Leïla Slimani - Een zachte hand

Gastrecensie van Roosje

Uitgeverij Nieuw Amsterdam

Prix Goncourt

'IL Y A DES ENFANTS... IL Y A UNE FEMME....'

Inleiding

Slimani gaat er vanaf het begin met een gestrekt been in - zoals dat heet -:

‘De baby is dood. Er waren maar een paar seconden voor nodig geweest. Volgens de dokter had het jongetje niet geleden. Ze hebben hem in een grijze hoes gelegd en de rits dichtgetrokken over het verminkte lichaampje dat tussen het speelgoed had gedreven.’

Dan weet je meteen welks gruwelijks er is gebeurd, wat dat betreft hoef je je geen zorgen en geen illusies te maken. Je wilt weten hoe het zo gekomen is. Waarom is dit gebeurd? Dit geweld tegen kleine kinderen? Wie is zo ziek dat hij of zij - het is een zij, dat is ook direct duidelijk - kinderen vermoordt; wie is die een moderne Medea?

Daar gaat dit boek over. Dit is dus een échte psychologische roman. De spelers zijn: moeder Myriam, een Marokkaanse van geboorte en advocaat; vader Paul, een geluidstechnicus; de kinderen Mila, de oudste, lastig en onhandelbaar, en Adam, de jongste, een lieverd. Hoofdfiguur is de oppas, Louise, een eenzame vrouw, wier man dood is en wier dochter ‘m gesmeerd is.

Meteen moest ik aan de film The Hand That Rocks The Craddle (1992) denken.

De uitgangssituatie is eenvoudig: moeder Myriam zit al een tijdje thuis met twee kleine kinderen en daar wordt ze niet gelukkig van. Ze loopt een oud-studiegenoot tegen het lijf en hij vraagt haar zijn collega te worden. Myriam heeft hier wel oren naar. Kinderopvang is schaars. Toevallig komen de ouders op het spoor van Louise, die zeer goede referenties als nanny heeft. Aanvankelijk is Louise de reddende engel, maar gaandeweg verandert zij in een heks, in de boze stiefmoeder uit het sprookje met dit verschil dat het sprookje van Mila en Adam geen happy end heeft.

Ouders en kinderen

In deze roman laat de auteur zien wat de problemen zijn waar ouders anno 2016 tegenaan lopen. Goedopgeleide moeders vinden onvoldoende voldoening in het verzorgen van kinderen en het doen van het huishouden. Vaders staan aan het begin van hun carrière en hebben weinig ruimte voor een substantiële bijdrage. Kinderopvang is niet goed geregeld. Er zijn au pairs en nanny’s, en er zijn soms grootouders, maar ‘je weet niet wie je in huis haalt’ (rdv) en moeders en schoonmoeders laten de jonge ouders niet altijd in hun waarde.

Natuurlijk houden ouders van hun kinderen? Echter, 24/7 is een enorme inspanning, die ouders tot waanzin kan drijven. Kinderen eisen al je energie, vooral als een kind niet de makkelijkste is, zoals Mila, die dwars is. Om advocaat te worden heb je een studie gevolgd, om moeder te zijn niet. Bovendien, hoe blijf je ook een beetje aantrekkelijk voor je man?

Wat is wijsheid? Hoe fijn is het niet als je een bekwame en lieve oppas in de schoot geworpen krijgt?

Sociale kritiek

De nanny’s zijn vaak van buitenlandse afkomst en vaak ook illegaal, zoals de Marokkaanse vriendin van Louise, Wafa, de enige die zich echt om Louise bekommert. Paul en Myriam willen geen ‘hoofddoek’ als oppas, geen vrouw die geen Frans spreekt. Vooroordelen genoeg wat dit aangaat.

De moderne ‘nuclear family’ is een hogedrukpan. Voorheen woonden meerdere generaties bijeen of dichter bij elkaar in de buurt. Dan konden grootouders participeren in de opvoeding van kinderen.

De eisen van de moderne maatschappij zijn veel te hoog, voor ouders, voor hun kinderen en voor de nanny’s. Welk effect heeft dit gegeven op mensen?

Zijn de personages geloofwaardig?

Deze vraag stelde ik me gaandeweg het verhaal. Je blijft als lezer toch een beetje op afstand van de personages, anders dan - ik noem maar een dwarsstraat - de figuren in de romans van David Vann. Inderdaad, geloofwaardig zijn ze wel maar ik heb het gevoel dat de figuren wel een beetje eendimensionaal blijven. Dat stoort een beetje.

De mensen in deze roman zijn ten minste ambivalent over een hoop zaken, maar ze zijn vooral egocentrisch, egoïstisch, weinig empathisch en een beetje laf en gemakzuchtig. Het is een spel van aantrekken en afstoten, geen tijd nemen voor reflectie en je verdiepen in de ander.

De verwording van Louise, haar gang naar de hel, zal ik maar zeggen, gaat ook wel erg rap. Een beetje te rap.

Opbouw en stijl

De opbouw van het verhaal is cyclisch. Begin- en eindpunt zijn hetzelfde. Je weet direct hoe de vlag erbij hangt; het verhaal vertelt het hoe en het waarom.

De stijl is een beetje afstandelijk en stug - misschien ligt dat aan de vertaling -, maar wel direct en confronterend.

‘Bij kinderen voel je je eenzaam’, denkt Louise, of misschien denken alle volwassenen dat wel in deze roman.'

‘Ze hebben een vaag vermoeden van de hardheid en de duistere kanten, maar willen er niets van weten, Louise praat tegen ze en zij draaien hun hoofd weg, Ze houdt hun handen vast, zakt door haar knieën tot op hun hoogte , maar ze kijken al ergens anders naar, ze hebben iets gezien. Ze hebben een spelletje ontdekt en dat is reden genoeg om niet te luisteren. Ze veinzen geen medelijden met ongelukkige mensen.’

De meeste aandacht krijgt het personage van Louise, maar ook van de anderen komen we direct te weten wat er in hen speelt. Daarin zit echter niet de spanning van het boek.

Waardering

Vermoedelijk vindt deze roman een groot lezerspubliek. Toegegeven, de strekking is wel hard en confronterend, maar ik schat in dat veel mensen hiervoor waardering opbrengen.

De sterke kant van deze roman is voor mij gelegen in de de ambivalentie die ouders voelen ten opzichte van hun kinderen en in de opvoeding die zij eigenlijk zouden willen geven. Natuurlijk houden ouders van hun kinderen. Maar kinderen kunnen ook monstertjes zijn, die hun ouders het bloed onder de nagels vandaan halen. Vampieren. Je kunt ‘ze wel achter het behang plakken’, zoals mijn moeder vroeger zei.

Myriam bekijkt vluchtig tussen twee afspraken door op haar telefoon de foto’s van haar kinderen die ze zelf gemaakt heeft:

‘Ze meent ook dat het haar moederplicht is om deze momenten vast te leggen, de bewijzen van het beleefde geluk te bewaren. Later kan ze die aan Mila en Adam laten zien. Een voor een zal ze haar herinneringen tonen en met elk plaatje oude gevoelens, kleinigheden, een bepaalde sfeer oproepen. Ze hebben haar altijd gezegd dat kinderen slechts een kortstondig geluk zijn, een vluchtig beeld, van voorbijgaande aard. Een voortdurende metamorfose.’

En vanuit het perspectief van de kinderen: hun ouders zijn er niet voor hen op cruciale momenten; de opvoeding, de aandacht wordt overgelaten aan vreemden, die daarvoor ook nog eens slecht betaald krijgen.

In plaats van een win-winsituatie: iedereen verliest, en veel bovendien.

Die ambivalentie verwoordt Slimani meedogenloos; daarin is deze roman in zekere zin taboedoorbrekend.

De auteur

Leïla Slimani werd op 3 oktober 1981 in Rabat, Marokko geboren en is Frans-Marokkaans; ze heeft twee nationaliteiten. In 2016 kreeg ze voor haar roman 'Chanson douce' de Prix Goncourt.

Op haar 17e ging ze studeren in Parijs, ze studeerde Politicologie en 'Mediastudies'. Ze werkte af en toe als acteur en werd journalist voor het blad 'Jeune Afrique'.

In 2014 publiceerde ze haar eerste roman: 'Dans le jardin de l'ogre'. Chanson douce (Een zachte hand) is haar tweede roman. Het wordt gekenschetst als een 'psychologische thriller'. Het boek werd direct een groot succes.

Auteur: Leila Slimani
Genre: psychologische roman
Vertaald door: Gertrud Maes
Oorspronkelijke titel: Chanson douce, 2016
Verschijningsdatum: juli 2017
ISBN10 9046822192
ISBN13 9789046822197
Uitgeverij Nieuw Amsterdam