Uitgeverij Aspekt
Zeg eens eerlijk: heb jij
ooit van de Nederlandsche Leger en Vloot film gehoord? Nee? Echt niet??
Nou ….. ik tot voor kort
ook niet. Maar hierin is nu verandering gekomen omdat ik het boekje Holland
Neutraal van Tom Sas heb gelezen. Historicus Sas beschrijft gedetailleerd en
voor de liefhebber ook met uitgebreide bronvermelding, hoe begin vorige eeuw
het idee ontstond voor een heuse bioscoopfilm over het leger. En daar blijft
het niet bij. Hij beschrijft wie er bij de totstandkoming betrokken waren, hoe
de onderlinge verhoudingen lagen, welke problemen er waren door schaarste van
filmmateriaal in oorlogstijd, hoe de film werd ontvangen en of er sprake was van
een glorieuze rondtocht door de wereld.
Het fenomeen bioscoopfilm
werd aan het begin van de vorige eeuw steeds populairder. Het was hét
instrument om een grote massa te kunnen informeren en te kunnen vermaken met
bewegend beeld. Filmmakers zoals de gebroeders Mullens (handelend onder de naam
Firma Alberts Frères) zochten naar allerlei vernieuwende mogelijkheden om hun
kunsten aan de man te brengen. De broers hebben een tijd samengewerkt maar op
een gegeven moment creëren zij hun eigen werkomgeving, Albert in Amsterdam en
Willy in Den Haag.
Willy Mullens is
uiteindelijk dé man achter de film. Hij weet de Nederlandse regering ervan te
overtuigen dat het een goed idee is om het Nederlandse leger en de Nederlandse
vloot in beeld te brengen. Dat zou gebruikt kunnen worden om de burgers meer te
laten weten over de dagelijkse bezigheden van het leger, om hen gerust te
stellen dat het leger voldoende getraind, georganiseerd en van materieel
voorzien was om uitdagingen vanuit het buitenland te kunnen weerstaan. Verder
zou het ook prima promotiemateriaal zijn voor gebruik in de koloniën en het
buitenland om Nederland goed op de kaart te zetten. Tegenwoordig hebben wij het
vaak over “influencers”. Dit lijkt een moderne uitvinding door sociale media
als Twitter en Instagram. Maar het blijkt zo oud als de weg naar Rome, alleen
werd het voorheen aangeduid als propaganda :)
In de Eerste Wereld Oorlog
heeft Nederland zijn uiterste best gedaan om neutraal te zijn en te blijven.
Het is in onze huidige maatschappij, waarin Nederland overwegend een pro-Europa
opstelling inneemt, best apart om te beseffen dat deze neutraliteit met name
werd ingegeven door de angst om in een bepaalde hoek terecht te komen waardoor
een aantal handelsactiviteiten misschien wel risico liepen. Waar ik steeds
dacht dat de toenmalige neutraliteit iets was om trots op te zijn, begrijp ik
door dit boek beter dat alles altijd toch simpelweg een kwestie van wikken en
wegen is.
Het is zowel verfrissend
als verbijsterend om te lezen over hoe er wordt onderhandeld welke onderwerpen
en welke troepenbewegingen in beeld gebracht mogen worden en welke vooral niet.
Hoe er voor gezorgd moet worden dat Koningin Wilhelmina en Prins Hendrik
voldoende te zien zijn. Hoe er iemand wordt aangesteld die toezicht moet houden
bij de opnames en ook eerst de beelden moet beoordelen voordat het in de film
verwerkt mocht worden. Alles wordt op alles gezet om het “beeld” dat Nederland
en het buitenland over ons leger en vloot moest hebben, zo perfect mogelijk te
maken.
Na de première is het
natuurlijk afwachten hoe de film is ontvangen. Zoals te verwachten zijn er heel
veel positieve berichten maar ook enkele meer kritische beoordelingen. En ook
de onderlinge haat en nijd barst los (bijvoorbeeld de ontevredenheid binnen de
parlementaire geledingen dat er niemand van de volksvertegenwoordiging bij de
première aanwezig was).
Op https://www.eyefilm.nl/collectie/filmgeschiedenis/film/leger-en-vlootfilm is
de film in totaliteit te bekijken. Ik heb dat gedaan zo ongeveer halverwege het
boek, in ieder geval vóórdat Sas toe was aan het beschrijven van de diverse
onderdelen die in de film aan bod komen. Vervolgens heb ik zijn tekst gelezen
en dat maakte het nog completer. Eerlijk gezegd heb ik de film wel op dubbele
snelheid afgedraaid, want de verwachtingen die wij nu hebben over de snelheid
van handelen liggen toch wat anders dan destijds. Tom Sas heeft in
het boek ook vastgelegd hoe de muzikale begeleiding die in de bioscopen werd
verzorgd.
Mijn wereldbeeld is door
Holland Neutraal zeker verder verbreed en verdiept. Door de mate van
achtergrondinformatie bij een ruim 100 jaar oude film ben ik mij nu ook weer
meer bewust van de invloed van promotie, beeldvorming en presentatie. Mooie 'bijvangst'.
Auteur
Tom Sas
(1980) is historicus. Hij doceert geschiedenis aan het ds. Pierson College in
’s-Hertogenbosch en werkt daarnaast als zelfstandig historisch onderzoeker. Hij
publiceert met regelmaat over het thema Nederland en de Eerste Wereldoorlog. Zo
droeg hij onder meer als auteur en redacteur bij aan de totstandkoming van de
stad- en regiobundels Brabant en de
Eerste Wereldoorlog (2016) en
’s-Hertogenbosch en de Eerste Wereldoorlog (2018), beide uitgegeven bij
uitgeverij Aspekt.
Titel: Holland
Neutraal
Auteur: Tom Sas
Pagina's: 130
ISBN: 9789463385398
Uitgeverij Aspekt
Verschenen: oktober 2018
Is inderdaad een goed boek.
BeantwoordenVerwijderen