Clare Hunter - Levensdraden, een wereldgeschiedenis door het oog van de naald

Recensie door Roosje

Uitgeverij Balans

Een paardentand en een vrouwenhand willen geen stilstand

Zelfs als je als vrouw van adel was, van hoge adel, als de koningin van een land, moest je bezig zijn. Ledigheid is des duivels oorkussen; een paardentand en een vrouwenhand willen geen stilstand - dat laatste moest ik even opzoeken in Van Dale, want ik herinnerde het me het gezegde anders -. Die vrouwenhand was bezig met borduren, met naaien, met textiel. Dat was zo’n beetje mijn eerste gedachte. Hunter heeft me in no time op andere gedachten gebracht. Het is niet alleen dat vrouwen altijd bezig móesten zijn, door dat werk met textiel, naald, en draad konden zij wel degelijk invloed uitoefenen en hun leven vorm geven.

Ik aarzelde even voor ik me opgaf bij de uitgever om dit non-fictieboek te lezen en te bespreken. Tja, een boek over borduren en textiele werkvormen, is dat wat, kun je daar een interessant boek over schrijven? En, tja, zelf borduur ik niet; ik brei en haak en verstel wel - verstellen is een uitstervende bezigheid merk ik -; ja, dat wel. Ik weet wel een beetje wat het is om met je handen en textiel bezig te zijn. Borduren deed ik vroeger wel een klein beetje: mijn spijkerjasjes en indiakatoenen bloesjes. Ik had het op school geleerd maar de handwerkjuf had niet zo’n hoge pet op van mij naald- en draadvaardigheden. Ik kan haar nu verklappen dat zij daar toch ongelijk in heeft gekregen. Ik denk dat ze mij gewoon niet mocht, mijn ogen stonden verkeerd of zo, mijn haren waren te onstuimig, misschien deed ik haar denken aan iemand die zij niet aardig vond. Nou ja, dit soort dingen komen mij nog altijd in gedachten als ik denk aan handwerken. En borduren voelt voor mij dichterbij de verplichte steken, reeksen en figuren, de vaste patronen, de merklappen en dus het schoolse, het ‘zo hoort het’ dan het vrije haken en breien dat ik doe.

Ja, zulke overwegingen gaan me door mijn hoofd wanneer me een boek onder ogen komt.  Wat een mens al niet denkt op een dag.... Ik heb de gok gewaagd, Clare Hunters Levensdraden werd mij toegestuurd.

‘Je neemt een draad, maakt een knoop in het ene eind en steekt het andere door het oog van een naald. Je neemt een stuk stof en duwt de naald er aan de ene kant in en trekt hem door de andere kant weer omhoog, tot een knoop hebt, of een boogje, of een waaier van steken. Meer is het niet: draad, naald, stof en de patronen die de draad vormt. Dat is naaien.’ (2019: 7)

Hunter neemt me eerst mee naar het tapijt van Bayeux, dat geen geweven tapijt is maar een meters lang geborduurd wandtapijt, dat de Slag van Hastings in 1066 verhaalt. Voor Engelsen en Fransen is dat een grotere historische gebeurtenis dan voor ons Nederlanders. Een enkeling herinnert zich van de geschiedenisles dat in 1066 Willem de Veroveraar het Kanaal overstak en Engeland veroverde voor de Franse troon. Hunters ervaring met dit beroemde tapijt is fantastisch, aanstekelijk. Ik ben terstond gewonnen voor de naaldkunst en haar enorme historische impact. Terstond herken en erken ik dat we via de naaldkunst de geschiedenis ook als vrouwengeschiedenis kunnen zien.

De hoofdstukken in dit boek vormen geen doorlopende geschiedenis, geen vervolgverhaal, maar kunnen afzonderlijk gelezen worden. Op deze wijze verkent Hunter zeer uiteenlopende zaken die met vrouwen en hun naaldkunst samenhangen. Lees zelf, is mijn advies, alweer.

Het stuk over Maria van Schotland, Maria Stuart  - de eerste; de tweede was met ‘onze’ stadhouder Willem II gehuwd - geeft een kijkje in de keuken van de vrouwelijke politieke macht die door de naald en het borduurwerk kon worden uitgeoefend, subtiel maar zeer overtuigend. Maria Stuart kon op deze wijze een grote trots voelen en eveneens politieke macht blijven uitoefenen. Vrouwengeschiedenis pur sang!

Maar naald en draad verbeelden niet alleen vrouwengeschiedenis. Toen textiele werkvormen, in welke gedaante dan ook, maatschappelijk aanzien kregen, gingen ook mannen zich met het stiel bemoeien: wevers, borduurders, kleermakers.

Hunter heeft echt een prachtig boek geschreven over het sociale, emotionele en politieke belang van naaien, van textiel, van naald en draad (bijv. ib.: 253).

Haar mannelijke collega’s zien niet alleen hier geen brood in maar laten zich soms ook laatdunkend over haar onderwerp en onderzoek uit. Maar wanneer zij vertelt over haar onderzoek naar patchwork quilt en de verbinding die dat bewerkstelligt, zijn ook mannen onder de indruk.

Het begon allemaal met de uitvinding van touw, schrijft Hunter. De kunst om plantenvezels tot een draad te draaien maakte het makkelijker om bijvoorbeeld vis te vangen, grotere dieren gevangen te zetten en te domesticeren, baby’s op hun moeders rug te binden, zodat de vrouwen verder konden met hun werk.

Uit touw ontstond garen en uit garen kon dan weer stof geweven worden. Touw is al gevonden op een beeldje dat stamt uit 20.000 v.Chr.!

Ook borduren is een oud ambacht, zoals blijkt uit de vondst van versteende overblijfselen van kleren uit een periode van 30.000 v.Chr.

Denk aan eens de draad van Ariadne, waarzonder Theseus nooit uit het Minotaurische doolhof had kunnen ontsnappen, of aan de levensdraad die de Moirai, de oude Griekse Schikgodinnen, aan het spinnen waren. Als de draad op was, was het gedaan met je leven op aarde, dan kon je je obool gaan betalen aan veerman Charon en het dodenrijk betreden.

‘Je knipt je draad af, legt een knoop in het ene eind en haalt het andere eind door het oog van de naald. Je neemt een stuk stof en denkt na over wat je wilt gaan maken, wat je wilt zeggen, voor wie het zal zijn en wat anderen eruit kunnen opmaken.’ (ib.: 362)

Beslist niet alleen een uiterst interessant boek voor vrouwen, ook voor mannen. Deels omdat de geschiedenis ons allen toebehoort, deels omdat hiermee de rol, de positie, de machtsmiddelen, de uitdrukkingsvaardigheden van vrouwen

nu eens benadrukt worden.

Titel: Levensdraden, een wereldgeschiedenis door het oog van de naald

Oorspronkelijke titel: Threads of life, a History of the World Through the Eye of a Needle

Auteur: Clare Hunter

Vertaling: Willemien Werkman

Pagina's: 376

ISBN: 9789463820028

Uitgeverij Balans

Verschenen: augustus 2019