Alain Claude Sulzer-Privélessen

Recensie door Tea van Lierop
Uitgever Ambo | Anthos

Horen, zien en zwijgen, een integer kleinood

Deze roman, met als centraal thema eenzaamheid, heeft werkelijk niets opdringerigs; de auteur weet de aandacht van de lezer te trekken zonder gebruik te maken van beeldspraak, motieven en andere kunstgrepen. Terwijl de gebeurtenissen van heftige aard zijn, is de beschrijving op een bevrijdende manier ingetogen en puur. 

Net als in zijn roman 'De volmaakte kelner' bepaalt de stijl de sfeer. De Zwitserse auteur geeft hiermee iets prijs van de Zwitserse volksaard, dit land heeft het niet zo op frivoliteiten en staat niet bekend als bijzonder uitbundig.

Privélessen werd bekroond met de gerenommeerde Hermann Hesse-prijs.

Het motto is van Voltaire:

‘La conversation est la communication de nos faiblesses.’

(Les pensées philosophiques (1862)

Het motto is toepasselijk omdat er in het boek zo weinig gecommuniceerd wordt, je zou je wel eens zwak voor kunnen doen! Nee, dan liever je lot dragen en zwijgend door het leven gaan.

Hoofdpersonage Leo Heger vlucht eind jaren zestig vanuit een Oost-Europees land naar Zwitserland. Om de Duitse taal machtig te worden meldt hij zich bij Martha, zij geeft hem privélessen Duits. Martha is, niet zo gelukkig, getrouwd met Walter en het stel heeft twee kinderen. Het blijft niet bij die lessen, er ontstaat meer en ze raakt zwanger van hem. Behalve de geschiedenis van Martha en Leo loopt de parallelle verhaallijn van Olga ergens in Oost-Europa.

Bij Martha thuis heerst geen hechte, gezellige familiesfeer. Echtgenoot Walter is regelmatig laat thuis en zijn escapades vormen voldoende stof tot nadenken voor zijn zoon Andreas die schrijver wil worden en goed kan zwijgen. De verdubbeling zit in de relatie die Martha krijgt met Leo en Andreas is één van de twee die van beide relaties weet.

Het tweede personage dat ingewijd wordt is Martha's vader. Hij zit in een tehuis en is verre van spraakzaam. Het is onduidelijk wat hij begrijpt. Dit is een prachtig uitgewerkt thema, het zwijgen zorgt voor misverstanden en soms ook voor ongemak, want zwijgen is iets anders dan niet weten. Zwijgen kan eenzaam maken en alleen zijn met je gedachten en maakt het leven soms nodeloos zwaar. Die zwaarte komt in de stijl tot uitdrukking:

'Tot aan de dood van zijn vrouw had hij zijn zwaarmoedigheid, mocht hij er toentertijd al onder hebben geleden, verborgen achter een goed dichtgepleisterde façade die ongetwijfeld met hulp van haar moeder was opgetrokken en werd onderhouden.' (Over Martha's vader)

De verhaallijn die zich afspeelt in Oost-Europa beschrijft het thema eenzaamheid zo mogelijk nog wat beeldender dan die in Zwitsersland. Olga probeert haar hoofd boven water te houden nadat haar man overleden is en doet dat vol overgave. Je krijgt als lezer te doen met haar en haar trouwe metgezel Mazko de hond. Door het verhaal stukje bij beetje prijs te geven laat de auteur zien wat de relatie is tussen de personages en welk verdriet er schuilgaat achter de levens van deze mensen. De toon blijft integer, zodat het bijna niet opvalt hoe het politieke klimaat het leven bepaalde in Oost-Europa. Het boerenleven dat Olga leidt is hard, vooral in de winter; de armoede, de eenzaamheid, het gemis en haar verbondenheid met de natuur zijn voelbaar:

[…] 'Maar Olga's tijdsgevoel bedroog haar bijna nooit. De enige klok die ze bezeten had stond al jaren stil, daarom keek ze naar de stand van de zon; dat was alleen lastig wanneer de zon zich dagenlang niet liet zien. De tijd willen weten was een nutteloze bezigheid, waar Olga zich graag aan overgaf. Het maakte niet uit hoe laat het was. De tijd weten veranderde niets aan de verstreken en verstrijkende tijd.' […]

Het leren van een vreemde taal zorgt niet alleen voor klanken en tekst, maar het is ook een uitwisseling van informatie, vooral wanneer de lessen één op één plaatsvinden. Martha en Leo spreken alleen Duits en wat ligt er meer voor de hand dan elkaar te vertellen over alledaagse zaken, zoals je verleden, je liefhebberijen, de verwachtingen van het leven? Het zijn juist die persoonlijke gesprekken waardoor ze elkaar leren kennen, de taal brengt hen tot elkaar. Martha observeert:

'Zijn accent en af en toe een verkeerde klemtoon zouden de anderen er altijd aan herinneren wat voor inspanningen er nodig waren geweest om het verlorene, dat wat hij met voorbedachte rade maar geenszins vrijwillig achter had gelaten, te vervangen door iets wat eerst moest worden gevonden'

Dit bijzondere verhaal, waarbij meer verzwegen wordt dan gezegd, is een pareltje van ingetogenheid. De rol van Andreas is heel bijzonder, hij is de observator en een gevoelige jongen. Zijn inbreng geeft het verhaal karakter, iets verzachtends, romantisch en mysterieus. Andreas is de toeschouwer, de verbindende factor en schrijver van zaken die niet gezegd werden. Geniet van het mooie proza en de verrassende inhoud.

De auteur

Alain Claude Sulzer (1953) woont afwisselend in Basel en in de Elzas. In 2008 brak hij internationaal door met Een volmaakte kelner en sindsdien wordt hij uitgegeven in twaalf landen. Met eerder werk won hij de Prix Médicis étranger en met Uit de toon werd hij genomineerd voor de Schweizer Buchpreis.

Titel: Privélessen.

Titiel oorspronkelijk: Privatstunden

Auteur: Alain Claude Sulzer

Vertaler: Annemarie Vlaming

Uitgever: Ambo | Anthos

ISBN: 9789041413352

Pag.: 220

Genre: vertaalde fictie

Verschenen: laatste editie 2015