Drago Jančar – Die nacht zag ik haar

Recensie door Tea van Lierop

Uitgeverij Querido

Krachtig verhaal over droom en werkelijkheid

Treffender kan dit verhaal niet beginnen. Het gekozen motto van H.C. Andersen ‘Onze gefantaseerde vertellingen, geschapen uit de werkelijkheid...’ is de gedroomde start van deze roman. Tijdens het lezen komt dit thema, droom en daarbij aansluitend de illusie, als een rode draad terug. Het zorgt voor een meerdimensionaal boek waarbij Stefan (Stevo) het hoofdpersonage, niet alleen zijn eigen verhaal vertelt, maar meteen een zeer interessant politiek tijdsbeeld geeft.

De keuze van de auteur zijn verhaal te laten vertellen vanuit vijf verschillende invalshoeken is erg geslaagd en belicht de personages van diverse kanten.

Er zijn vijf langere hoofdstukken met elk zijn verteller.

Als eerste lezen we Stevo’s verhaal. Hij blikt terug op zijn tijd met Veronika. Aan het einde van dat hoofdstuk komt hij terug op het gedroomde beeld en kennen wij zijn visie op zijn tijd met haar. Hoe Veronika en hij elkaar hebben leren kennen, hoe hun kennismaking uitgroeide tot een liefdesverhouding, welke straf de legerleiding in petto had voor Stevo en Veronika’s reactie hierop.

‘Die nacht zag ik haar, ze stond bijna levensecht voor me. Ze liep in het midden van de barak tussen de stapelbedden door, waar mijn kameraden rustig in hun slaap lagen te ademen. Ze bleef bij mijn bed staan en keek even naar me, als in gedachten verzonken en een beetje afwezig, zoals altijd wanneer ze niet kon slapen en door onze woning in Maribor rondliep, bij het raam bleef staan, op bed ging zitten en dan weer naar het raam liep.’

Het is geen spoiler wanneer ik hier meld dat de verdwijning van Veronika Stevo bezighoudt. Er hangt een waas van geheimzinnigheid rondom de periode waarin Veronika en haar man verdwenen. Er moeten mensen geweest zijn die er meer van weten. Wat is er gebeurd, speelde Veronica's lichtzinnige levenswijze een rol en wat was het ware gezicht van haar echtgenoot?

Welke posities werden er ingenomen tijdens de oorlog? Is er verband tussen de Partizanen en de mensen rondom het echtpaar?

Stevo is cavalerist in Ljubljana en krijgt het verzoek een rijke, verwende jongedame paardrijlessen te geven. Het vervolg zou zich kunnen laten raden, ware het niet dat er factoren zijn die zorgen voor een grillig verloop. Veronika bevindt zich in een totaal ander milieu. De lessen verlopen niet geheel zonder strubbelingen, de jongedame is behalve excentriek ook kritisch tegenover de cavalerie en weigert zich als een rekruut te laten behandelen. De discussies zijn levendige passages vol wetenswaardigheden over het leger en de politiek, met de aantekening dat Veronika geen boodschap heeft aan politiek, ze wil gewoon ‘leven’. Makkelijk om zo’n standpunt in te nemen wanneer je je kunt permitteren apolitiek door het leven te gaan.

 

Haar manier van zorgeloos leven zal niet zonder gevolgen blijven. In tijden van oorlog kan het geen kwaad een beetje voorzichtig te zijn met wie je omgaat en dat is wat Veronika juist niet doet. Verwikkelingen met personeel, omgang met een Duitse arts zullen niet zonder gevolgen blijven. De manier waarop - verteld vanuit meerdere perspectieven - onthult op een bijzondere wijze de waarheid, waarbij interacties tussen de personages en psychologische processen subliem weergegeven worden.

Een bijzonder ontroerende rol is weggelegd voor Veronika’s dementerende moeder. Ook zij wordt slachtoffer, niet in de zin van fysiek verdwijnen, maar ze snapt helemaal niets van al het tumult om haar heen. Weet niet waarom ze moet verhuizen van de prachtige plek waar ze voorheen riant gehuisvest was bij haar dochter en schoonzoon. Wel heeft ze af en toe zeer heldere momenten, vooral wanneer er een gezicht opduikt dat haar in een klap terugbrengt naar een vroeger moment en zorgt voor een memorabele passage in de ontknoping.

‘Ze waren allemaal vrolijk en uitgelaten, en vanuit de ramen en vanaf de balkons werd er naar ze gezwaaid. Ineens zag ik een man die even stil bleef staan en naar boven keek, naar mijn raam en naar mij, leek het. Het was een gedrongen man met brede schouders, hij had donkere wallen onder zijn ogen, zoals je ziet bij mensen die de hele nacht opblijven of slecht kunnen slapen. Zijn gezicht kwam me bekend voor, misschien was hij een van de mensen die bij ons op het landgoed werkten. Ik schrok een beetje van de manier waarop hij keek, ik zag daarin iets bekends, maar ook iets vreemds. Toen draaide hij zich om, liep door en verdween in de menigte.’

Lees dit boek en laat je meevoeren in het gevoelsleven van mensen die leefden in een onrustige tijd en die niet altijd de consequenties konden overzien van hun keuzes. Een universeel gegeven en daarmee herkenbaar. 

 

De auteur

Drago Jančar (Maribor, 13 april 1948) is een van de belangrijkste hedendaagse Sloveense schrijvers. Hij is ook actief als scenarioschrijver, toneelschrijver en essayist. Hij staat in zijn thuisland eveneens bekend om zijn maatschappelijk engagement en zijn kritische houding tegenover de politiek.

Drago Jančar begon als tiener al met schrijven en zijn werken staan onder invloed van het modernisme. Een van zijn centrale thema’s is het conflict tussen het individu en repressieve instellingen zoals gevangenissen, psychiatrische ziekenhuizen, militaire kampen en slavernij (zie Jančars roman De galeislaaf). Jančar staat bekend om zijn laconieke en uiterst ironische stijl, die tot uiting komt in tragikomische wendingen. In veel van zijn romans onderzoekt hij concrete gebeurtenissen en omstandigheden uit de Centraal-Europese geschiedenis, wat voor hem een voorbeeld van de condition humaine is.

Jančar staat niet alleen kritisch tegenover de politieke situatie in zijn eigen land, in zijn essays laat hij zich ook uit over buitenlandse problemen zoals bijvoorbeeld in Kort bericht uit een lang belegerde stad (Kratko poročilo iz dolgo obleganega mesta), waarin hij contempleert over de Oorlogen in Joegoslavië en hij de rol van intellectuelen in etnische, nationale en politieke kwesties problematiseert. Tijdens de jaren 90 voerde hij een polemiek met de Oostenrijkse schrijver Peter Handke over het uiteenvallen van Joegoslavië.

Titel: Die nacht zag ik haar

Auteur: Drago Jančar

Uitgever: Queido

ISBN: 9789021406954

Vertaling: Roel Schuyt

Genre: fictie

Pag.: 224

Verschenen: 2010, deze editie 2018