Julian Barnes - Het enige verhaal

Recensie door Roosje

Uitgeverij Atlas Contact

Over de liefde *

‘We hebben meestal maar één verhaal te vertellen. Ik bedoel niet dat ons maar één ding overkomt in ons leven: er doen zich heel veel gebeurtenissen voor, waar we heel veel verhalen van maken. Maar er is er maar één dat ertoe doet, maar één dat uiteindelijk de moeite van het vertellen waard is. Dit is dat van mij.’ (2018: 11)

Er valt mij nu direct iets grappigs op. Ik type dit citaat van hoofdpersoon Paul en ik lees het nu anders dan de eerste keer. Er staat in de laatste regel: ‘Dit is dat van mij.’ Ik las aanvankelijk: Het is dat van mij.’

Dat is heel logisch, dacht ik, je eigen eigen verhaal is natuurlijk altijd het belangrijkste want het is jouw verhaal; een vorm van egocentrisme maar dan de gezonde vorm. Het leven van een ander kan niet meer de moeite waard zijn dan dat van jezelf. Immers, als jij er niet bent om het verhaal te beleven, is er niets. Volgt u me nog?

Maar dat staat er helemaal niet! Er staat gewoon dat Paul zijn verhaal gaat vertellen en niet dat van een ander, niet dat van Susan - dit is ook heel belangrijk, houd dat in je achterhoofd. Oef....

Het boek van Barnes bestaat uit drie delen: de ontmoeting van Paul en Susan en hun eerste tijd samen; deel 2 beschrijft het vervolg van hun verhouding vanaf het moment dat ze gaan samenwonen; deel 3 gaat over Paul, die lange tijd na dato hun relatie probeert te evalueren.

Barnes beschrijft de drie delen heel verschillend - de stijl is opvallend anders -  omdat Paul in die perioden heel verschillend is. In de eerste is hij naïef en weet hij eigenlijk niets, hij is gewoon verliefd en nou ja, het is toevallig op een vrouw die zijn moeder had kunnen zijn en die getrouwd is en twee dochters heeft, maar, nou ja, moet kunnen toch, sort of, ook al is het in een dorp in de UK in de zestiger jaren. Jeugdige overmoed, de kont tegen de krib met het adagium Amor omnia vincit. Hij realiseert zich geen moment wat dat voor Susan betekent. Daartoe is hij met zijn jeugdig elan ook niet in staat. Dat realiseert hij zich voor een deel in deel drie.

Deel twee gaat over de jaren dat Susan en Paul uit elkaar groeien. Ik moet voorzichtig zijn met spoilers.... Susan heeft een groot probleem, dat ze vermoedelijk al had toen Paul haar leerde kennen. Paul wil haar alsmaar helpen. Zijn overmoed is nog groot genoeg om te veronderstellen dat hij dat kan. Zijn overmoed is tevens groot genoeg om te menen dat hij daar verantwoordelijk voor is.

Hij studeert, gaat apart wonen, en komt weer terug, heeft heel soms een meisje. Maar keert steeds naar Susan terug, die hem wel wil en ook weer niet.

Het zijn nog niet de jaren van seksuele revolutie en dat alles, maar overal kan en mag. Intimi weten dat Paul en Susan een stel zijn, maar voor de buitenwereld is zij of zijn tante of zijn adoptiemoeder of iets dergelijks.

In deel drie probeert Paul zijn leven te overzien, probeert hij zijn verhouding met Susan te evalueren en hij probeert zich te verzoenen met dat leven, met zijn ouders, met Susans man Gordon, met zijn vriend Eric, met zijn eigen lafheid zo nu en dan.

Paul spreekt in alles afstandelijk en op de een of andere wijze ook versluierend over zichzelf en over de anderen. Het is niet zo dat hij alles probeert goed te praten of van zich af te schuiven, maar hij is ook niet helemaal eerlijk tegen zichzelf en tegen Susan.

Hij realiseert zich dat deze liefde, zijn eerste liefde hem voor zijn hele leven getekend en wellicht ook misvormd heeft. Toch kan hij zijn eigen rol niet helemaal scherp krijgen.

Ik denk dat dat nu juist de bedoeling is van Barnes met dit boek en dat dat de reden is waarom hij zo ontzettend ingetogen schrijft, met zoveel psychische en emotionele slagen om de arm. Het is erg Engels, natuurlijk, een soort van stiff upperlip, een soort van je gevoelens met een grapje verhullen - iets waar Susan een meesteres in is -. Maar dat is, denk ik, niet het hele ‘verhaal’.

Het is het onvermogen van mensen - Paul is hierin (een) Everyman**, (een) Elckerlyck - om zichzelf rücksichtlos onder ogen te zien. Paul wijt dat hier en daar aan een haperend geheugen - even meende ik dat het falend geheugen, het leugenachtige geheugen een thema is in dit boek. Het liegbeest van het geheugen is inderdaad een motief, maar is een uiting van het onvermogen eerlijk te zijn tegenover zichzelf, en dus ook tegenover anderen. Het falend geheugen is een symbool voor het ‘opportunistische’ leven. Opportunisme  bedoel ik weer niet in morele zin, maar in evolutioneel opzicht. De survivors zijn vaak de opportunisten: je overleeft door de prooien, de kansen te pakken op de momenten waarop die zich voordoen. - Oké, misschien bedoel ik het toch ook een beetje in morele zin. -

Ik hoorde in het tv-programma Koffietijd Loretta Schrijver zeggen: ‘Van Susan kom je niet veel te weten’. Dat klopt en dat is met een reden, want het boek gaat niet over Susan, het gaat over Paul. Paul staat centraal in deze roman. Susan leren we alleen door zijn ogen kennen. Wat Susan zelf vindt, doet er niet toe, niet in de context van dit boek. Natuurlijk doet het er juist wel toe, maar Paul ziet dan niet, wil dat niet zien en denkt dat hij het ‘gelijk’ aan zijn kant heeft.

Paul is bovendien de ‘onbetrouwbare’ verteller in dit boek. Natuurlijk zijn we als lezer geneigd hem te geloven en hem een aai over de bol te geven: je bent geen slechte jongen, je hebt je verantwoordelijkheid genomen. Maar het tegendeel is het geval. Paul heeft juist géén verantwoordelijkheid genomen. De lezer zal ook geneigd zijn Susan de schuld te geven van haar niet zo goed gelukte leven. En natuurlijk zit daar ook iets in, want Susan is evenmin als Paul in staat haar leven de ‘juiste’ richting op te sturen. Dat bedoel ik niet in morele zin, maar in de zin van haar eigen geluk na te jagen. Dat concept - dat je je eigen geluk vorm kunt geven - is natuurlijk in zekere zin een eigentijds ding.

Hoe verhouden het concept ‘opportunisme’ en het concept ‘je geluk in eigen hand nemen’ tot elkaar? Dat is een moeilijke; dat is in zeker zin een spagaat.

Het is een boek waarin je tussen de regels door moet lezen. Paul geeft je daar met al zijn overwegingen achteraf ook alle mogelijkheid toe; en ook geeft hij je daar alsmaar aanwijzingen voor. Het is niet zomaar een eendimensionaal boek. Deze roman heeft een goede verstaander nodig. Vriendin Joan probeert op haar manier vingerwijzingen te geven.

Het is mijn eerste roman van Barnes. Vreemd is het hoe het soms loopt. Je zit je hele leven lang met de neus in de boeken en dan nog piepen er allerlei auteurs tussendoor van wie je je op een gegeven moment realiseert: waarom heb ik haar of hem nooit eerder gelezen?

‘Ik keek naar haar profiel en dacht terug aan een paar momenten uit mijn eigen privébioscoop. Susan in haar groengebiesde (sic!) tennisjurkje, die haar racket in de hoes stopte, Susan glimlachend op een verlaten strand, Susan die de versnellingsbak van de Austin vervaarlijk deed knarsen en lachte. Maar na een paar minuten begonnen mijn gedachten af te dwalen. Ik kon ze niet bij liefde en verlies houden, bij plezier en verdriet. Ik vroeg me af hoeveel benzine er nog in de auto zat en hoe snel ik een pomp zou moeten opzoeken, [...]’ (ibid.: 280)

*   Denk je hierbij aan het boek van Doeschka Meijsing... dan is mijn dag weer goed.

** Titel van een boek van Philip Roth

Over de auteur

Julian Patrick Barnes (Leicester, 19 januari 1946) is een Engels schrijver. Zijn boeken zijn in meer dan dertig talen vertaald; zijn bekendste werk is Flaubert's Parrot uit 1984. Naast zijn eigen naam gebruikt Barnes ook verschillende pseudoniemen zoals Dan Kavanagh, Edward Pygge en Basil Seal.

Zijn opleiding genoot hij aan gerenommeerde onderwijsinstellingen zoals de City of London School en het Magdalen College in Oxford. Na zijn opleiding werkte hij als lexicograaf en later als journalist. Hij schreef onder meer recensies voor The Observer en The Sunday Times. Pas later ging hij zich voltijds toeleggen op het schrijven.

Julian Barnes is een broer van de filosoof Jonathan Barnes. Hij was gehuwd met de literaire agent Pat Kavanagh, die in 2008 overleed en over wie hij schreef in Levels of Life (Hoogteverschillen) en aan wie hij ook zijn boek The Sense of an Ending (Alsof het voorbij is) opdroeg.

In 2011 won hij met zijn roman The Sense of an Ending de prestigieuze Man Booker Prize voor fictie. In Frankrijk werd hij onderscheiden met de Prix Médicis voor Flaubert's Parrot en met de Prix Femina voor Talking it Over. Ook ontving hij de Grote Oostenrijkse Staatsprijs voor Europese literatuur, 2004, en in 2011 kreeg hij de David Cohen Prize voor de literatuur.

(Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Julian_Barnes)

Auteur: Julian Barnes

Titel: Het enige verhaal

Categorieën: Literaire roman

Vertaald door Ronald Vlek

Pagina's: 280

ISBN: 9789025452087

Uitgever: Atlas Contact

Verschijningsdatum: februari 2018