Desmond Morris - De kale aap

Recensie door Roosje

Uitgeverij Atlas Contact

Homo sapiens sapiens 

Vijftig jaar na zijn eerste verschijning in 1967 is The naked ape, destijds De naakte aap, nu De kale aap, in een jubileumversie verschenen.  

Deze keer met een ronkend voorwoord van onze nationale knuffelbioloog - alleen maar goede connotaties, hoor, rdv - Midas Dekkers, en een evenzo ronkend nawoord van die andere nationale en vooral ook internationale bekende Nederlandse bioloog en primatoloog Frans de Waal. Dit boek kan niet meer stuk, denk je dan. En... dat is ook zo!

Desmond Morris, een Brits bioloog en enthousiast aanhanger van Darwin, bespreekt de mens alsof hij een dier is net als andere dieren, wat homo sapiens sapiens (deze term is van mij, rdv, Morris gebruikt hem nauwelijks) natuurlijk ook gewoon is. In hoofdstuk 1, De oorsprong gaat Morris uitgebreid in op de oorsprong van de mens, diens natuurlijke omstandigheden en ontwikkeling als primaat, een andere ontwikkeling dan die van zijn broers en neven mensaap.

‘Afgaande op zijn gebit, handen, ogen en diverse andere anatomische kenmerken is hij onmiskenbaar een primaat, maar wel een heel aparte. Hoe apart wordt pas goed duidelijk wanneer we de huiden van 192 levende soorten apen in een lange rij naast elkaar leggen, en dan proberen er een mensenhuid aan toe te voegen op de plek die het beste past. Waar we hem ook leggen, hij lijkt er niet thuis te horen. Uiteindelijk leggen we hem dan maar aan een van de uiteinden, naast de huiden van staartloze grote mensapen, zoals chimpansee en de gorilla. Ook daar is hij opvallend anders.’ (2018: 31)

Morris probeert het ontstaan van de mens te ontrafelen. Het blijft bij verschillende hypothesen, waarvan hij een hoop bespreekt. Hard bewijs is moeilijk te vinden maar Morris’ enthousiasme en zijn overredingskracht laten je niet onberoerd. Hij is aanstekelijk en overtuigend in zijn woorden en zijn argumenten. Dit hoofdstuk vind ik misschien wel het aantrekkelijkst van zijn hele boek.

Geduldig gaat hij allerlei mogelijke verklaringen langs, hoe homo sapiens sapiens zich ontwikkeld heeft van zijn broers, de mensapen, af.

De volgende hoofdstukken gaat Morris in op de mens in zijn hoedanigheden als mens, al blijft hij gewoon een ‘kale aap’: Seks, Grootbrengen, Onderzoek, Vechten, Eten, Verzorging, Dieren. De laatste heeft een extra dimensie: hoe gaat de mens, de kale aap om met de andere dieren: met name de gedomesticeerde dieren.

Al is dit een populair-wetenschappelijk boek, dus bedoeld voor een breed publiek, het boek leest toch niet als een kasteelromannetje. Je moet er je gedachten goed bijhouden, net als bijvoorbeeld bij de boeken van primatoloog Frans de Waal.

Het lezen over onze soort, als betreft het een gewone primaat, werkt enerzijds op de lachspieren, anderzijds werkt het ook een beetje vervreemdend. We zijn niet gewend met een zo grote afstand over onszelf te lezen. Met name het hoofdstuk Seks wordt daardoor nogal bizar, maar relativeert het tegelijkertijd.

Onder andere door biologen als Midas Dekkers en Frans de Waal, en die andere Brit, David Attenborough is de evolutieleer die Darwin in de 19e eeuw ontwikkeld heeft, de laatste decennia meer gemeengoed geworden.

Charles Darwin in 1869
portret door Julia Margaret Cameron

Desmond John Morris (Purton (Wiltshire), 24 januari 1928) is een Engelse zoöloog, publicist, kunstschilder, tv-presentator en tv-programmamaker.

Al op jeugdige leeftijd had hij een levendige belangstelling voor de natuur en voor moderne beeldende kunst, met name voor het surrealisme. Hij begon een serieuze loopbaan als schilder en studeerde tegelijkertijd zoölogie in Birmingham. Zijn doctoraal behaalde hij vervolgens aan de Universiteit van Oxford waar hij onder leiding van Niko Tinbergen werkte aan een onderzoek naar het voortplantingsgedrag van stekelbaarzen.

Vanaf 1956 was Morris bij Granada Television verantwoordelijk voor de televisieserie Zoo Time. In dezelfde periode onderzocht hij het talent van chimpansees om schilderijen te maken. Het leidde tot enkele exposities.

Hij was van 1959 tot 1967 hoofd van de afdeling Zoogdieren in de dierentuin van Londen (London Zoo) en publiceerde zowel wetenschappelijke als populair-wetenschappelijke boeken. The Naked Ape (1967), waarin hij menselijk gedrag beschrijft vanuit het standpunt van een zoöloog, maakte hem wereldwijd bekend. Het succes van het boek stelde hem in staat om zich enkele jaren op Malta te vestigen om zich volledig te wijden aan schrijven en schilderen.

In 1973 keerde Morris terug naar Tinbergens onderzoeksgroep in Oxford om onderzoek te doen naar menselijk gedrag. Hij schreef daarnaast over voetbal, wijdde een volledig boek aan het lichaam van de vrouw, maakte televisieprogramma's en publiceerde over beeldende kunst. Ondertussen bleef hij zijn schilderijen exposeren. Zijn werk is inmiddels opgenomen in diverse museale collecties. (Bron: Wikipedia)

Auteur: Desmond Morris

Titel: De kale aap

Vertaald door Laura van Campenhout

272 pagina's

Uitgeverij Atlas Contact

ISBN: 9789045036175

Wetenschap & Natuur Biologie 

Verschenen: maart 2018