Tommy Orange - Er is geen daar daar

Recensie door Truusje

Uitgeverij J.M. Meulenhoff

In duistere tijden

zal er dan ook gezongen worden?

Dan zal er ook gezongen worden.

Over duistere tijden.

– Bertolt Brecht

Altijd weer die verentooi

Het gebeurt soms dat een boek me compleet van de sokken blaast. In dit geval viel de eer te beurt aan Er is geen daar daar. Al vrij in het begin greep het me bij de lurven en dat gevoel werd nog even versterkt in de laatste hoofdstukken.

De titel heeft iets troosteloos, iets ontluisterends, want in mijn beleving is er altijd een daar. Van een geromantiseerd 'indianenverhaal' is niets terug te vinden. Geen Kevin Costner in Dances with wolves, maar Native Americans in Oakland, California.

De auteur heeft de titel, - wat meteen ook het overkoepelende thema van het boek is - ontleend aan een citaat uit Gertrude Steins Autobiografie van Alice B. Toklas.

 '[...] ze beschrijft dat de plek in Oakland waar ze opgroeide zo veranderd was, dat er zo veel was gesloopt en nieuw gebouwd dat het ‘daar’ van haar kindertijd, het ‘daar daar’, er niet meer is, er was daar geen daar meer.'

Tommy Orange (1982), zelf ook geboren in Oakland, heeft Indiaanse roots van Cheyenne en Arapaho-stammen en dat is precies waar het hier om draait. Als opmaat wordt in de proloog de toon direct gezet met de volgende inleiding;

'Tot laat in de jaren zeventig zonden ze in Amerika op tv nadat alle programma’s waren afgelopen een indianenhoofd uit, het hoofd van een indiaan, een afbeelding, een tekening van het hoofd van een langharige indiaan met verentooi, ontworpen door een onbekende tekenaar in 1939: het testbeeld met het indianenhoofd. Liet je de tv aanstaan, dan hoorde je een piep op 440 hertz – de toonhoogte waarop instrumenten worden gestemd – en zag je die indiaan, omringd door cirkels die leken op een geweervizier. In het midden van het scherm was iets als een roos, met cijfers als coördinaten. Het indianenhoofd bevond zich vlak boven de roos, alsof je met slechts een opwaarts instemmend knikje het doel in het vizier kon krijgen. Het was maar een test. '

Twaalf personages voert hij op. Dat is een gedurfde, maar geen onoverkomelijke hoeveelheid. In aparte hoofdstukken worden de hoofdrolspelers één voor één ten tonele gebracht en naarmate het boek vordert grijpt alles steeds meer in elkaar.

Alle personages zijn Native American, mensen van Indiaanse afkomst, allen woonachtig in Oakland. 'Stedelijke indianen zijn de generatie die in de stad geboren is.' Allemaal torsen ze de littekens van rassenhaat, slachtpartijen, vervolging en minachting met zich mee, om uiteindelijk te eindigen als een totem, een veralgemeend beeld. Mede hierdoor en het gevoel minderwaardig te zijn, wordt het idee er nooit helemaal bij te horen van generatie op generatie doorgegeven. En dan zijn deze gebeurtenissen nog helemaal niet van zo lang geleden.

'En zo heb je ook de indiaan die huilt om een vervuild Amerika, in het reclamespotje (eveneens Iron Eyes Cody), de geesteszieke indiaan die met een wastafel gooit en Jack Nicholson redt, de verteller, de stem in de roman One Flew Over the Cuckoo’s Nest. En al die logo’s en mascottes. De kopie van een kopie van een afbeelding van een indiaan in een schoolboek. Van het uiterste noorden van Canada, het uiterste noorden van Alaska tot helemaal onder in Zuid-Amerika werden de indianen eerst verwijderd en vervolgens gereduceerd tot een gevederde afbeelding.'

Orange maakt gebruik van meerdere vertelperspectieven en wisselt regelmatig tussen ik-, jij- en hij-perspectief, afhankelijk van het personage dat wordt belicht. Deze wisselingen van perspectief maken het geheel spannend, omdat tevens de betrouwbaarheid van de personages wisselt.

Een klein gedeelte van de personages;

Tony Loneman draagt de gevolgen met zich mee van een aan alcohol verslaafde moeder. Op school wordt hij zich er op zijn zesde ineens van bewust, wanneer zijn vriendje hem vraagt waarom hij zo'n vreemd gezicht heeft. Zijn ogen hangen slap, zijn mond hangt steeds open en de proporties zijn nou niet wat we noemen standaard. Als eenentwintigjarige loopt hij geestelijk wat achter. Hij heeft foetaal alcohol-syn-droom, wordt hem door oma verteld.

'Het enige wat ik hoorde was ‘Droom’, en daar zat ik, voor de tv die uitstond, en staarde ernaar. Mijn gezicht breeduit op het scherm. De Droom. Ik probeerde van het gezicht dat ik daar zag weer mijn eigen gezicht te maken, maar dat lukte niet. [...] de Droom. Mijn kracht en mijn vloek. '

Met een 3D-geprint, plastic pistool weet zijn vriend Octavio indruk op hem te maken en worden er plannen gesmeed om het in te zetten bij een beroving om daarmee schulden in te kunnen lossen.

Dene Oxedene stelt zich ten doel om de klus van zijn overleden oom af te maken, door de verhalen van indianen in Oakland voor de camera te krijgen, zodat deze worden doorgegeven en hopelijk de native ook voor vol wordt aangezien.

Opal Viola Victoria Bear Shield en Jacquie Red Feather zijn zussen, maar beiden van een andere vader. Met hun moeder verhuizen ze naar Alcatraz, waar Harvey bij hen intrekt en Jacquie zwanger maakt, nadat hun moeder is overleden. De baby wordt ter adoptie afgestaan. De internetverslaafde Edwin Black, wordt alsmaar dikker, kampt met een voortdurende constipatie, is bijna 24/7 online en op Second life doet hij zichzelf beter, slanker en actiever voor dan hij in werkelijkheid is.

Stuk voor stuk zijn het geen optimistische verhalen. Elk huisje heeft zijn kruisje, maar de kruizen zijn zwaar om te dragen; drugs, drank, criminaliteit, mishandeling, psychische problematieken en in acht maanden tijd zijn er zeventien zelfmoorden te betreuren. En dat alles door een voortdurende strijd met het zoeken naar een eigen identiteit.

In het midden van het boek komt Orange met een Intermezzo, een rustpunt waarin hij het feest Powwow verklaart en uitleg geeft over het ontstaan van hun achternamen. Na dit informatieve stukje komt Orange goed op stoom en zet de eerder geïntroduceerde personages snel achter elkaar in, verweeft hun verhalen met elkaar door in steeds kortere hoofdstukken naar het einde toe te werken. Dit laat hij mooi gelijk opgaan met de spanning die de natives voelen in aanloop op het feest waar ze naar uitkijken.

De jaarlijkse Big Oakland Powwow is het evenement waar alle natives naar uitkijken en naartoe werken. Dat is ook de plek waar de twaalf personages onafhankelijk van elkaar samen zullen komen en hun verhalen zich met elkaar versmelten in een verpletterende apotheose.

Dit caleidoscopische verhaal is rauw, schokkend, maar glashelder. De auteur geeft de lezer geen afgerond einde en laat je er nog even een poosje op kauwen. Dit past echter geheel in het verhaal van de Native American, want ook hún verhaal is nog lang niet afgerond.

De originele opzet van de verhaallijnen lijkt misschien complex, maar dit is literatuur, een debuut dat staat als een huis.

Titel: Er is geen daar daar

Auteur: Tommy Orange

Vertaling: Jetty Huisman

Pagina's: 320

ISBN: 9789029091619

Uitgeverij J.M. Meulenhoff

Verschenen: februari 2019