Homeros - Ilias, Wrok in Troje

Recensie van Roosje 

Uitgever: Athenaeum - Polak & Van Gennep 

Een heldenzang, maar gelukkig zijn er toch een paar vrouwen bij 

  

Μῆνιν ἄειδε, θεά, Πηληιάδεω Ἀχιλῆος 

(Bezing de wrok, godin, van Peleus' zoon Achilleus) 

 — Ilias, boek I, versregel 1 

  

Vooraf 

Laat er geen misverstand over bestaan: deze ‘bespreking’ van de Ilias, is geen echte recensie. Het is een persoonlijk leesverslag. Mijn ervaring met luisteren van de Ilias in de vertaling van Patrick Lateur en ook door hemzelf in zangerig Vlaams voorgelezen en het proza-epos van Frans van Oldenburg Ermke, dat ik soms raadpleegde bij mijn eigen vertalingen als 17-jarige. 

Mijn eerste ervaring 

Mijn eerste ervaring met dit heldenepos gaat een paar decennia terug. Er zijn meer mensen van mijn leeftijd die als gymnasiast  - en sommigen als zeer naïef gymnasiast;  ik was er zo één Homeros gingen lezen. Meestal begon je in de Odyssee, in boek Zes, waar Odysseus door de blankarmige Nausicaä gevonden wordt op het strand van haar vaders gebied; hij was daar aangespoeld. De Odyssee is meer verhalend en daardoor voor een puber wat aantrekkelijker, want makkelijk lezen en vertalen was dat oude Grieks helemaal niet. Voor een enkeling wel, die ging dan later zelf Klassieke Talen studeren. Nergens vind je zulke intelligente studenten als onder classici.  

Maar de Ilias kwam toch al snel om de hoek kijken. Het duurde toch wel een poosje voor ik door had dat niet zozeer de strijd tussen Grieken en Trojanen centraal stond in dit epos, ja, wel natuurlijk maar op een ander niveau. Het is de vete tussen Agamemnon, de aanvoerder van de verzamelde Griekse troepen, en Achilles of Achilleus, zoals hij in de oude tekst heet, de grootste held van Grieken, die het centrale thema is van dit epos. Vaak heeft de Ilias de ondertitel De wrok van Achilles. En daarmee wordt dat vreselijke oude verhaal, volgens mij van ongeveer 6e eeuw voor Christus - ik las net op Wikipedia dat Homeros zelfs 800 voor het begin van onze jaartelling geleefd heeft -, dit oude verhaal dus, wordt ineens een heel modern stuk over onbegrip en afgunst tussen twee mensen. Psychologisch mag je het niet noemen, maar het gaat een heel eind in die richting; algemeen menselijk kun je beter zeggen. 

Odysseus en Nausicaa (Pieter Lastman)

Aanleiding: Chryseïs en Briseïs 

Wat is er gebeurd? Agamemnon moest zijn oorlogsbuit, de slavin Chryseïs afstaan omdat haar vader een priester was van Apollo en de vader zijn meerdere had verzocht zijn dochter terug te bezorgen. Apollo is vertoornd en stuurt als straf de pest naar het Griekse legerkamp en Agamemnon kan niet anders dan hem gehoorzamen. De grote legeraanvoerder wentelde zijn boosheid en wrok af op de grootste der Griekse helden Achilleus. De laatste had Agamemnon dringend geadviseerd Chryseïs  aan haar vader terug te geven voor een hoog losgeld. Niet heel slim van Achilleus, die waarschijnlijk evenmin als zijn baas verstoken was van een flinke portie hybris. Daarop eiste Agamemnon van zijn ondergeschikte Achilleus’ slavin Briseïs als genoegdoening op. Agamemnon was nogal een alfaman en kon het niet uitstaan dat Achilleus hem hierin zou overtreffen: hij wel een hooggeplaatste en mooie slavin als oorlogsbuit en ik niet*.  

Kijk, Achilleus was hem in zeker opzicht de baas: Achilleus was de zoon van Peleus (hoewel er ook stemmen waren die de naam van Zeus rondstrooiden als zijnde zijn vader...), de koning van de Myrmidonen in het Griekse Thessalië, en de Nereïde Thetis, de dochter van Nereus, de kleinzoon van Aiakos (Aeacus) en hierdoor een afstammeling van Zeus, dus eigenlijk een halfgod; Achilleus was bijna onsterfelijk, alleen in zijn hiel - inderdaad: de achillespees - was hij kwetsbaar, en Griekse strijders droegen volgens mij geen laarzen om hun hielen te beschermen. Zij streden vanaf strijdwagens. 

Agamemnon is de zoon van Atreus, koning van Mycene, en Airope. Agamemnon had een broer, Menelaos, aan wie zijn vrouw Helena ontroofd was door de Trojaan Paris. *** Maar Agamemnon aan de andere kant, had de grootste wereldlijke macht; hij is niet voor niets de opperbevelhebber van de verzamelde Griekse troepen, maar het is hem misschien een beetje naar het hoofd gestegen.  

Beetje ingewikkeld allemaal, met al die afstammingen maar die vormen een kloek deel van de Ilias en ook van de Odyssee. Het was vroeger erg belangrijk te weten wie je voor je had. Ik moest soms ook denken aan al die afstammingslijsten in de Bijbel. Weten van wie je afstamt is belangrijk om te weten wie jij bent.  Hoe dan ook, Achilleus denkt: Nou makker, je kan me wat, ik weiger te vechten, want jij minacht mij. Zoek het maar uit, ik neem mijn schip en ik vaar huiswaarts.

 

Chryses vraagt Agamemnon, zijn dochter Chryseïs tegen Lösegeld vrij te geven, deze weigert.
 Apulische terracotta volutenkrater, ca. 360 – 350 v. Chr., Louvre

Een paar helden 

Verschillende helden symboliseren verschillende karakters. Het is duidelijk dat Achilleus op en top een gevoelsmens is en Odysseus staat daar lijnrecht tegenover, want dat is een verstandsmens, listig, berekenend zelfs. Nestor, de oude held, is wijs en voorziet steeds in wijze raad. Hij is het die Achilleus aanraadt Patroklos te laten strijden in Achilleus’ wapenrusting om de Trojanen schrik aan te jagen; een vorm van psychologische oorlogsvoering. Achteraf kun je denken: was dat nu wel verstandig? 

Ajax of in het Grieks Aias, is ook een van de befaamde helden, net als Diomedes. 

Aan Trojaanse zijde zijn dat Hektor als primus inter pares, Sarpedon en niet te vergeten Aeneas, over wie Vergilius later een Odyssee-gelijk epos schreef over de stichting van Rome. Ik kwam Aeneas nu zo vaak tegen bij deze volledige lezing dat ik dacht: hoe kan ik hem op school zo gemist hebben in de Ilias? Natuurlijk lazen we ook de Aeneïs, maar ik herinner me hem niet bij Homeros.  

De helden streden op het slachtveld in een wagen. De relatie met hun wagenmenner was van groot belang. Vele wagenmenners worden met naam en toenaam vereeuwigd in de Ilias.

 

Achilles verwondt Hector, volgens Rubens

Hoe nu verder? 

Het is inmiddels ook duidelijk dat Grieken en Trojanen al een behoorlijke tijd tegen elkaar vechten - de mare gaat: tien jaar, maar dat wordt in de Ilias niet gezegd - en dat de strijd behoorlijk in een impasse is geraakt. Er is zelfs sprake dat de Grieken onverrichter zake naar huis zullen gaan, zonder dat zij Helena terug kunnen bezorgen aan haar rechtmatige echtgenoot Menelaos. 

 

File:Helena und Menelaos (Tischbein).jpg

*Er moet iets gebeuren. Wij weten inmiddels hoe het afloopt. 

Voor de mensen die geen spoilers willen: lees hier niet verder!!*  

Wat gebeurt er? 

Achilleus’ liefste vriend, Patroklos, met wie hij opgegroeid is, sneeft in Achilleus’ wapenrusting door de hand van de lafhartige van Trojes grootste held Hektor. Lafhartig volgens de Grieken dan maar op andere plaatsen wordt Hektor dan weer bewonderd. Achilleus is buiten zinnen van verdriet, neemt de wapens weer op - en krijgt slavin Briseïs weer terug - maar kan ook de oorlog niet tot een einde brengen. Hij wil Hektor verslaan en het lijk van Patroklos terugbrengen, want Hektor laat dat niet gaan. 

Er werd wel door ons vroeger veel gespeculeerd over de relatie tussen Patroklos en boezemvriend Achilleus. Dat die Grieken ook erg van de mannenliefde waren wisten wij wel maar daar werd ongetwijfeld bewust weinig aandacht aan besteed.  

Wie gaat er uiteindelijk met de hoogste roem vandoor aan het eind van de Ilias? Wie zorgt er nu werkelijk voor dat de Grieken de overwinning bereiken? Niet Achilleus is dat, de befaamste der Grieken, maar die vermaledijde Odysseus met zijn grove list van het Trojaanse Paard. Het Trojaanse-Paard-verhaal staat niet in de Ilias maar in de Odyssee. Odysseus is niet overal in de Ilias van even goede naam en faam. Zijn verstand en listigheid lijken te botsen met de heersende Griekse krijgsmoraal; de verteller vindt hem een beetje achterbaks.  

Ik ben geen classicus en ik mag er eigenlijk niets over zeggen, maar het zou kunnen dat hier een ontwikkeling zichtbaar is van pure strijdmoed en brute kracht naar meer listigheid en de overgang naar een andere oorlogsethiek. In ieder geval is er sprake van een tegenstelling tussen beide: heldenmoed en listigheid: Achilleus en Odysseus.  

Hoewel er regelmatig opmerkingen zijn van Grieken over die laffe en amorele Trojanen, blijkt uit de langdurige strijd alleen al dat de Grieken toch niet zomaar het gelijk aan hun kant hebben. Dat denk je als naïef scholier natuurlijk wel: de Trojaan Paris heeft de Griekse Helena geschaakt en dus moet Troje verwoest worden en Helena, de schoonste aller vrouwen, moet terug naar haar man, Menelaos. Hektor wordt gevreesd en bewonderd. 

File:Achilles Displaying the Body of Hector at the Feet of Patroclus, by Jean

Joseph Taillason, 1769, oil on canvas - Krannert Art Museum, UIUC - DSC06264.jpg

De goden 

Maar het zijn niet alleen de stervelingen die het verhaal en deze heldengeschiedenis bepalen, ook de Olympiërs, de Chroniden noemt Homeros hen en Lateur met hem, de afstammelingen van Chronos, de onsterfelijke goden met oppergod Zeus zijn vanaf het begin betrokken bij deze strijd. Sommigen vechten aan de kant van de Trojanen, anderen strijden met de Grieken mee. Sommigen dan weer hier dan weer daar, om het lekker overzichtelijk te houden. Zeus is wat dat betreft een grote draaikont. De stervelingen trachtten de goden te vriend te houden of te vermurwen hun voordeel te doen door het offeren van runderen, schapen en weet ik wat nog meer en het doen van ‘plengoffers’ van wijn en/of olie. 

Het aandeel der goden is zo groot, ook in Odyssee trouwens, dat ik soms denk: gaat het nou eigenlijk wel over die mensen of gaat het over de goden, of zelfs over de inmenging van de goden in de mensenwereld. Vreemd is die Griekse en Trojaanse godenwereld. Trojanen en Grieken maken immers deel uit van dezelfde culturele en sociale wereld. Steeds meer verbaas ik me erover. Wat zoekt Zeus nou toch de hele tijd bij de sterfelijke vrouwen? Een schuinsmarcheerder van jewelste. Durven de godinnen het niet met hem te doen uit angst voor de toorn van zijn wettige echtgenote Hera? Of zijn sterfelijk vrouwen mooier dan de godinnen, nee, dat zal toch niet? 

Geen vrouw is mooier dan Afrodite, of is Helena dat wel? Ik bedacht me ook: al de godinnen zijn zussen of dochters van Zeus, speelt dat een rol? Maar hij was gewoon gehuwd met zijn zus, Hera. Waarom laat Zeus zijn oog niet vallen op de schoonste aller vrouwen Helena. Ik geloof niet dat deze vragen te beantwoorden zijn. Al zijn de Griekse goden en godinnen makkelijker te bereiken dan bijvoorbeeld die van ons, ze zijn net zo ondoorgrondelijk.  

Natuurlijk redeneer ik te veel vanuit een verlicht humanistisch denken. Voor die Griekse en Trojaanse helden was de wereld nog onbegrijpelijker en nog minder controleerbaar dan voor ons 21e-eeuwers. 

Door Peter Paul Rubens - Photo taken by Dodo. Retouched with clens and the Gimp., Publiek domein, Zeus, als stier ontvoert Europa https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1399427

Hoe lazen wij?   

In een persoonlijk leesverslag kan ik makkelijker van de hak op de tak springen. En dat doe ik dan ook. 

Al die strijdverslagen waren voor een scholier niet zo interessant, al die eindeloze afstammingen ook niet. Wij lazen Homeros niet van kaft tot kaft. Je had eigenlijk ook weinig zicht op het hele verhaal. Er waren voorkeurspassages, waarschijnlijk vanuit taaltechnisch en grammaticaal oogpunt. O, ja, wij ‘lazen’ de klassieken als volgt: voor iedere les kreeg je een passage op die je thuis moest voorbereiden, vertalen dus in modern Nederlands, maar er waren bepaalde regels. De les erna moest je de oude vertaling herhalen, repeteren en een nieuw stuk prepareren, voorbereiden. Ongeveer 20 regels, die verzen genoemd worden. Een beproefd recept, maar saai! En ook erg moeilijk. Lange zinnen, moeilijke grammatica, lastige naamvalsvormen, onherkenbare werkwoordsvervoegingen. Soms had je geen idee wat je aan het doen was. De taal van Homeros is ouder en is een ander ‘dialect’ dan tragedies van Euripides of de best wel leuke stukjes van Herodotos. Dat gaf weer extra problemen. Homeros had een eigen grammatica en een eigen vocabulair.  

Uit het zestiende boek, de Patrokleia, waarin Patroklos sterft, natuurlijk het scharnierboek uit de Ilias: 

‘En thans gingen de Grieken op de leiders der Trojanen af. En de dappere Patroklos begon met Areilycos een scherpte speer in de dij te drijven, juist toen hij zich afwendde tot de vlucht. De bronzen speerpunt ging recht door het vlees heen en brak het bot. Het slachtoffer viel voorover in het stof. Menelaos van zijn kant, die gunsteling van de Oorlogsgod, trof Thoas in de borst, die hij verzuimde te dekken met zijn schild. Hij viel en stierf.’ (1959: 277) 

En ik vond nog in mijn school-Homeros een briefje met een vertaling van eigen hand, waarschijnlijk een paar verzen uit het zestiende boek, maar pin me er niet op vast: 

‘Haar ten antwoord sprak Zeus, de wolkenverzamelaar: “Door een demon bezetene, altijd meen je maar en ik ontga je niet, maar je kunt toch niets meer uitrichten, maar je zult meer bij me uit de gunst zijn, en dat zal voor jou nog verschrikkelijker zijn, maar als dat zo is, zal ik het fijn vinden, maar ga zwijgend zitten en gehoorzaam aan mijn woord, opdat niet zo veel goden als er zijn op de Olympos jou niet tot nut strekken bij mijn nadering, wanneer ik mijn ongenaakbare handen naar je zal uitstrekken”, zo sprak hij en de koe-ogige, machtige Hera was bang en zij zat zwijgend, nadat zij haar hart gekalmeerd had.’  

Tja, dat is niet de meest vlotte en leesbare vertaling, maar zo moesten we dat doen. En dat heette dan nota bene ook nog: ‘Vertaal in goed Nederlands...’; het geciteerde fragment was ‘goed’ Nederlands. 

‘Koe-ogige’ Hera 

Lichtpuntjes waren er ook in al die talloze herhalingen de talrijke ‘epitheta ornantia’**** waren wat van die lichtpuntjes: de ‘blankarmige’ Nausicaä - daardoor kon je zien dat ze van adel was, ze werkte niet buiten en had daarom geen bruin kleurtje -; de ‘koe-ogige’ Hera, Lateur vertaalt modern: Hera met de mooie ogen; uil-ogig was er ook een: Pallas Athena, want zij was zo wijs als een uil (en zo sluw als een vos, voeg ik er op persoonlijke titel aan toe; ik begrijp maar al te goed dat Odysseus haar lievelingetje was) . De ‘aardschudder’ Poseidoon, die het Odysseus belette rechtstreeks huiswaarts te keren. Zeus, de wolkenverzamelaar; de rozevingerige dageraad. De snelvoetige Achilleus. Ik had er altijd wel plezier in, in al die epitheta; ze hadden iets archaïsch, iets uitermate poëtisch.   

Een ander lichtpuntje was het veelvuldig gebruik van ‘homerische vergelijkingen’; laatst las ik het begin van de Mei van Gorter nog een keer, en daar schrijft Gorter een wel heel uitgebreide homerische vergelijking met erin nog eens vier onder- en nevengeschikte homerische vergelijkingen (ja, je kunt het ook overdrijven...). 

Veel dieren worden er gebruikt: dieren als symbool voor menselijke handelingen, gevoelens en gebeurtenissen: leeuwen, koeien, schapen, geiten, vogels, adelaars, slangen. Maar ook natuurverschijnselen: rotsen, beken, kloven, akkers. 

Pallas of Minerva met Medusaschild, lans en rechts haar uil  

https://rederijkerszeeland.wordpress.com/2015/03/30/23-pallas-athena/

Het einde 

‘Rozerood scheen de nieuwe dag door Eos’ lieflijke vingeren, toen het volk zich verzamelde rondom de brandstapel van Hector de Held. Daarop bluste met wijn men de brandstapel, waar het vuur had gewoed. En Hector’s wapenbroeders en broeders verzamelden zijn blanke gebeente, al klagend en schreiend. Dikke tranen biggelden hun over de wangen. In doeken van zachte stof, purper gekleurd, wikkelden zij toen zijn beenderen en sloten die in een kist van goud. Terstond lieten zij de kist neer in een diepe grafkuil, waarop zij stenen legden, dicht naast elkander. Vlug wierpen zij toen de grafheuvel op en lieten die bewaken door schildwachten voor het geval, dat de Grieken ontijdig een aanval zouden wagen. Daarop gingen zij terug naar de stad, kwamen bijeen en gebruikten het heerlijke maal ten paleize van Priamus de koning, begunstigd door Zeus de Vader. 

Aldus was de uitvaart van Hector, de mannendodende held der Trojanen.’ (1959: 425) 

De Ilias eindigt met de begrafenis van Hektor, die door een tranen-met-tuiten-huilende Achilleus verslagen is. Het is werkelijk opvallend hoeveel tranen die dappere mannetjesputters plengen; Odysseus heeft er ook een handje van. 

Niet eindigt dit heldenepos met de val van Ilium door de list met het Paard van Troje.

File:Triumph of Achilles in Corfu Achilleion.jpg

Verzen? 

De regels bij Homeros heten verzen, maar er is geen eindrijm, er is geen binnenrijm, er zijn nauwelijks alliteraties; de verzen worden gedragen door het metrum, en in dit geval een vijfvoetige dactylus; dat betekent dat iedere regel vijf maten bevat van een metrum in lang, kort, kort (de lettergrepen met de klinkers als kern). Dat is een versmaat die in het Nederlands niet om te zetten is. In onze taal is de jambe: kort, lang, de meest natuurlijke versvoet. En die heeft Lateur gebruikt voor zijn vertaling.  Verder is dit kopje niet belangrijk. 

Homeros 

Het is lang niet zeker dat de blinde dichter en zanger Homeros bestaan heeft en evenmin of de verhalen uit de Ilias en de Odyssee van één hand zijn. Voor het gemak noemen we de schrijver en uitvoerder van de heldendichten ‘Homeros’ en dichten hem al de verhalen toe. Wellicht overbodig te zeggen dat deze epen werden gezongen aan het hof van koningen aristoi, ‘ter leering ende vermaeck’ en niet werden gelezen.  

Homer British Musuem

En de vrouwen dan? 

Ja, de vrouwen... De Grieken hadden vrouwen niet zo hoog staan. Vrouwen waren er om kinderen te baren en het huis te bestieren; zij hadden hun godin in Hera, zeker niet de minste der godinnen. Gelijkwaardig in maatschappelijk en cultureel opzicht waren vrouwen niet. Toch vind ik het opmerkelijk dat vrouwen in dit epos een heel belangrijke rol spelen. Het is de schoonste aller vrouwen Helena, die de reden is tot de Trojaanse oorlog - reden in literair opzicht -. En dat is bepaald geen kattenpis.

Het zijn de 'slavinnen Chryseïs en Briseïs die de aanleiding voor de wrok van Achilleus, die er op zijn beurt bijna voor zorgt dat de oorlog verloren gaat voor de Grieken.  

Niet genoemd heb ik de belangrijke Trojaanse vrouwen, over wie later een prachtige treurspel zou verschijnen van de hand van Euripides, maar dat was pas veel later. En al de vrouwelijke godinnen, die een heel bepalende rol spelen in de strijd: Hera, Pallas Athene, Afrodite niet te vergeten, evenzeer de aanleiding tot de oorlog, Artemis wordt ook hier en daar genoemd. Een mannenwereld, absoluut, maar die kon niet bestaan zonder de grote en belangrijke inbreng van vrouwen. 

Paris heeft de appel en moet kiezen tussen Hera, Athena en Aphrodite, 1599

Het luisteren van Lateurs vertaling 

Het is een hele zit, het luisteren naar ruim 19 uur Ilias, maar ik bleef er niet alleen mee zitten, ik ging er boodschappen mee doen, ik ging er mee hardlopen, ik wandelde ermee naar afspraken, en ook zat ik er mee op de bank. Het is geen spannende thriller, lang zijn de vele strijdverslagen en misschien ook wel een beetje langdradig. Het zangerige Vlaams van Lateur en het ritme van de woorden, de epitheta ornantia, de poëtische homerische vergelijkingen, de dialogen, al die Griekse namen en toch ook het verhaal, en al die goden die maar gevraagd en vooral ongevraagd zich ertegenaan bemoeiden, dat alles maakte de beleving van de Ilias als een verhalende muziekstuk, een opera haast, met verschillende en zich herhalende motieven. Ook hier geldt weer: geef je eraan over. 

Ik kan het iedereen aanbevelen. Het is begrijpelijk dat je af en toe de weg kwijt bent in het verhaal, maar dat geeft niet, de draad pak je wel weer ergens op. Ik weet zeker dat ik niet de enige ben die ervan genoten heeft. Bovendien hoort dit literaire muziekstuk tot de topstukken van onze letterkunde.

Patrick Lateur

*Die slavinnen, die waren de minsten niet. Het waren hooggeplaatste mooie vrouwen, met wie de mannen het bed konden delen en die voor hun meester het huishouden konden doen, zal ik maar zeggen. In dit geval waren dat vrouwen van de vijanden: Trojaansen en vrouwen van bondgenoten van Ilium. De Grieken hadden hun vrouwen vanzelfsprekend thuisgelaten.  

Briseïs (Grieks: Βρισηΐς, Brisêis) was een Trojaanse weduwe (van Lyrnessos, gehuwd met Mines), die door Achilleus tijdens de Trojaanse oorlog als oorlogsbuit was ontvoerd. Zij werd zijn lievelingsslavin en minnares. 

** De nereïde Thetis werd geliefd door zowel Zeus als Poseidoon. Toen een voorspelling werd gemaakt dat zij een zoon zou baren die machtiger dan zijn vader was, haastten beide goden zich om haar aan Koning Peleus weg te huwen. Zij verzette zich hiertegen door te veranderen in diverse vormen, maar uiteindelijk ving Peleus haar en trouwde toch met haar. Tijdens de bruiloft werd de beroemde twistappel tussen de gasten gegooid. Het kind dat geboren werd, was Achilleus. 

*** Bij de Trojaanse Oorlog, die werd gevoerd voor Menelaos, was Agamemnon legeraanvoerder. Agamemnon was getrouwd met Klytaimnestra, de halfzus van Helena (Menelaos' vrouw, die dus in Troje bij Paris zat). Helena omschrijft haar zwager in boek drie van Homeros' Ilias als ‘machtige heerser, een goed koning en een krachtige lansvechter’. Agamemnon was niet alleen koning van Mycene, maar voerde ook het bevel over een groot deel van de Peloponnesos. Daarbij was hij koning over zee, omdat hij het grootste aandeel aan schepen had in de oorlog tegen de Trojanen. Niet voor niets was Agamemnon βασιλευτατος πάντων, ‘het meest konings van allen’. 

**** Homeros gebruikte vaak epitheta zonder dat ze betekenis hadden voor het verhaal. Men noemt dit een epitheton ornans ('epitheton ter versiering'). Bekende voorbeelden zijn 'snelvoetige Achilles', 'uilogige Athene' en 'stralende Odysseus'. Typerend is dat Achilles het epitheton 'stralend' kan gebruiken voor de Trojaan Hektor ook al is het zijn vijand die hij net gedood heeft (Ilias, 22, 393). Een dergelijk gebruik van epitheta ornantia komt voort uit de orale traditie, waarin de dichter een arsenaal van woorden en formules moest hebben om tijdens de voordracht uit zijn hoofd volledige versregels te componeren. 

Nederlandse vertalingen en bewerkingen van Ilias: 

Homeros : Ilias en Odyssea, Een tekstgetrouwe weergave door Frans van Oldenburg Ermke, 1959; Kempische Boekhandel - Retie  

Homerus, De Wil van Zeus [Ilias], vertaald door dr. Jan van Gelder, 1976; Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam. ISBN 90-6019-154-4 

Ilios : het verhaal van de Trojaanse oorlog door Imme Dros, 1999; De Zilveren Zoen in 2000 voor Ilios ; een vertaling en bewerking van Ilias van Homerus. ISBN 90-214-6046-7 

Ilias De wrok van Achilles ingeleid en vertaald in Nederlandse Hexameters door H.J. de Roy van Zuydewijn Nijhoff, 1980 ISBN 90-295-2058-2 

Homerus Ilias vertaald door M.A. Schwartz, met een nawoord van Piet Gerbrandy, Athenaeum - Polak & Van Gennep, Amsterdam 2008 (16e druk).

ISBN 978 90 253 2043 0 

Het lied van Troje, een moderne hervertelling door Colleen McCullough, De Boekerij, 1998; Amsterdam, vertaling: E. van Rijsewijk (Origineel: The Song of Troy, Orion, 1998) 

Homeros, Ilias, Wrok in Troje vertaald door Patrick Lateur in vijfvoetige jamben, 2010, 2014²; Athenaeum - Polak & Van Gennep, Amsterdam. ISBN 978 90 253 6732 9.

Bekroond met de Vlaamse Cultuurprijs Letteren 2013

Ilias metrisch vertaald door Imme Dros, 2015; Van Oorschot, Amsterdam.

ISBN: 902 82 61079 

Homerus, Ilias. Metrische vertaling van Dr. Aegidius W. Timmerman (1931; tweede, verbeterde druk 1948).

Ik ‘las’ Patrick Lateur, Ilias, als luisterboek, en zocht de citaten uit: Homeros : Ilias en Odyssea, Een tekstgetrouwe weergave door Frans van Oldenburg Ermke, 1959; Kempische Boekhandel. 

  

• 
  

•