Koen Peeters-De mensengenezer

Uitgeverij De Bezige Bij 

                                                                                      'In onze streek is teveel gebeurd'

                                                                                                              (Marcel tegen Remi) 

                                                                                                                                                                  Echo's van de voorvaderen

Wat is het verband tussen de Vlaamse Westhoek en Congo? Deze roman probeert daar een antwoord op te geven. Een familierelatie, WOI, religie en fetisjen zijn de thema's van dit ongelooflijk intrigerende verhaal. Het is fictie, maar het lijkt waargebeurd, dat komt onder andere door de vorm waarin de roman is opgebouwd. Het is een dubbelroman, van elk hoofdstuk zijn er twee. De ene speelt in verleden, met Remi als hoofdpersonage, de ander in het heden, de verteller.

Westhoek

De Vlaamse Westhoek is de plek waar Remi opgroeide, zijn ouders hadden er een boerderij en zijn oom Marcel (nonkel) werkte er ook. Deze oom is een bijzondere man, hij is erg begaan met de slachtoffers van WOI. Samen met Remi bezoekt hij de begraafplaatsen en leest hij de teksten op de grafstenen. De openingspassage geeft een overtuigende opmaat voor wat er staat te gebeuren:

'Het wezen, er bestaat misschien zoiets als het wezen van de Westhoek. Misschien is het een geest, een daimon, een genius, die niet bestaat uit lichaam maar toch sluipt en heerst in het West-Vlaamse landschap'

De krachtige opening roept het beeld op van een agrarische streek waar het flink kan spoken. Er zijn smokkelaars actief en de grens met Frankrijk is dichtbij. Het mystieke wordt nog eens versterkt door nonkel Marcel. Hij en Remi kunnen het samen goed vinden, hij legt zijn neefje uit wat de geest, de genius of de daimon is. Alle drie benamingen geven een niet-lichamelijke kracht aan die iemand aanstuurt om op pad te gaan, niet alleen over generaties, maar ook over continenten of beschavingen.

Er wordt gesuggereerd dat de resonanties, alles wat er gezegd wordt in de Westhoek galmt na, via de sporen van hazen in de aarde gelegd worden. Geheugensporen verdwijnen niet, vooral niet op plekken waar veel gebeurd is zoals op de slagvelden van WOI. De echo van die geheugensporen is te horen, maar alleen door iemand die er gevoelig voor is.

Geloof en bijgeloof

Bij Remi op school wordt verteld over hemel en hel. Dat de regelgeving hierover zo eenduidig is bevalt Remi wel, hij ziet zichzelf boer worden later. Hebben boeren een God nodig?

'Jawel, maar God was voor de boeren eerder een macht zoals de seizoenen. Boeren voorspellen zelf wel het weer, en als ze daarin slaagden oogstten ze wat ze zaaiden en daardoor leek het dat zijzelf de mechaniek van de seizoenen konden bedienen'

Dat er toch palmtakjes op alle uithoeken van hun grond gezet werden was alleen maar voor de zekerheid.

Op een avond, vlak na de dag dat onkel Marcel Remi vertelt van de zwarte soldaat, steekt er een hevige storm op, de stroomvoorziening valt uit, ze zijn bang en moeder bidt weesgegroetjes. Deze periode betekent een keerpunt in het leven van de jonge Remi, van zijn oom krijgt hij iets wat zijn leven zal veranderen. Het heeft te maken met de zwarte soldaat.

Remi vertelt later over het onheil, fatum en trauma dat onontkoombaar plaats moest vinden. Op de boerderij bleef de oorlog altijd aanwezig, soldaten rustten er uit na de strijd. Er werd gezegd dat Remi moest zwijgen over die zaken, dat deed hij, maar sloeg ze wel op. De geheimen maakten dat hij rusteloos werd, hij moest ergens heen.

Magie

Wanneer hij zestien is wordt Remi geraakt door een boek dat een jezuïet hem te lezen geeft. Hij voelt zich geroepen zichzelf op te offeren om het verdriet van de wereld te repareren. Mensen genezen, dat wil hij. Het lijkt alsof hij wordt toegesproken door een stem. Tijdens zijn opleiding moet hij eens een pakje afgeven bij Maurice in Brussel, zijn huis heeft meer weg van een museum, Remi krijgt voorwerpen te zien uit Congo. Deze maken diepe indruk en de rusteloze Remi krijgt interesse in Congo, de Yaka-maskers intrigeren hem.

Melange

Het lijkt of alles door elkaar wordt gegooid in dit boek. De natuur met zijn wetten, de oorlog, religie, antropologie, psychologie, psychoanalyse, literatuur en om het nog wat complexer te maken speelt het koloniaal verleden ook nog een rol. Denk aan Leopold II en zijn wandaden. Joseph Conrad schreef hierover de aangrijpende roman Hart der duisternis.

Scriptie

De verteller, hij is auteur, zoekt na veertig jaar contact met zijn professor, Remi.

Hij wil zijn oude studie weer oppakken en zijn scriptie afmaken. De directe aanleiding is een reportage over een angstpsychose voor krokodillen in Pokobaba, 400 km van Kinshasa. Als student antropologie liet hij zich meeslepen door Remi's raadselachtige teksten en zijn interessante verhalen over rituelen en mythen. De professor vertelde over antropologen die de moed opgevat hebben zich te verplaatsen naar een onbekend gebied in een poging daar hun eigen raadsels te ontrafelen.

De verteller reist Remi achterna, de afwisselende hoofdstukjes geven het ritme aan. Hij wil echt in de voetsporen van Remi treden en dat wordt op een waarachtige manier beschreven. De dorpsbewoners met hun riten en bijgeloof worden in hun waarde gelaten. Tijdens zijn reis constateert hij dat mannen nog steeds naar de rivier trekken om een krokodillenhuid aan te treken en zo in een krokodil veranderen.

Conclusie

Indrukwekkend. Dat is het eerste wat er in me opkomt wanneer er gevraagd wordt wat ik ervan vind. Dit boek doet iets met de lezer, niet in de laatste plaats wat er waar zou kunnen zijn van het gerucht dat voorvaderen nog macht kunnen uitoefenen. Is het waar dat er in de Westhoek en andere slagvelden nog tekenen te voelen zijn van de slachtoffers? Samengevat is het lezen een geweldige ervaring waarbij een aantal levensthema's verbonden worden tot één, nou ja twee verhaallijnen, die samen toch weer één geheel vormen. Ik zou graag meer willen vertellen over het boek, maar dan zou er teveel worden prijsgeven. Het beste is het zelf te lezen, te ondergaan en antwoorden te vinden op belangrijke vragen. Ook al zouden die vragen er nog niet zijn, ze komen bij het lezen vanzelf.

De auteur

Koen Peeters (1959) is de auteur van een rijk en veel bekroond oeuvre. Met De postbode won hij de NRC-prijs, Grote Europese Roman stond op de shortlist van de Libris Literatuur Prijs en werd in verschillende talen vertaald. Met zijn roman De bloemen won hij in 2010 de F. Bordewijk-prijs. Zijn laatste roman Duizend heuvels kreeg in 2013 de E. du Perronprijs.

Titel: De Mensengenezer

Auteur: Koen Peeters

Uitgever: De Bezige Bij

ISBN: 9789023452362

Genre: Literaire roman

Pag.: 318

Verschenen: 16-11-2017