Toni Morrison - Beminde

Recensie door Roosje

Uitgeverij De Bezige Bij

Een donker verleden

Als op een dag Sethe, haar dochter Denver en Sethes vriend Paul D. terugkomen van een vrolijk dagje uit  vinden zij op de stoep van Sethes huis, nr. 124 Bluestone Road, een jonge vrouw. De vrouw is doornat, zij kwam zomaar met een witte jurk en zwartglanzende nieuwe schoenen aan uit het water. Verklaren kan zij het niet, spreken kan ze nauwelijks en doet dat zelden. Sethe en Denver zijn ervan overtuigd dat deze jonge vrouw met een kinderlijk gezichtje Beminde is. Beminde was Sethes eerste dochter, die net aan kruipen toe was, toen haar moeder de noodzaak voelde haar te doden, om te voorkomen dat zij net als Sethe in slavernij zou opgroeien. We schrijven de periode net na de Amerikaanse burgeroorlog, 19e eeuw, Cincinnati, Ohio; de slavernij was afgeschaft.

Hoofdpersonen in dit verhaal zijn Sethe, de moeder van Beminde; Denver, Howard en Bugla, Sethes andere kinderen. Sethes schoonmoeder, Baby Suggs, die het huis nr. 124 bewoonde voor Sethe. Paul D., Sethes vriend. Halle, Sethes man, is verdwenen, niemand weet of hij nog leeft, ook Paul D. niet, die overal is geweest op zijn zwerftochten maar hij heeft Halle ook niet dood gezien. Sethes kinderen zijn allemaal van Halle; ze was een jaar of 13, 14 toen zij met hem trouwde. Baby Suggs had allemaal kinderen van verschillende mannen; haar kinderen werden haar al snel afgenomen; Halle, haar jongste, kocht haar vrij van meneer Garner van de Sweet Home Farm. 

Maar ook het huis nr. 124 Bluestone Road, dat eigendom is van filantroop Bodwin en zijn zus, is een personage. De drie delen in deze roman beginnen met de situatie van nr. 124:

‘Nr. 124 wrokte.’ (2004: 9).

‘Nr. 124 was lawaaierig.’ (ibid.: 215).

‘Nr. 124 was stil.’ (ibid.: 303).

Het huis leeft en heeft gevoelens ten aanzien van wat het heeft meegemaakt, en dat is nogal wat. Bodwin en zijn zus hebben er hun vroege jeugd in doorgebracht. Baby Suggs ging er wonen nadat Halle haar had vrijgekocht. Navrant is dat Halle zijn hele verdere leven voor Garner zou moeten werken om de ‘losprijs’ voor zijn moeder te kunnen betalen. Maar ook, en dit vooral, kwam Sethe bij haar schoonmoeder in dit huis nr. 124 terecht, na haar vlucht naar vrij gebied, na een oversteek van de Ohio. Vier blanke mannen kwamen Sethe en haar kinderen halen. De handzaag had het nekje van Beminde reeds gebroken. Sethe was van plan haar andere kinderen ook te doden om hen te behoeden voor het lot van de zwarte slaaf. Sethe moest de cel in. Door toedoen van Bodwin kon zij de strop ontlopen. Het huis, nr. 124 had te veel gezien. Sindsdien spookte het er. De bewoners zijn ervan overtuigd dat het Beminde is die komt spoken. Baby Suggs legt het moede hoofd in de schoot en gaat in haar bed de ‘kleuren overdenken’. De zoons Buglar en Howard ontvluchten op jonge leeftijd het spookhuis. Andere mensen mijden het huis ook. Sethe heeft behalve in haar werk weinig omgang met andere mensen. En toen kwam Paul D., om te blijven en vrijwel meteen daarna kwam Beminde en joeg Paul D. weer weg.

Het levende huis staat tegenover de door de slavernij ontmenselijkte zwarte bewoners. Slaven waren geen mensen, ze werden behandeld als dieren of als productiemiddelen. De wrede behandeling ontmenselijkte de zwarte mensen, ontnam hun hun identiteit. Zij hadden geen goed gevoel over zichzelf en over hun lichaam. Baby Suggs predikte als een  profeet een soort eigenliefde, om de vrije slaven een beetje hun menselijkheid terug te geven.

Nr. 124 wordt bewoond door Beminde, het vleesgeworden schuldgevoel van Sethe. Wanneer Beminde in levende lijve voor haar staat raken Sethe en Denver in no time in haar ban. Denver komt op een gegeven moment weer tot bezinning, Paul D. is dan het huis al ontvlucht, en weet niet hoe ze haar moeder moet bevrijden van dit spook met een lichaam dat alsmaar uitdijt, dat al het eten, alle energie, alle liefde, verliefdheid en aandacht van Sethe met grote gulzigheid naar binnen werkt.

Het nu-verhaal is dat van de komst van Beminde. In allerlei flash backs van verschillende mensen, niet alleen van de hoofdpersonen maar ook van bijpersonen als de vriend van Baby Suggs, Stamp Paid - what’s in a name? -, het blanke meisje Amy, Sixo, een maat van Paul D. op Sweet Home - evenzeer: what’s in a name? - en Beminde zelf, al kan ze geen enkele samenhangende zin uitbrengen en denken. Het gevolg van deze caleidoscopische nachtmerries die onophoudelijk de mensen tergen en kastijden, is dat het verhaal vele dimensies krijgt en dat je als lezer de weg nog al eens kwijt bent. Deze voortdurende streams of consciousness deed mij een beetje denken aan de boeken van Faulkner. Het nachtmerrieachtige zit in de onvoorstelbare wreedheden die je terloops en soms minder terloops opgediend worden; situaties en belevenissen van vooral Sethe en Paul D., die elkaar trouwens ook al van de Sweet Home Farm kenden, waar zij slaven waren.

Deze roman van Morrison is in vergelijking met De hut van oom Tom van Beecher-Stowe een geseling van gewelddadigheden en diepe ellende. Morrison is zwart, Beecher-Stowe blank, en dat verschil zegt alles. Heel grappig is dat Beminde blanken benoemt als mensen zonder huid. In deze roman is het normaal om zwart te zijn. Zelfs zozeer dat ik verrast was te merken dat broeder en zuster Bodwin blank zijn. Logisch dat ze blank zijn want zij hadden de middelen en het huis. Ik denk dat het huis nr 124 Bluestone Road een verwijzing is naar De (neger)hut van oom Tom. Huis versus hut; black pride versus een soort van onderworpenheid of misschien wel ‘black shame’. Sethe is misschien behoorlijk de weg kwijt maar ze heeft haar trots, en ergens een gevoel van eigenwaarde. Ik vermoed dat dit boek van Morrison het ‘zwarte’ antwoord is op De (neger)hut van oom Tom, al is het maar voor een deel. Er is iets van een relatie.

Het boek zit vol met motieven, die alsmaar weer terugkomen: de boom op Sethes rug van de enorme afranselingen die zij had gekregen. De kristallen oorbellen die Sethe krijgt van het meisje Amy Denver, dat hielp bij de bevalling van Denver, - en zo kwam Denver dus aan haar naam - toen Sethe al op de vlucht was.

Vooral water, water, water: de rivier de Ohio, waaraan de overkant de vrijheid zich uitstrekt; het vruchtwater van de bevalling, het water van de bewustwording, het water van de vrijmaking; dat heeft misschien ook wel met de doop te maken, bedenk ik me nu. Beminde komt uit het water als zij op de stoep zit van nr. 124. Sethe plast direct in haar broek als zij Beminde ziet; dat lijkt veel op een bevalling waarbij zij haar vruchtwater verliest. Beminde heeft zo’n een dorst, letterlijk en figuurlijk. Eerst drinkt zij water, en blijft maar drinken. Later drinkt zij alles op in het huis, bijna tot en met het lichaam van Sethe. Slokop.

De smaak van ijzer in de mond van Paul D. Zijn vastgeroeste tabaksdoos; er is op een gegeven moment sprake van dat die tabaksdoos open is en overstroomt (zie vorige item water) maar ik kon er niet goed wijs uit of dat in het verleden was in een flash back of dat het in het heden was met betrekking tot de situatie van Beminde.

Het beroemde de feestje van Bay Suggs, naar aanleiding van de twee emmers bramen die Stamp Paid geplukt had op een verborgen plek waar vrijwel niemand kwam.

Er zijn er nog veel meer.

Lees dit verhaal ook niet als een whodunit of een thriller. Niet met rationele ogen, want dan kom je van een koude kermis thuis. Brokken magie, caleidoscopische fragmenten van wreedheden, moord, lynching, verkrachting, uitbuiting. Spoken en andere bovennatuurlijke verschijnselen. Waarheid, leugens, verzinsels, bonte kleding, soort exotisch voedsel - voor mij dan, voedsel van de zwarte mensen uit het zuiden met veel mais, okra, dat soort dingen. Niet alles word je duidelijk, zaken lijken elkaar ook tegen te spreken, niet helemaal te kloppen. Ik denk bijvoorbeeld aan de verhalen over Sethes kinderen. Ik kwam er niet helemaal uit.

Ook qua vertelstijl vertegenwoordigt deze roman de mensen over wie het verhaal gaat. - Ik zou er de roman in de oorspronkelijke taal wel eens op na willen slaan. Ik vermoed hier en daar wel ‘slang’, maar dan die van de 19e eeuw.

Een vreemd en wreed verhaal met een soort van open einde, dat je eigenlijk niet verwacht na zo veel onheil, rampspoed en onmenselijkheid. Een van de grote thema’s is de ontmenselijking van de slaven door hun meesters. De daad van Sethe wordt breed uitgemeten als iets onmenselijks, hoe kan een moeder haar kinderen iets aandoen? Terwijl Sethe in tegenstelling tot Baby Suggs haar kinderen van één vader had en ze zelf mocht opvoeden. Baby Suggs had alleen haar jongste kind nog maar. Niet alleen is de daad van Sethe een wanhoopsdaad en zelfs een daad van liefde, zij wilde haar kinderen het slavenleven niet deelachtig laten worden. En toch wordt zij verteerd door spijt en schuldgevoel. Daarin blijkt zij juist helemaal niet onmenselijk. Niets menselijks is haar vreemd, maar misschien heeft ze dat zelf niet helemaal door.

Deze roman uit 1987 is helaas nog steeds actueel in een samenleving waarin mensen met een donkere huid in Amerika nog steeds geconfronteerd worden van dat slavernij-verleden: Black lifes matter!

Over de auteur

Toni Morrison (Lorain (Ohio), 18 februari 1931) is een (Afro-Amerikaanse, rdv) Amerikaanse schrijfster.

In 1993 ontving ze de Nobelprijs voor Literatuur voor haar oeuvre. In 2012 ontving zij de hoogste civiele Amerikaanse onderscheiding: de Presidential Medal of Freedom. Een aantal van haar boeken wordt gezien als klassiekers van de Amerikaanse literatuur, waaronder The Bluest Eye, Beloved (waarmee zij een Pulitzerprijs won), en Song of Solomon. Haar stijl is bijzonder door thema's van epische proporties, levendige dialogen en tot in detail uitgewerkte Afro-Amerikaanse karakters.

(Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Toni_Morrison)

Auteur: Toni Morrison

Titel: Beminde;

Oorspronkelijke titel: Beloved

Vertaling: Nettie Vink

Categorieën: Literaire roman

Pagina's: 350

ISBN: 9789023473558

Uitgeverij De Bezige Bij

Oorspronkelijke verschijning: 1987; mijn ex. 1992