Ignaas Devisch-Het empathisch teveel

Uitgeverij De Bezige Bij  

                                                                               

                                                                                                                                                                                                                                                                                                        

Waarom je ook té empathisch kunt handelen 

Op zich klinkt het ongeloofwaardig, hoe zou je teveel aan empathie kunnen hebben? Waarom zou dat niet goed zijn, wat kunnen de consequenties zijn? Soms is het goed om de zaak van een totaal andere kant te bekijken en daarom is het fijn dat Ignaas Devisch de voor-en nadelen op een rijtje heeft gezet zodat de lezer zelf een oordeel kan vellen. Het boek is opgebouwd uit vijf hoofdstukken, waarvan één met de titel: Waarover ik praat als ik over empathie praat, is dit misschien een verwijzing naar het gelijknamige boek van Haruki Murakami, (Waarover ik praat als ik over hardlopen praat)?

Aan de hand van voorbeelden uit het maatschappelijk debat vertelt de auteur over de filosofisch-maatschappelijke geschiedenis van het denken over empathie en hij laat ons nadenken over de vraag of er in elk mens een schurk kan schuilen....

Kafka 

Het motto is een kort verhaal van Frans Kafka en gaat over een gemeenschap van schurken, nou ja, gewone mensen die af en toe iets schurkachtigs deden. Wanneer zo'n schurk zijn streek opbiechtte werd er geluisterd, geoordeeld en vervolgens werd hij gerustgesteld, de groep bleef elkaar trouw.  

'Zo bleven zij elkaar altijd trouw, ook na hun dood verbraken zij de gemeenschap niet, maar stegen in rijen naar de hemel. Over het geheel was het een schouwspel van de reinste kinderlijke onschuld, zoals zij daar vlogen. Daar echter voor de hemel alles tot zijn elementen uit elkaar wordt geslagen, stortten zij als rotsblokken omlaag.' 

In dit verhaal wordt beweerd dat er bij verkeerd handelen altijd wel een rechtvaardiging voor onze daad te vinden is. 

Empathie en de media 

Wanneer voor een goed doel geld opgehaald moet worden is het belangrijk om te kijken wanneer de mens het meest aangesproken wordt op zijn vrijgevigheid. Daarvoor zijn allerlei strategieën bedacht, het belangrijkst is dat het doel een gezicht krijgt, dus niet grote groepen anonieme mensen, maar het bekende beeld van een lijdend kind, het inzoomeffect. Hierdoor voelen zich mensen zich sneller betrokken. Ook de televisiemarathons met BN'ers doen het meestal erg goed.  

Om zoveel mogelijk empathie te genereren worden de grenzen van fatsoen soms flink opgerekt en de volgende stap kan misleiding zijn. Op dat moment wordt precies het tegengesteld doel bereikt: empathie slaat om in wantrouwen en kan leiden tot donormoeheid. Bekend voorbeeld van misleiding is de Grote Donorshow die een aantal jaar geleden uitgezonden werd op de Nederlandse televisie, de show was helemaal in scene gezet. 
In België was er het geval van het ernstig zieke jongetje Viktor. Dit voorbeeld is wel erg schrijnend. Hier probeerde een farmaceutisch bedrijf geld, om een nieuw medicijn te ontwikkelen, los te peuteren over de rug van een ziek kind en zijn familie.  

'Gelukkig is er ook een wakkere journalist die zich afvraagt waar dit verhaal vandaan komt: waarom nu, waarom deze jongen? Speurwerk leert dat de patiëntenvereniging door een externe instantie financieel wordt ondersteund. Als de journalist nagaat om welke instantie het gaat, wordt langzaam maar zeker het hele plaatje duidelijk. En als hij contact opneemt met Alexion, geeft de firma toe dat zij achter de hele opzet zit. De firma beweert dat ze dergelijke acties onderneemt, omdat ze anders niet uit de kosten raakt die nodig zijn om het geneesmiddel te ontwikkelen, ook al blijkt uit jaarrapporten dat het bedrijf geen last heeft van een gebrek aan inkomen. De strategie werkt dus. 

De ouders van Viktor en Viktor zelf worden dus doelbewust als middel gebruikt om Alexions winst te verhogen. De zieke Viktor is daarom twee keer slachtoffer, niet alleen van zijn ziekte, maar ook van zakenlui die op een gewiekste wijze misbruik maken van empathie, en empathie zelfs tot uitgangspunt van hun creatief ondernemerschap hebben gemaakt.' 

Filosofen 

Volgens fenomenologen zoals Edmund Husserl, Maurice Merleau-Ponty en Edith Stein is empathie het vermogen je in te leven en mee te voelen in de belevingswereld van een ander is. Het woord fenomenologie is afgeleid van het Griekse phaenomenon, 'dat wat aan ons verschijnt' , de wereld die zintuiglijk aan ons verschijnt. De opgedane kennis is niet voor iedereen gelijk, het is afhankelijk vanaf welke plaats in de wereld deze kennis opgedaan wordt.  

Onverschilligheid 

Het lijkt of we steeds gevoellozer reageren op andermans leed, maar wanneer je de cijfers erbij haalt valt dat heel erg mee. Misschien is het de morele globalisering die ons soms doet wegkijken? Er bestaat zelfs een formule die gebruikt wordt in de context van ontwikkelingswerk H=E:A  (Hulp=Ellende:Afstand). Door de enorme hoeveel leed die ons bereikt, is het niet moeilijk voor te stellen dat wij empathische handen tekort komen. Volgens Frans de Waal (bioloog) is empathie ontstaan om de eigen kleine groep van naasten bijeen te houden. 

Conclusie

Dit is een helder verhaal over een actueel onderwerp. De auteur heeft zichzelf regelmatig herhaald om zijn verhaal te versterken, zo zal ik het maar samenvatten. De lezer mag zichzelf de spiegel voorhouden of hij vindt dat hij te weinig, teveel of precies empathisch genoeg leeft. Er zijn alternatieven, soms is een beetje afstand nemen juist heel functioneel. De goede balans tussen alles weggeven en alles voor jezelf houden is te vinden wanneer je niet alleen vertrouwt op de emotie maar ook het verstand mee laat spreken. De historische, politieke (meer of minder verzorgingsstaat) en filosofische achtergronden helpen mee om een beeld te krijgen van wat de mens beweegt empathisch te zijn. Begrippen als solidariteit, medeleven, medelijden en empathie liggen soms dicht bij elkaar, maar zijn niet hetzelfde.   

De auteur 

IIgnaas Devisch is professor ethiek, filosofie en medische filosofie. Hij is verbonden aan de Universiteit Gent en de Arteveldehogeschool. Eerder verscheen van zijn hand Rusteloosheid, dat werd uitgeroepen tot Beste Spirituele Boek 2017 en dat op de shortlist stond van de Socratesbeker. De door hem samengestelde bundel Ziek van gezondheid verscheen in 2013. (De Bezige Bij) 

Titel: Het empathisch teveel 

Auteur: Ignaas Devisch 

Uitgever: De Bezige Bij 

ISBN: 9789023467250  

Pag.: 192 

Genre: filosofie 

Verschenen: oktober 2017