Ian Buruma - Tokyo, mon amour

Recensie door Roosje

Uitgeverij Atlas Contact

Buitenstaander oftewel Lost in Translation

‘Ik ben eigenlijk toevallig bij Japan uitgekomen. De Aziatische cultuur speelde nauwelijks een rol in mijn jeugd, hoewel er in Den Haag, mijn geboorteplaats, nog wel iets van nostalgie naar ‘de Oost’ te bespeuren viel omdat veel oud-Indiëgangers daar in negentiende-eeuwse herenhuizen waren neergestreken.’ (2018: 11).

Buruma wilde gewoon weg uit het saaie milieu van zijn jeugd. Zijn moeder was Engels, geboortig uit een geassimileerde Engels-Duits Joodse familie; zijn oom was de beroemde Engelse regisseur John Schlessinger, openlijk homoseksueel en het middelpunt van een troep acteurs, kunstenaars en musici; een milieu dat de jonge Buruma tot de verbeelding sprak. Buruma’s vader was doopsgezind en Nederlands: een culturele spagaat, zou je bijna denken.

Ian was dol op toneelspelen. De eerste Japanners - geen echte maar Amerikaanse Japanners - ontmoette Ian in Californië, toen hij daar op bezoek was; hij was 19 jaar. Ian was nog zoekende qua seksuele voorkeur. Net zo zoekend was hij op het gebied van te volgen studie; hij koos uiteindelijk voor Chinees in Leiden.

Toen zag hij een film van Truffaut, waarin een Franse jongen verliefd wordt op een Japans meisje én kwam er een Japanse toneelgroep, die van Terayama Shuji - op zijn Japans: eerst de achternaam, dan de voornaam - in het Mickerey Theater in Amsterdam.

Naar Tokio ga ik, dacht de jonge Ian in 1975.

In Tokio dompelt hij zich onder in het (nacht)leven van acteurs, variété-artiesten, homo’s, zoals vriend Donald Richie, een westerse homo die het uitstekend kon vinden in Japan, filmregisseurs, e.d. Hij studeert er aan de filmacademie, maar als rechtgeaarde student boemelt hij meer dan hij studeert.

Toen Ian ook meespeelde in een Japanse reclamefilmpje voor een whiskymerk, lag de herinnering aan Lost in Translation al te zeer voor de hand; de film van Sofia Coppola met Bill Murray en Scarlett Johansson uit 2003. Precies dezelfde misverstanden en culturele missers terwijl Buruma een behoorlijk mondje Japans sprak.

Al snel concludeert Buruma dat je een land als Japan en de Japanners nooit zult leren kennen, de culturele verschillen zijn te groot, maar dat je je er als westerling wel uitstekend op je gemak kunt voelen zonder te integreren. Hij voelt zich toch altijd al een eenling en is erg op zichzelf, al wordt hem dat door Japanners niet altijd in dank afgenomen.

Het zijn wilde jaren en Buruma schrijft er met smaak over en hoewel hijzelf niet zo’n enorme party animal lijkt te wezen, duikt hij helemaal onder in de wereld van toneel, schrijvers en film, een beetje aan de zelfkant. De oude, ‘social zwakkere’ wijken in Tokio, daar voelt hij zich thuis.; het rauwe leven, dat ook op het toneel gestalte krijgt. Westers toneel is cerebraal, schrijft hij, Japans theater is fysiek en heeft veel elementen van het oude traditionele volkstheater.

Aantrekkelijk in Japan en het Japanse leven als buitenlander is ook wat hij als volgt beschrijft:

‘Want wanneer je in een bepaalde samenleving leeft en je je niet aan de heersende zeden en gebruiken hoeft te conformeren, krijg je als buitenstaander ook een radicaal soort autonomie. Daarmee rebelleer je niet tegen de zeden van het land waar je hebt besloten te gaan wonen, maar tegen die van het land dat je hebt verlaten.’

Dit citaat zou je kunnen beschouwen als het centrale thema van dit boek.

Japan lijkt een vrijplaats voor mensen die het in het Westen niet zo kunnen vinden, zoals homo’s; seks is in Japan sowieso anders, ‘openlijker’ op een bepaalde manier. Hilarisch is de anekdote die Buruma beschrijft over een pornobioscoop, waar een hetero seksfilm getoond wordt. Buruma is de enige die naar het scherm kijkt, merkt hij op een gegeven moment; deze bios is een openlijke homo-ontmoetingsplaats, waar niemand zich schaamt en alle mannen openlijk seks bedrijven. De seks in Japan is vaak ook wat hardhandig, SM-like. Japanse bondage is beroemd.

Het idee van een vrijplaats voor westerlingen deed me denken aan Noord-Afrika, waar voor WOII ook veel westerlingen woonden in het comfort van een vreemd, exotisch land, zoals auteur Paul Bowles. Deze is zich ook bewust van de gevaren van zo’n land, zoals je kunt lezen in zijn hallucinerende roman The Sheltering Sky; ook een prachtige film uit 1990, van meester Bernardo Bertolucci met glansrollen van Debra Winger en natuurlijk John Malkovich.

Zelf ‘ken’ ik Japan voornamelijk van Japanse auteurs: Mishima, Oë, en vooral Murakami, dus ‘kennen’ is totale nonsens. Toch herken ik in dit boek van Buruma ook dingen uit de romans van Murakami.

Verder weet ik een beetje van het Japanse zenboeddhisme, dat naar ik reeds vermoedde en Buruma bevestigt me in dat vermoeden, meer westers is dan Japans. Buruma verwoordt het heel anders, maar het komt hier wel op neer. Zen is een westerse uitvinding.

Struikelblokken blijven voor mij de Japanse namen: zo onherkenbaar; je weet nooit bij voorbaat of het gaat om een man of een vrouw en ook de andere volgorde: eerst achternaam, dan voornaam is ‘weird’ - maar dat is in België geloof ik ook wel gebruikelijk: een culturele shock.

Een zeer leesbaar, zeer openhartig en leerzaam boek: probeer de ziel van de Japanner niet te kennen, probeer niet de verschillen te zoeken tussen oost en west, onderga het gewoon, dat is het adagium van Ian Buruma.

Over de auteur

Ian Buruma (Den Haag, 28 december 1951) is een Nederlandse sinoloog, japanoloog, journalist en publicist. Hij heeft talloze boeken geschreven over de Aziatische cultuur, met name die van Japan in de 20e eeuw, maar ook over de crisis in de democratie, de achtergronden van het islamitisch fundamentalisme en de nasleep van de Tweede Wereldoorlog. Hij wordt geroemd om zijn eruditie en zijn beschouwende publicaties. Buruma ontving in 2008 de Erasmusprijs. In 2017 werd hij benoemd tot hoofdredacteur van de New York Review of Books.

(Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Ian_Buruma)

Auteur: Ian Buruma

Titel: Tokio mon amour

Oorspronkelijke titel: A Tokyo Romance: A Memoir

Vertaald door Arthur Wevers

Categorieën: Literaire non-fictie

238 pagina's

ISBN 9789045030487

Uitgeverij Atlas Contact

Verschenen: juni 2018