Clare Hunter - Levensdraden, een wereldgeschiedenis door het oog van de naald

Recensie door Truusje

Uitgeverij Balans

'Omdat ik niet kan schrijven, vertel ik dit eenvoudig en vrij,

alsof ik spreek tegen iemand aan wie ik mij volledig kan blootgeven

en van wie ik weet dat hij al mijn zwakheden zal verdragen.'

-Borduurwerk, Elizabeth Parker

De kracht van borduurwerk

'Je neemt een draad, maakt een knoop in het ene eind en steekt het andere door het oog van de naald. Je neemt een stuk stof en duwt de naald er aan de ene kant in en trekt hem door de andere kant weer omhoog. [...] Meer is het niet: draad, naald, stof en de patronen die de draad vormt. Dat is naaien.'

Op uiterst meeslepende wijze voert Clare Hunter de lezer in dit boek mee op een reis door de geschiedenis van naaldwerk; verschillende culturen, gezindten, politieke stromingen, arm of rijk, jong of oud, man of vrouw, er is door de eeuwen heen door vele handen en in verschillende omstandigheden veel geborduurd.

Als eerste besteedt ze ruim aandacht aan Het Tapijt van Bayeux, dat het verhaal vertelt van de Slag bij Hastings in 1066. Een meterslang verslag - achtenvijftig afbeeldingen - over de schending van de eed van trouw aan Willem de Veroveraar door Harold II van Engeland. De beeldende borduurwerken zijn als een documentaire van het middeleeuwse leven in Engeland met wollen draden geborduurd op linnen en bevindt zich nog altijd in Musée de la Tapisserie te Bayeux, Normandië. Van wie de handen zijn geweest die aan dit tapijt hebben gewerkt, daar kan alleen maar over gespeculeerd worden. De voortdurende pogingen om techniek en gebruikte materialen 'uit te pluizen' hebben onderzoekers nooit verder kunnen brengen dan aannames en speculatie.

'De smalle fries, slechts vijftig centimeter hoog, bevat gestileerde bomen die de scènes van elkaar scheiden. Geborduurde randen leveren een ontroerend en satirisch commentaar dat de betekenis en de sfeer verhoogt in een opeenvolging van symbolische motieven en cameo's van het dagelijks leven. De tekst die zich in grote steken over het oppervlak uitstrekt beschrijft personen en gebeurtenissen [...].'

Tapijt van Bayeux

Met grote bevlogenheid vertelt Hunter niet alleen over het borduurwerk zelf, maar ook over de werkomstandigheden. Dagenlang kromgebogen boven een raamwerk zitten, vaak bij slecht licht, maakte het werk zwaar. Borduurwerk was niet alleen ter versiering bedoeld, maar was tevens het visueel maken van symbolische voorstellingen en symbolen, Bijbelse taferelen, het 'schrijven' van geheime boodschappen of een daad van boetedoening.

Op fascinerend wijze beschrijft ze de geschiedenis van het borduren en de personen die zich daarmee bezig hebben gehouden. Haar verhalende schrijfstijl, compleet met de nodige smeuïge details en voorzien van humorvolle toetsen, is soepel, wervelend en uiterst boeiend.

Van Frankrijk brengt de auteur ons naar het Schotland van de zestiende eeuw en beschrijft ze de handel en wandel van Mary Stuart, die zich tijdens haar gevangenschap in Tutbury Castle, ter afleiding heeft beziggehouden met borduren. 'Maria's borduurwerk was echter meer dan een afleiding, het was haar autobiografie.'

Jasje van Agnes Richter

Van Agnes Richter, een Victoriaanse naaister die in een psychiatrische instelling werd opgesloten, is een geborduurd inrichtingsjasje bewaard gebleven, door het jarenlange dragen gevormd naar haar lichaam. Dit artefact laat onderzoekers nog altijd voor een raadsel staan over de bedoeling van de van oorsprong zeer bedreven naaister. Woorden en letters zijn schots en scheef - zowel aan de binnen- als aan de buitenkant - op de stof gezet. Jammer genoeg is het borduurwerk door het dragen zó versleten geraakt dat ontcijferen ervan nog altijd niet is gelukt.

De kernwoorden als aanduiding voor de gestructureerde hoofdstukken - zoals onder andere macht, zwakte, protest, bescherming, identiteit, verbinding, waarde, kunst en stem - laten zien hoe divers het borduren in de loop der tijd is gebruikt en ingezet.

In de jaren zeventig van de vorige eeuw werden er door de Dwaze Moeders in Argentinië hoofddoeken geborduurd met de namen van verdwenen jongeren, waarmee ze protesterend langs overheidsgebouwen liepen. 

Bij een te vondeling gelegd kind werd een stukje geborduurde stof op de kleding gespeld. Eenzelfde stukje bewaarde de moeder om zich te identificeren in het geval ze later haar kind terug wilde halen.

Dat borduren niet alleen door vrouwenhanden werd gedaan, bewijst het ontstaan van The Disabled Soldiers' Embroidery Industry. Mannen die volledig arbeidsongeschikt terugkeerden uit de loopgraven ten tijde van de Eerste Wereldoorlog kregen naai - en borduurpakketten aangeboden om verveling tegen te gaan. Het bleek dat dit therapeutisch heel goed werkte.

'Het was fysiek ontspannend en mentaal troostrijk en prikkelde ook de zintuigen met de gladheid van de stof, als welkom contrast voor de ruwe kaki en het koude staal van de wapens.'

Een van de soldaten was Ernest Thesiger die van borduren zijn grote hobby maakte, waar hij jaren later het boek Adventures in Embroidery over heeft geschreven. Het filmpje onder de link laat hem en zijn werk zien.

Auteur: Clare Hunter

Clare Hunter, zelf ook beoefenaar van vele textiele werkvormen, heeft me met haar enthousiasme en gevoelvolle proza, gedurende heerlijke leesuren meegevoerd langs vele verschillende vormen van naaldkunst. Ze wist me te raken met de diverse ontroerende verhalen, deels geschiedkundig, deels haar persoonlijke verhalen. Dat ze buiten naald en draad ook heel behendig is met haar pen bewijst ze met dit magnifieke verslag van al die onbekende verhalen over een zeer diverse hobby die een mens creatief kan laten zijn. Zelfs wanneer je geneigd bent om het 'naaldje' erbij neer te gooien.

Lees, geniet en verbaas je over de verhalen, gebeurtenissen, culturen en geheimen van de naaldkunst!

Om toch nog wat te zeuren te hebben: het boek is voorzien van verschillende kleurenfoto's van door de auteur besproken textiel. Bijzonder mooie toevoegingen, maar wat mij betreft hadden er nog veel meer aan toegevoegd kunnen worden. Hoewel... ik heb immer mijn tablet bij de hand.

Titel: Levensdraden, een wereldgeschiedenis door het oog van de naald

Oorspronkelijke titel: Threads of life, a History of the World Through the Eye of a Needle

Auteur: Clare Hunter

Vertaling: Willemien Werkman

Pagina's: 376

ISBN: 9789463820028

Uitgeverij Balans

Verschenen: augustus 2019