hij trekt er liever op uit, gaat wandelen, als hij verdrietig is of sluit zich op in zijn kamer.

Er gebeurt heel veel in deze roman en toch valt dat niet direct op. Dat komt onder andere omdat Watanabe zo’n rustige en introverte jongen is. Hij is maar deels in staat zijn eigen gevoelens te onderkennen. Vrouwen helpen hem daarbij: Naoko, Midori, Hatsumi, Reiko. In mindere mate zijn het zijn mannelijke vrienden: de ‘Marinier’ en Nagasawa. Het zijn de vrouwen die Watanabe hun levensverhaal vertellen en ook verwoorden ze wat ze erbij voelen en welke hun overwegingen zijn en soms ook dat zij het niet weten. Het is Watanabe zelf die Naoko op zijn beurt een tijdje in leven houdt, door zijn wandelingen met haar - op haar uitnodiging -, zijn vele brieven, op een gegeven moment is dat iedere zondag, en zijn bezoekjes aan haar en Reiko in Villa Ami.

Dit is typerend voor de fictie van Murakami: het zijn de vrouwen die veel sterker zijn, die het leven brengen, de energie verschaffen, die reuring brengen. Zijn mannelijke hoofdpersonages zijn een beetje stille jongens en mannen, weifelend, wel lief, trouw en aandachtig maar een beetje besluiteloos, onwennig in het leven, op zichzelf.

Dat er veel gebeurt in deze roman komt o.a. door de ‘en toen en toen-stijl’, een heel verhalende stijl en door de omstandigheid dat Murakami als schrijver niet veel uitlegt en weinig verbanden legt: het lijkt een beetje op een praesens historicum = iets vertellen alsof het nu gebeurt terwijl alles zich in het verleden heeft afgespeeld; dat het verhaal zich afspeelt in een continu en constant ‘nu’. Het verhaal wordt weliswaar achteraf verteld maar als lezer weet je nog niet wat er allemaal gebeurd is. Zelf denk ik bij herlezing dat er een beetje te veel gebeurt, maar dat ervaar je niet zo. De eerste keer dat ik de roman las, raakte ik de weg een beetje kwijt. Er waren ook zo veel meisjes… en Japanse namen zijn lastig.

Naoko en Watanabe houden zich aan elkaar vast omdat zij de zelfmoord van Kizuki niet kunnen verwerken. Naoko gaat ook een keer, plaatsvervangend, met Watanabe naar bed, omdat de coïtus tussen haar en Kizuki om welke reden dan ook niet gelukt was. De seks werkt als een reis naar het dodenrijk, seksuele climax wordt niet voor niets ‘de kleine dood’ genoemd. Maar Kizuki kan natuurlijk niet terugkeren naar de levenden. Daarom - onder andere - gaat Naoko hem zelf zoeken in het dodenrijk als was zij Orfeus.

Het is de liefde die mensen de das omdoet. In het geval van Naoko zelfs letterlijk in de vorm van een touw. Hatsumi kan niet van een ander houden dan van Nagasawa, terwijl ze weet dat hij dat niet van haar doet. Ondanks een huwelijk met een ander kan zij hem niet vergeten. Nagasawa is een egoïstisch mens, maar hij is daar wel compleet eerlijk over. Hij heeft vele talenten, onder andere het snel leren van vreemde talen, een helder intellect en een afkeer van zelfmedelijden: een echte stoïcijn -, maar hartelijkheid past hem niet.

Naoko wil wel van Watanabe houden, omdat hij goed voor haar is, maar verder dan zelfgebreide handschoenen en een halve trui - de andere helft breit Reiko - komt zij niet. Midori houdt van Watanabe en hij ook van haar, maar zijn liefde voor Naoko en Kizuki saboteert die. Dat is ongeveer het treurigste wat je kan overkomen: heftige verliefdheid, die nota bene ook nog wederzijds is, maar de trouw aan de doden weerhoudt je ervan die nieuwe, echte liefde, te consumeren.

Eigenlijk is dit een heel somber en heel verdrietig boek. En nu ik van alles rijtjes heb gemaakt, dus ook van de doden en de zelfmoordenaars, vind ik dat best wel een ‘overkill’. Iets te veel van het goede. Iets minder had ook gekund.

De emoties en de psychologie komen bij Murakami uit:

1. De verhalen die mensen elkaar vertellen, meestal zijn dat vrouwen aan een mannelijke hoofdpersoon; het verhalen aan elkaar vertellen is een oeroud literair procédé.

2. Uit de dromen, die bij Murakami vaak de indruk geven van een gebeuren in de werkelijkheid of in ieder geval in een soort tussenwereld, tussen waken en slapen. In deze roman is dat nog tamelijk bescheiden, het is voornamelijk de naakte gestalte van Naoko met het vlinderspeldje in haar haar als Watanabe de eerste keer in Villa Ami bij Reiko en Naoko slaapt.

3. De sprookjesachtige fantasieën, die bijvoorbeeld in Kafka op het strand een veel groter deel uitmaken. Hier komt dat een beetje aan de orde maar heel voorzichtig in de fantasieën van Midori, die bijvoorbeeld vertelt dat haar vader naar Uruguay is verhuisd.

Tot het rijk van de meer of mindere emoties reken ik ook de nadruk die ligt op muziek. Dat is belangrijk in veel romans van Murakami, vaak is dat jazz, maar hier neemt het een bijzonder hoge vlucht: Norwegian Wood en zo’n beetje alle andere liedjes van The Beatles; Henry Mancini’s Dear Heart (die plaat doet Watanabe Naoko cadeau op haar 20e verjaardag, waarop zij met elkaar naar bed gaan); folksongs, Proud Mary - eerder van Creedance Clearwater Revival denk ik dan van Ike and Tina Turner -, Blood Sweat and Tears met Spinning Wheel, Simon and Garfunkel, The Rolling Stones, Jim Morrison (vooral zijn suggestieve tekst: People are strange when you’re a stranger),Tony Bennet, Carlos Jobim (bossanova), Bill Evans, Burt Bacharach, Rodgers (in mijn boek foutief gespeld als Rogers) and Hart, Ray Charles, Carole King, Beach Boys, Stevie Wonder, Miles Davis, Kind of Blue mag ik natuurlijk niet vergeten en, Th. Monk, Bud Powell, John Coltrane (geliefd bij Murakami zelf, geloof ik, Miles Davis ook). En ook de klassieken - ook o.a. in Kafka -: Bach, Brahms, Mozart, Ravel, Debussy.

Ook is er een forse plaats ingeruimd voor de boeken die Watanabe leest: S. Fitzgerald, De grote Gatsby; Th. Mann, De Toverberg; J. Conrad, Lord Jim; Salinger, The catcher in the rye; Truman Capote; Jack Kerouac; John Updike, Raymond Chandler; Faulkner, Licht in augustus; Hermann Hesse, Tussen de raderen (een boekje dat hij vindt in de boekhandel van Midori’s ouders en dat een beetje uit de toon valt, en dat vindt Watanabe zelf eigenlijk ook; en dat ik ook las; ik heb zo’n beetje alle romans van Hesse gelezen, vroeger); Franse auteurs als George Bataille en Boris Vian.

Van de films die hij ziet, noemt hij er maar twee expliciet: The Graduate en The Sound of Music: een vreemde combi. Even afgezien van de SM-pornofilms, die Midori met hem wil zien.

Ondanks de loodzware gebeurtenissen en idem problematiek is de toon van de roman niet zwaar, wel zeer weemoedig en enigszins mysterieus. De toon bij Murakami is bijna altijd aan de lichte kant. Murakami lijkt een verteller, die zelf niet zo veel uitlegt en ook die behoefte niet heeft. Hij laat zijn personages vertellen en ervaren en dromen en brieven schrijven. Hij lijkt te noteren als een buitenstaander, schrijven wordt een soort écriture automatique, in Kafka is dat zeer duidelijk: het geschrevene gaat zijn eigen gang buiten de schrijver om. Vergelijk dat eens met de zware aanwezigheid van Philip Roth in zijn romans, zeker in de Zuckermanns. Dat maakt op mij, totale buitenstaander, de indruk dat dat ‘Japans’ is; ‘zen’ misschien wel, hoewel ik geloof dat Murakami zelf niet veel heeft met het zenboeddhisme.

Maar ik begin nu wel te voelen waar niet-liefhebbers van Murakami het soms over hebben: het clichématige in zijn stijl; sommigen vragen zich af of dat in het Japans ook zo is, met andere woorden: is het een vertaalkwestie? Als je al wat boeken gelezen hebt van Murakami - ik een stuk of tien of misschien nog meer - dan kan dat stereotype, dat alsmaar hetzelfde soort van dialogen en het simpele, übersimpele woordgebruik en soms zelfs ook hetzelfde gebruik van dromen of het magisch-realisme je tegen gaan staan. Het onbekende, het mysterieuze lijkt een stereotype te worden: auwww!.

Murakami geeft zelf nauwelijks aan hoe je als lezer zijn teksten moet interpreteren. Er kunnen (semi-)causale verbanden zijn, er zijn persoonlijke verbanden, er zijn verbanden die deze wereld te boven gaan. Je mag het zelf uitzoeken. Zijn droom- en magisch-realistische beelden zijn natuurlijk zeer geschikt voor dieptepsychologische interpretatie, Freud of Jung of wie dan maar ook.

Niet helemaal toevallig (want verstopt in het boek zelf), maar toch erg leuk: ik vond een ouder artikel uit de VPRO-gids - 11-17 jan 2014 - bij het verschijnen van Murakami’s roman De kleurloze Tsukuru Tazaki en zijn pelgrimsjaren, 2014; en het radioprogramma Nooit meer slapen. Ivo Smits, Japan-kenner en hoogleraar, zegt dat veel van Murakami’s personages veel op elkaar lijken: eenzame mannen, die moeite hebben met relaties. Ian Buruma, die Japan op een heel andere wijze kent en waardeert, zegt: ‘Hij heeft een vlakke, simpele stijl, zonder verwijzingen naar de Japanse literaire traditie.’ Jannie Regnerus, schrijfster en kunstenaars, woonde een tijdje in Japan en kent Murakami’s werk goed; ze wordt een beetje kriebelig van de gedweeheid waarmee de personages zich bij hun lot neerleggen; dat wordt verheven tot een soort levenskunst. Daar geef ik haar wel een beetje gelijk in maar mij stoort dat niet, ik denk dan - waarschijnlijk ten onrechte - dat is Oosters, Japans misschien wel, een beetje ‘zen’. Overigens vind ik dat Murakami’s vrouwen dat veel minder doen. Die zijn juist wel strijdvaardig. Dat vind ik stiekem ook wel heel stoer.     

De romans en verhalen van Murakami zijn altijd een beetje dromerig, een beetje boven of naast de realiteit. Een van zijn terugkerende thema's is de dunne grens of misschien geen grens tussen waken en slapen, vandaar dat dromen een grote rol spelen, tussen werkelijkheid en fantasie, zoals heel duidelijk in bijv. Kafka op het strand. Daarom kun je er eigenlijk ook niet zo de vinger op leggen. Gister las ik nog een stuk in Philip Roths De menselijk smet. Roth gaat uitgebreid en heel verbaal in op alle mogelijke kanten van een situatie en of van menselijke motieven. Hij gaat er altijd eens lekker voor zitten om zijn gedachten daarover onder woorden te brengen en het lekker uit te spinnen. Hoe anders is dat bij Murakami. Het is een soort van spinrag of misschien wel vuurvliegjes die hij ons toont. Het begin van Norwegian Wood is ook zo: een herinnering aan Naoko, de putten, dromen, nachtmerrieachtige verhalen en gevoelens. 

 

De eerste keer dat ik het boek las vond ik het ook niet zo somber. De laatste keer merkte ik pas hoe zwaar het boek eigenlijk is. De dood, de zelfmoord is nooit ver weg, al wordt er niet heel nadrukkelijk de nadruk op gelegd. Watanabe is depressief, dat kun je wel concluderen. Zijn vriend dood, en op diens vriendin is hij verliefd maar haar hart is niet vrij. Daarom deert hem niets dan literatuur en muziek. Die twee zijn zeer belangrijk; die zijn eigenlijk altijd belangrijk in Murakami's werk.

Norwegian Wood is een vroege Murakami. Hier is het fantastische aspect nog niet zo ontwikkeld, zoals bijvoorbeeld in Kafka op het strand,. Er zijn wel de dromen, en de verhalen die anderen hem vertellen, en de verzinsels, zoals Midori doet maar niet zo verschrikkelijk magisch-realistisch.

Dit boek lijkt tamelijk simpel maar dat is het totaal niet. Murakami legt geen dingen uit, zoals bijvoorbeeld Philip Roth uitentreuren doet - die doet dat namelijk zo uitgebreid dat je in zijn woorden de weg ook helemaal kwijt kunt raken -. Murakami lijkt geen verschil te maken tussen droom en werkelijkheid, of in ieder geval weinig. Daardoor lijken de dingen en de mensen zich op één lijn, een soort van een lineair universum, te bewegen. Dat lijkt op eenvoud of simpelheid. Dat is het niet.

De dromerigheid, de nevel, het spinrag, de bedrieglijke eenvoud van Murakami moeten je liggen, of je moet eraan wennen, of je vindt het helemaal niks. Er lijkt geen weg tussen te liggen. Take it or leave it.

Het eerste boek dat ik van hem las was Spoetnikliefde, een wat minder bekend boek. Ik snapte er niks van. Ik kon het helemaal niet volgen. Jaren later las ik Norwegian Wood en daar was ik helemaal hoteldebotel van. Misschien ben ik op dit moment een stukje minder hoteldebotel. Maar ongrijpbaar blijft Murakami wel.

De auteur

Haruki Murakami (1949) schreef onder andere de romans 'Norwegian Wood', 'Kafka op het strand', '1q84' en 'De kleurloze Tsukuru Tazaki en zijn pelgrimsjaren'. Murakami’s werk wordt in meer dan veertig landen uitgegeven en is bekroond met meerdere prijzen, waaronder de Welt-Literaturpreis en de Hans Christian Andersen Literatuurprijs. Hij wordt regelmatig getipt als kandidaat voor de Nobelprijs. In 2016 verscheen de verhalenbundel 'Mannen zonder vrouw'. Zijn grote nieuwe roman Killing Commendatore verscheen eind 2017, een nieuw hoogtepunt in zijn oeuvre. In januari 2019 verscheen 'Roman schrijver van beroep', een eenmalig kijkje achter het bureau én in de ziel van Haruki Murakami. 

Titel: Norwegian Wood

Auteur: Haruki Murakami

Uitgever: Atlas Contact

ISBN: 9789045017426

Vertaling: Elbrich Fennema

Genre: fictie

Pag.: 213

Verschenen oorspronkelijk: 1987

Verschenen deze editie: 2011