Pieter Jan Verstraete - Friese Portretten. Hoe een Vlaming Friesland ontdekt

Recensie door Sandra van der Plaats

Uitgeverij Aspekt

Friese taalstrijders

De illustere en heroïsche heldendaden van de ‘Frissii’ werden al ver voor onze jaartelling opgetekend in het beroemde Beowulf epos en de Edda. Het Finnburg fragment uit Beowulf vertelt bijvoorbeeld over de slag bij Finnburg tussen de Friezen en de Denen, en in de Edda is het koning Aedgils die een pantser van koning Finn in zijn bezit zou hebben. De heroïsche Friese koningen zijn allang niet meer, echter hun namen leven voort in onze straten, gebouwen en instituten. 
(e.g. Radboudziekenhuis, red.)

Tussen 1988 en 2008 bezocht Pieter Jan Verstraete samen met zijn echtgenote jaarlijks een regio in Friesland of één van de Waddeneilanden. Steevast werd ook een bezoek aan het Fries Letterkundig museum gebracht. (Thans Tresoar genaamd. Tresoar beheert een grote wetenschappelijke bibliotheek, een collectie archieven van en over Friesland en een grote verzameling documentatie en objecten over de Friese literatuur, red.)

Daar werd het nodige materiaal verzameld over menig Friese taalstrijder. Het resultaat hiervan groeide uit tot een reeks Friese Portretten die gedurende twintig jaar in het Vlaams-Nederlandse jaarboek Zannekin verscheen. (Zannekin is een in Vlaanderen gevestigde Heel-Nederlandsgezinde vereniging annex stichting, die informatie biedt over de geschiedenis en cultuur van de grensgebieden van de Lage Landen, die niet behoren tot Nederland of België, maar in handen gevallen zijn van Duitsland en Frankrijk en Luxemburg. Al deze landstreken hebben samen met Friesland en het Walenland een onmiskenbare bijdrage geleverd aan het culturele erfgoed en de eigenheid van de Nederlanden. De stichting stelt zich tot doel om de historische en culturele banden te onderzoeken. Binnen het omschreven gebied wordt vooral aandacht besteed aan de inheemse taalminderheden. Zij organiseert studiereizen en bijeenkomsten, en publiceert elk jaar een jaarboek, De Nederlanden (ex muros). Daarnaast geeft het een nieuwsbrief uit.)

Gysbert Japicx

In Friese Portretten vinden we namen van bekende Friezen, die als taalstrijder en taalbevorderaar van het Friese woord van groot belang zijn geweest. De auteur gaat niet zozeer in op het verleden, het heden en de toekomst, maar is het veeleer een ontdekkingsreis door de rijke Friese portrettengalerij. Verstraete leidt ons naar onder meer naar Gysbert Japicx, geboekstaafd als Frieslands grootste dichter, die het Fries als cultuurtaal op de internationale kaart zette. Veel van zijn werk wordt in de universiteitsbibliotheek van Oxford bewaard; zijn beste werk is van hetzelfde niveau als dat van de Hollandse renaissance schrijvers als Hooft, Vondel, Huygens, Cats en Spieghel.

 Daarna vervolgen we onze reis en komen we aan bij de gebroeders Haltbersma, die in de 19e eeuw een belangrijke rol speelden in het herstel en de bloei van het geschreven Fries.

Eeltsje en Joast Halbertsma bezaten in binnen- en buitenland veel contacten van (wetenschappelijk) aanzien. Joast correspondeerde met taalgeleerde en sprookjesschrijver

Jacob Grimm, en werd één van de belangrijkste dialect deskundigen van de 19e eeuw. In Grou bestaat nog de Halbertsma stichting en de Joast Halbertsmaprijs wordt tot op de dag van vandaag uitgereikt aan verdienstelijke auteurs en taalwetenschappers. Het grootste deel van hun werk is bewaard gebleven. Naast bovengenoemden, worden nog vele andere namen en werken belicht. 

De gebroeders Halbertsma

De schrijver wijdt overigens een apart hoofdstuk aan het Oera Linda boek, een geheimzinnig boek, geschreven in de 19e eeuw door een man die anoniem wilde blijven. Het boek zou een overblijfsel zijn van een oeroude Friese beschaving, die er al in 2000 v Chr. zou hebben bestaan, waaraan alle verdere Europese cultuur zou zijn ontsproten. Atlantis zou bijvoorbeeld een eiland voor de kust van Helgoland zijn geweest. Veel mensen trapten daarin, waarna het boek in vele talen verscheen. 

Als geïnteresseerde in Europese minderheidstalen, vond ik dit een prachtig en bijzonder interessant boek om te lezen. Niet slechts interessant voor filologen, maar ook bijzonder wetenswaardige kost voor hen die geïnteresseerd zijn in de rijke geschiedenis van het Fries.

Ik heb het boek met veel plezier gelezen en dank ASPEKt voor het beschikbaar stellen van een recensie-exemplaar. Het boek is inmiddels zwervende in de historische vereniging van Leeuwarden, nadat het eerst met grote belangstelling door mijn ouders is gelezen. Ook die waren bijzonder enthousiast. 

Auteur

Pieter Jan Verstraete (Euskirchen, 30 januari 1956) is een Vlaams historicus en biograaf. Na zijn geschiedenisstudie werd hij bibliothecaris aan de stadsbibliotheek van Kortrijk. Naast omvangrijke biografieën en studies over de Vlaamse Beweging en de Tweede Wereldoorlog publiceerde hij kleinere brochures en leverde bijdragen aan tijdschriften en jaarboeken. 

Enkele van zijn werken, onder andere de biografieën over Odiel Spruytte, Reimond Tollenaere en over Hendrik Jozef Elias, werden bekroond met historisch-wetenschappelijke prijzen. Tussen 2007 en 2016 publiceerde hij een tiendelige reeks "Cahiers Staf de Clercq", de stichter-leider van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). Voor de toekomst plant de auteur een omvangrijke historische biografie over Staf de Clercq.

Verstraete werkt als redacteur mee aan Vlaams-nationale publicaties: Doorbraak (VVB), 't Pallieterke en Tekos. Daarnaast is hij ook medewerker van het Nationaal Biografisch Woordenboek en het Bulletin Tweede Wereldoorlog. Van zijn hand verscheen tevens een reeks Friese opstellen in het Zannekin-jaarboek. Hij was in de jaren 1980 en 1990 actief in de Antwerpse Vlaams-nationale uitgeverij De Nederlanden met het vormingsblad Nieuw Vlaanderen. In de jaren 1980 was hij op vrijwillige basis medewerker van de Vlaamse bibliotheek van Komen.

Titel: Friese portretten, Hoe een Vlaming Friesland ontdekt

Auteur: Pieter Jan Verstraete

Pagina's: 276

ISBN: 9789463384896

Uitgeverij Aspekt

Verschenen: september 2018