Robert Vacher - Spel van troost

Aldus Boek Compagnie

'Joey was een verteller. Dat werd me die dag duidelijk'

[.....] 'Op een geestige en onderhoudende manier

leidde hij me rond in zijn wonderlijke wereld

waar ik sluipenderwijs verslaafd aan raakte.

Het was duidelijk dat elk argument of voorwendsel

om onderweg te zijn en vrij en zonder bindingen

of verantwoordelijkheden rond te trekken

voor hem even bruikbaar of onbruikbaar was.'

'Joey schudde aan de spijlen van mijn kooi'

Ontmoeting met een zwerver

Na een treinreis door Frankrijk en Spanje, belandt de naamloze protagonist (tevens de ik-verteller) in een goedkoop eethuis in Porto, waar hij de iets jongere Joey Deville ontmoet.

'Al snel werd me die dag duidelijk dat hij een jongen was die dacht en leefde op een manier die mij onbekend was en me onmiddellijk intrigeerde. De laatste jaren had hij in Griekenland, Portugal en Spanje rondgetrokken, met af en toe via Gibraltar een oversteek naar Tanger, en verder langs de kust of door het Atlasgebergte naar het zuiden. Hij kwam altijd wel mensen tegen bij wie hij een nacht of langer kon blijven, in Porto evengoed als in Tanger of Amsterdam. In Amsterdam had hij zich het langst opgehouden. Van wonen was eigenlijk nooit sprake geweest. Tot zijn twaalfde misschien. Het sedentaire leven trok hem niet aan.'

De volgende dag hebben ze weer afgesproken en na een poosje doet de ik-figuur Joey het voorstel om een paar weken samen door Portugal te trekken. Dat is het moment dat er een jarenlange vriendschap ontstaat. Een vriendschap echter, die inhoudt dat ze elkaar soms perioden niet tegen zullen komen.

Onderweg vertelt Joey dat hij al op twaalfjarige leeftijd van huis is weggelopen, maar al snel weer opgepakt werd en thuis afgeleverd. Toch verdween hij weer, maar wederom werd hij opgepakt en ditmaal belandde hij in een tehuis.

Toen hij eenmaal zestien was mocht hij vertrekken, kwam in Spanje en trok te voet de Pyreneeën door. Onderweg verdiende hij de kost met het her en der verrichten van klusjes. Door een klus op een jachthaven krijgt hij de kans om mee te varen naar Gibraltar en zwerft hij verder naar Afghanistan. Onderweg sluit hij vluchtige vriendschappen, reist stukjes mee, krijgt van tijd tot tijd onderdak en een maaltijd.

Eenmaal terug in Porto verdwijnt Joey alsof hij nooit heeft bestaan. Hij krijgt nog net mee dat zijn nieuwe vriend hem vertelt in Antwerpen te wonen.

'Zijn geest had zich al losgemaakt en leek op te stijgen naar andere oorden. Het was of hij geen tijd meer te verliezen had. [.....] Ik was er zeker van dat ik hem nooit zou terugzien. [.....] Hij was verweven met zijn eigen mysterie en scheen de kunst van het loslaten volledig te beheersen, geen bindingen, niets om naar uit of naar om te kijken. [.....].'

Op zoek naar Siti

Jaren later duikt Joey plotseling op in Antwerpen, maar na verloop van tijd verdwijnt hij toch weer van het toneel. Bij toeval komt de ik-figuur op het spoor van Noor Deville, een tante die nu in Amsterdam woont en Joey destijds vanuit Indonesië naar Nederland heeft gebracht, om geweld en aanslagen op blanke en lichtgetinte mensen te ontvluchten. Joey's moeder, Siti Sudjono, is al jaren niet meer in beeld en Noor vraagt de ik-figuur om haar op te sporen, waarbij ze aangeeft voor alle kosten te zullen opdraaien.

De ik-figuur reist af naar Bintang, in De Gordel van Smaragd, en de Orang blanda* gaat op zoek naar Siti - in de hoop dat ze nog leeft - en de roots van Joey.

Zal hij Siti Sudjono uiteindelijk vinden? 
Hij besluit in ieder geval om ook het spoor van Joey te gaan volgen. Je kunt je tijdens het lezen afvragen of hij niet ook op zoek is naar zichzelf.

'Een vredige dag. Hier had ik naar uitgekeken. Kalm ging ik op mijn doel af. Met wat geluk zou ik Joey weten te vinden. Maar niets stond vast. Hij kon ook onderweg zijn naar Hampi of Hubli, precies op ditzelfde moment de Straat van Gibraltar oversteken, of ergens in Nederland of Denemarken in de bajes zitten. Hij kon ook rondhangen langs de kust van Goa. De kans dat ik hem zou vinden, leek me toch redelijk groot. Ik was ontspannen, had niets te verliezen of te winnen. Mocht ik hem mislopen dan brak spoedig het moment aan om zonder doel alleen verder te gaan. Het maakte dan niet meer uit welke kant ik opging, al zou ik er op den duur toch voor kiezen om over land terug te gaan naar het westen, om er in mijn stulp in het Viskwartier achter te komen wat ik hierna met mijn leven wilde.'

Spel van troost

Spel van troost is de naam van een ritueel gebruik in een dorp aan het Posomeer in Sulawesi Tengah. Wanneer er iemand is overleden gaan familie en vrienden in een kring om de opgebaarde zitten. Ze zijn onderling verbonden met een dunne draad, waarlangs ze een ring naar elkaar doorschuiven. Een persoon buiten de kring moet, na het doorschuiven, raden wie de ring in zijn hand heeft.

De hele nacht wordt het lied Djondjo Awa gezongen; de ziel van de dode gaat op reis en wordt door het gezang begeleid tot aan de rivier die de scheiding vormt tussen het aardse bestaan en het leven in het land van de voorouders. Het symboliseert, met een ontroerende eenvoud, het cyclische verloop der dingen.

Schrijfstijl en waardering

Het boek is opgedeeld in vier delen die weer zijn onderverdeeld in hoofdstukken en laat zich lezen als een queeste. Het reisverhaal rept met een sneltreinvaart voort, is bijzonder levendig en door het ontbreken van alinea's zijn er weinig rustmomenten ingebouwd. Alsof het boek in één adem is geschreven en ook zo gelezen zou moeten worden.

Hieruit is af te lezen dat het een schrijfstijl betreft à la 'On the road' van Jack Kerouac. Deze auteur behoorde tot de zogenaamde Beatschrijvers** die deze literaire vorm hanteerden samen met een levensstijl van individuele vrijheid.

Ook Joey - en de ik-figuur misschien tegen wil en dank - heeft deze levensstijl en kan hier tot deze Beat Generation gerekend worden

De personages van Joey en de ik-figuur worden psychologisch mooi uitgewerkt en gaan de diepte in. Als lezer laveer je mee met de zielenroerselen die hen bezighouden.

De ik-figuur is steeds onderweg. Veel, heel veel, kleurrijke personages passeren de revue tijdens zijn reis. Snel geïntroduceerd en, uitgezonderd enkele minder vluchtige ontmoetingen, verdwijnen ze minstens zo snel weer van het toneel.

Sommige ontmoetingen bieden hem verbondenheid, maar uiteindelijk bindt hij zich nooit. Hij maakt kennis met het ascetische leven, meditatie en oefeningen, en hij vindt zijn levensles: Dat er meer uit het leven valt te halen met weinig, dan met veel geld.

'Ik kon als ik wilde de volgende morgen terugkomen en oefenen met Rashid. Een mooie kop had de meester, halflang zwart haar, sprankelende ogen. Het was nauwelijks te bevatten dat hij zijn stem had verdoemd. Voor mij was de stem het instrument van de geest. Het zwijgen hoorde volgens Rashid bij een ascetisch leven. Onthechting en fysieke training konden leiden tot emancipation from pain and suffering. Zelf was hij ervan overtuigd dat hij slaagde in alles wat hij ondernam als hij maar elke dag voor zonsopgang een bad nam, mediteerde, en zijn oefeningen deed. [.....] Ik kwam erachter dat elke houding die ik instudeerde een soort gevangenschap was, en de kunst was nu om in die gevangenschap vrij te zijn, en alle verzet op te geven.'

Al lezende reis je met de hoofdpersoon mee. De beschrijvingen zijn zeer gedetailleerd, zonder dat het een gevoel geeft van overbodige opsommingen. De reis is voelbaar, zichtbaar doordat het als het ware op je netvlies wordt geprojecteerd.

De tekst is gelardeerd met de woorden, gewoontes en tradities van de landen die de ik-figuur doorkruist. Op een enkele uitzondering na, is het verhaal verstoken van dialoog.

De schrijfstijl wisselt op een natuurlijke manier met de omstandigheden mee, soms sober, onderkoeld en kort, om op een volgend moment te transformeren tot poëtische en prachtige lange zinnen, die het verdienen om met aandacht gelezen te worden en goed in je op te nemen.

Misschien zou het verhaal op enkele momenten wat te lang(-dradig) kunnen lijken, maar mij boeide het op overtuigende wijze tot ik de laatste bladzijde had omgeslagen. Heel erg mooi!

‘Ik zoek de wervelingen van het leven, metamorfoses. De drang naar houvast heb ik nooit zo gehad. Thuisgevoel ken ik niet. Zelfs als iets goed loopt, stap ik er gerust uit. Voor mij telt het moment. De poëzie zit in de directe ervaring.'

Auteur

Robert Vacher is geboren in Breda. Hij publiceerde in een aantal tijdschriften en debuteerde in 1988 met de roman 'Grensgebieden'. Later volgden in 1992 de verhalenbundel 'Vrije Val' en in 2001 de reisroman 'Kai'.
'Groene Vader' is zijn tweede samenwerkingsverband met Tomás de Faoite en in 1998 heeft hij 'Dust' vertaald.

Notes

Orang blanda*: Nederlander

Beatschrijvers**:

Losse groep van Amerikaanse dichters en romanciers schrijvend in de tweede helft van de jaren 50 van de twintigste eeuw en verenigd door een gemeenschappelijke levensvisie. De beat-schrijvers revolteerden tegen de maatschappij, de politiek, tegen elk intellectualisme en tegen alle morele en culturele waarden. Ze streefden een ongebreidelde zelfrealisatie en zelfexpressie na, en dat via druggebruik, religieuze experimenten, jazzmuziek, vrije seks en een sensatievolle bohémien-levensstijl. Belangrijke beats waren Allen Ginsberg (‘Howl’, 1955), William Burroughs en Jack Kerouac, wiens On the Road uit 1957 de bijbel van de beatgeneratie genoemd wordt. De beweging kende geen lang bestaan, maar oefende toch een aanzienlijke invloed uit op vele schrijvers in de jaren 50 en 60.

(Bron: http://www.literaryterminology.com/index.php/lemmas/9-b/458-beatschrijvers

Zie ook: https://nl.wikipedia.org/wiki/Beat_Generation)

Titel: 'Spel van troost'

Auteur: Robert Vacher

Eerder uitgegeven als: 'Kai'

Genre: Literaire roman

Pagina's: 382

ISBN: 9879082501148

Uitgeverij: Aldus Boek Compagnie

Verschenen: 22 februari 2018