Louis Couperus - Noodlot

Recensie door Roosje

Uitgeverij Lalito

Ménage à trois

Deze korte roman van Louis Couperus verscheen als feuilleton in twee delen en later als roman*- een weg die Couperus vaak bewandelde, want dan kon hij twee maal cashen; van geld had Couperus altijd te weinig - na zijn roman Eline Vere.

Een oude vriend van Frank, Bertie, komt op een avond bij Frank in zijn Londense appartement aankloppen: volkomen berooid is hij en doet een beroep op zijn oude maat. Frank zit goed bij kas en vindt het gezelschap van Bertie eigenlijk wel aangenaam. Hij voelt zich door de uitvreter niet bekocht. Beiden hebben een aangeboren neiging tot melancholie en fatalisme. Daarom verzetten zij hun zinnen en doen een reisje Noorwegen, waar Couperus ook zelf geweest is. Daar, in de bergen en op de fjorden, worden zij begeleid door Henriks Ibsens Spoken**. Frank en Bertie ontmoeten de Engelse Eve. Frank en Eve worden verliefd en willen trouwen.

Terug in Londen rijpt bij Bertie het besef dat hij en Frank daarom zullen moeten scheiden. Wanhoop en berekening gaan in Berties geest een bondgenootschap aan. Met een lonkend oog naar het noodlot is Bertie als de intrigant Jago uit Shakespeares Othello, die de hoofdpersoon allerlei venijn en onwaarheden influistert en wel op zo’n manier dat hem geen blaam treft. Hij suggereert meer dan dat hij boude uitspraken doet. Bertie doet dat om de beurt naar Eve en naar Frank.

Een psychologisch spel ontplooit zich tussen deze drie mensen, die nauw op elkaar betrokken zijn. Ook Eve en Bertie hebben een nauwe band, waarop Frank op zijn beurt jaloers is. Bertie is beurtelings het ‘spook’ maar wordt ook ‘bespot’. Hij twijfelt tussen Noodlot en Toeval.

Toeval of Noodlot

Alle drie zijn zij bevattelijk voor het concept ‘noodlot’. Dat komt enerzijds door hun gevoeligheid en melancholie, die zij ook met elkaar delen en die zij in elkaar ontdekken waardoor zij nog nauwer op elkaar betrokken raken, anderzijds door wanhoop en niet weten hoe te handelen. In deze zin lijkt de roman een naturalistische: mensen kunnen hun noodlot niet ontsnappen omdat ze niet in staat zijn het lot in eigen hand te nemen.*** Maar anderzijds houden zij vast aan dat noodlot om hun leven toch een richting en zingeving te verschaffen. Toeval of noodlot, vraagt Bertie zich verscheidene malen af, alsof hij niet kan besluiten tussen die twee. Bij ‘toeval’ zou hij zelf handelend moeten optreden; bij ‘noodlot’ kan hij het laten gebeuren. Aanvankelijk treedt hij handelend op en lijkt zijn plannetje á la Jago te lukken, maar later blijkt hij dan toch buiten de waard te hebben gerekend en wordt hij door het noodlot ingehaald. En daarop laat hij gebeuren wat er gebeurde.

Homoseksualiteit

In onze tijd zien we in Bertie natuurlijk een homo, verliefd op Frank maar Frank niet op hem. Ik ben daar een beetje ambigue in. Natuurlijk heeft Couperus daaraan gedacht maar of hij dat werkelijk gesuggereerd heeft, vraag ik me af. Couperus was niet open over zijn eigen homoseksualiteit. Deze roman is ook prima te lezen zonder Bertie het etiket ‘homo’ op te plakken, terwijl we dat misschien toch wel in ons achterhoofd kunnen houden. Ingewikkeld? Ja, heel ingewikkeld.

Ingewikkeld en complex is de verhouding tussen deze drie mensen om wie het draait in Noodlot. Ze worden elkaars ‘spoken’ en voltrekken elkaars noodlot.

 ‘Psychologie’

De beschreven processen over ‘psychologie’ en emoties zijn enerzijds een beetje ouderwets, onder andere vanwege de grote fijngevoeligheid van elk van deze personages - je hebt toch hier en daar de neiging om te roepen: kom op, jongens en meisje, maak er nu eens iets van -. Maar anderzijds schrijft Couperus, net als Ibsen overigens, het wel heel mooi, gedetailleerd en overtuigend op. Verrassingen zijn er genoeg in dit boek, net als in Eline Vere. Vrolijk word je er niet van en ik was als puber best ontdaan door de gebeurtenissen in Eline Vere; Noodlot las ik pas geleden voor het eerst.

 Tot slot

Noodlot is een zo korte roman dat het bijna een novelle is en wat dit betreft zo compleet tegenovergesteld aan Boeken der kleine zielen, dat ik een tijdje geleden besproken heb.

Couperus' befaamde impressionistische natuur- en weerbeschrijvingen ontbreken hier niet. Het Noorse landschap en de - fatale - weersomstandigheden wordt onvergetelijk neergezet. Kleuren worden in alle tinten purper, roze en blauw geschilderd. Heel fraai, een echt impressionistisch tafereel. Je ziet het zo voor je.

Is deze roman met zijn grote nadruk op impressionisme, naturalisme en fatalisme in deze tijd nog goed te lezen? Daar kan ik volmondig ‘ja’ op antwoorden.

Noten

* http://www.dbnl.org/tekst/coup002nood02_01/coup002nood02_01_0006.php

** Een toneelstuk uit 1881, waarin een dode vader komt ‘spoken’ bij een zoon, die door zijn moeder is voorgelogen; de moeder vertelt hem gedwongen door de omstandigheden de waarheid.

Met Spoken schreef de Noorse toneelauteur Henrik Ibsen een definitieve afrekening met de burgerlijke moraal van leugens en schone schijn. Als geen ander portretteerde Ibsen een klasse verlamd door angst en de dwingende regels van geloof en maatschappelijke status. Ibsen wordt beschouwd als de grondlegger van het moderne realistische drama en schreef met stukken als Nora of een poppenhuis, de Wilde Eend en Hedda Gabler enkele meesterwerken van het wereldrepertoire. https://tga.nl/voorstellingen/spoken/synopsis

*** http://www.louiscouperus.nl/publicaties/artikelen/naturalisme-en-karakterfatalisme/

Er is een verschil tussen Zola’s naturalisme, dat buiten de personen om gaat en een kracht buiten de mensen om is (mijn parafrase, rdv) en dat het naturalisme van Couperus, die ook nog steunt op het noodlot; bij Couperus heeft het te maken het karakter van de mensen: het melancholieke, een soort ‘geesteszwakte’, zoals bij Eline Vere en haar neef Vincent, ook wel bij Constace in Boeken der kleine zielen en hier in de personages in Noodlot.

Zie ook: https://www.tzum.info/2013/01/recensie-louis-couperus-noodlot/

Over de auteur

Louis Marie Anne Couperus (Den Haag, 10 juni 1863 – De Steeg, 16 juli 1923) was een Nederlandse schrijver en een van de eerste Nederlandse vertegenwoordigers van het literaire naturalisme.

Couperus' werk omvat allerlei uiteenlopende literaire genres. Hij debuteerde met poëzie, maar legde zich vervolgens al snel toe op psychologische romans, waarmee hij de meeste bekendheid verwierf. Hij schreef daarnaast cultuursprookjes, historische romans en veel reisverslagen en columns. In het algemeen wordt hij gezien als een van de belangrijkste schrijvers uit de canon van de Nederlandse literatuur. De uitgave van zijn Volledige Werken (1987-1996) geldt als een van de eerste Nederlandse tekstedities die volgens wetenschappelijke, tekstkritische normen tot stand zijn gekomen.

Titel: Noodlot

Auteur: Louis Couperus

Literatuur & Romans Literaire romans

128 pagina's

ISBN: 9789491982460

Uitgever: Lalito

Serie: Lalito Klassiek

Verschenen: februari 2017