Ton den Boon - Dat gaat 'm niet worden

Van Dale Uitgevers

Taalverandering of taalverloedering?

Voorwoord

'Uit honderden taaltrends die ik de afgelopen jaren heb geschreven in Trouw, heb ik voor dit boek een selectie van 101 onderwerpen gemaakt. Gezamenlijk beogen deze onderwerpen een caleidoscopisch beeld te geven van het soort (al dan niet aantrekkelijke) veranderingen waar onze taal de laatste jaren mee geconfronteerd werd. [...]

Sommige van de taaltrends in dit boek zijn momentopnames binnen een taalontwikkeling die nog volop gaande is. [...] Niet iedereen zal warmlopen voor alle taalontwikkelingen die in het boek beschreven zijn; sommigen zullen de taalveranderingen een verrijking vinden, anderen beschouwen veel taalveranderingen juist als een verarming. Maar zonder verandering zou de taal tenslotte stilvallen en tot zwijgen komen. Dat zou pas erg zijn; in elk geval zou het veel erger zijn dan de taalverarming, de taalverloedering of de taalverruwing die sommige mensen in taal verandering zien. Daarom is het belangrijk dat we onze taal blijven gebruiken, dat we er creatief mee om blijven gaan. Dat we alle mogelijkheden die eigen zijn aan onze taal blijven benutten. Want alleen zo zorgen we ervoor dat die wonderschone taal nooit 'af' en hopelijk nooit voltooid zal zijn.'

Ton den Boon

Woorden aan het Engels ontleend

Taal is geen stilstaande materie, taal is altijd volop in beweging en beweegt ook mee met de ontwikkelingen in onze cultuur. Daar waar er nieuwe ontwikkelingen zijn, zal er weer een woord naar boven komen en gebruikt worden. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het woord genderneutraal of gendergelijkheid - de spellingscontrole op mijn pc kent dit woord nog niet - dat, als het woord gender, pas aan het eind van de 20e aan het Engels is ontleend en we het toen ook 'op zijn Engels' uitspraken. Nu het echter meer en meer in de belangstelling staat wordt het woord meer vernederlandst en wordt het vaker met de Hollandse, harde G uitgesproken.

Socialmediapauze

'Ik ben een paar dagen vrij - Ik log even een paar dagen uit'

'Ik ben op vakantie - De stekker er even helemaal uit'

'Ik ben er even niet - Ik ben offline'

'Ik ben tot eind juli op vakantie - Ik zet 'um tot eind juli op de vacation autoreply'

Dit zijn voorbeelden van metaforen die zijn ontstaan vanuit onze verbondenheid met internet en social media.

Daar zijn natuurlijk nog een aantal nieuwe woorden door ontstaan. Denk onder andere aan appen, tweeten of emoji.

Luisteren naar je onderbuik

Eigenlijk is dit een uitspraak waarbij je kan denken aan dat wat iemand doet vanuit de intuïtie, waarbij de onderbuik in dit geval dient als metafoor voor intuïtie. 'Ik voel het aan mijn water'  is typisch een voorbeeld wat er vroeger in zo'n geval gezegd werd.

Taalveranderingen

Ik herinner me nog een tv-programma met Mies Bouwman. Zij interviewde gezinnen die toen al jaren geleden geëmigreerd waren. Zo sprak ze met een tienermeisje - teener, teenager, ook vanuit het Engels geleend - en ze vroeg haar of ze ergens van baalde. Het meisje keek haar héél verbaasd aan, omdat ze geen idee had wat het woord balen betekende. Het gezin waren al zo lang uit Nederland weg, dat zij het woord nooit hebben meegekregen.

Ook is taal onderhevig aan veranderingen door bijvoorbeeld het gebruik van straattaal, waardoor woorden en uitspraken algemeen gebruikt gaan worden. 

Een ander voorbeeld van het ontstaan van verandering in de taal is het woord 'tokkie'. Dit komt voort uit een tv-programma over de familie Tokkie. Wanneer een woord is ontstaan door een eigennaam te gebruiken om een soort aan te duiden, noemen we het een eponiem.

Conclusie

In 101 korte hoofdstukjes belicht de auteur evenzoveel nieuwe taaltrends en geeft daarbij heel herkenbare praktijkvoorbeelden. Het is ontzettend leuk om te zien wat er allemaal is veranderd sinds we onze eerste stapjes in 'taalland' hebben gezet. Veelal gaat het vanzelf, want wanneer je iets maar vaak genoeg hoort, neem je woorden en uitspraken automatisch over.  

Het is verrassend om te lezen over veranderingen in de taal, veranderingen die je eigenlijk als vanzelfsprekend gaat gebruiken.

Waar we vroeger 'dag' zeiden bij het vertrekken, werd het 'doeg', later 'doei' en nu hoor je steeds vaker 'hoi', terwijl we dat vroeger juist weer zeiden bij aankomst. 
Een brief werd vroeger wel afgesloten door 'met vriendelijke groet', maar de laatste tijd zie ik daar ineens ook een verandering in opduiken, namelijk 'hartelijks'. Ik weiger nu nog om hierin mee te gaan, maar ik ben bang dat ik ooit wel overstag zal gaan.

Toch is het niet voor iedereen vanzelfsprekend om taalveranderingen zelf ook te gaan gebruiken, omdat verandering nou eenmaal altijd wat weerstand met zich mee kunnen brengen. Als je echter niets anders hoort, zal het toch moeilijk blijken om er niet in mee te gaan.

En ik moet zeggen.....het scheelt me nul, want het is juist heel erg leuk om te zien hoe woorden en uitspraken uiteindelijk van iedereen worden. Hierbij moeten we ons natuurlijk geen illusies maken, want veel woorden en uitdrukkingen die wij vandaag horen en zeggen, zullen onze kinderen straks weer heel anders gebruiken en verwoorden.

Taal leeft, is altijd in beweging en dat zal altijd zo blijven!

Dit boek uit een hele reeks taalboeken van Uitgeverij van Dale, is een aanrader voor de taalliefhebber. Heel herkenbaar zijn de voorbeelden en het is fantastisch om te zien waar taalveranderingen uit zijn ontstaan.
Ik ben wel nieuwsgierig wat de hartstochtelijke en gedreven taalpurist zal vinden van de taalverandering - of zouden zij tóch vinden dat we hier met taalverloedering te maken hebben?

Auteur

Ton den Boon (1962) heeft Nederlands en Algemene Literatuurwetenschap gestudeerd. Aan het eind van de vorige eeuw is hij als hoofdredacteur bij De Dikke Van Dale gaan werken.

Hij heeft diverse boeken geschreven over taal, literatuur en beeldende kunst. Hij publiceert wekelijks driemaal de taalcolumn in Trouw.

Dat gaat 'm niet worden

Auteur: Ton den Boon

Categorie: Taal

Pagina's: 128

ISBN: 9789460774164

Uitgeverij: Van Dale Uitgevers

Verschenen: november 2017