T.H. White – Arthur, de koning van eens en ooit

Recensie door Tea van Lierop

Uitgeverij Athenaeum
Hebban Meeleesboek

'Daarna sliep het in het duister gehulde kasteel van het Woeste Woud vredig in, omgeven door de onaardse stilte van de heilige sneeuw.'

Een grandioze hervertelling om meer dan eens te lezen

Voor wie nog amper kennismaakte met de verhalen van Arthur en zijn tijdgenoten zou dit boek wel eens een heel mooie gelegenheid kunnen zijn om daar verandering in te brengen. T.H. White schreef The Once and Future King in 1958 en werd voor het eerst vertaald in het Nederlands door Max Schuchart (1979). De uitgave die hier besproken wordt is van 2019 en is een gloednieuwe vertaling van Jolanda van der Klis. In de heldere inleiding vertelt de vertaalster over het ontstaan van White’s boek over Arthur.

White gaf een eigen draai aan het boek en het meest opvallend schijnt te zijn dat het hoofdstuk over Arthurs jeugd zo uitgebreid is, sterker nog, het beslaat één van de totaal vier boeken waaruit het dikke boek bestaat. White schreef eerder een boek over het temmen van een havik. De titel luidt toepasselijk De havik en is een verslag in dagboekvorm, geschreven in de periode dat hij depressief was door de naderende Tweede Wereldoorlog. In boek één zijn daarvan vele passages terug te vinden, heel bijzonder en mooi.

Vier boeken met klinkende namen, het eerste is Het zwaard in de steen. Een prachtige historische en vooral menselijke vertelling over de jonge Arthur, die dan nog de Ward heet. Je zou dit deel kunnen lezen als een Young Adult roman, erg toegankelijk geschreven, vol levenslessen en symboliek. Merlijn is zijn leraar en laat hem in de gedaante van verschillende dieren merken hoe het is zo’n dier te zijn en geeft op die manier aanschouwelijk onderwijs. De dieren vormen een belangrijk en ontroerend element in dit deel, ten eerste omdat White zich zo goed inleeft en de dierenwereld en ten tweede door het respect dat blijkt uit de manier waarop de dieren hun plaats in de wereld krijgen. Wij als mensen beschouwen onszelf als heersers van de schepping en die rol komt met deze manier van beschouwen ter discussie te staan. De lessen dienen als voorbereiding op de taak waarvoor Arthur bestemd is. Zaken als politiek en alles wat daaraan verwant is zoals macht en recht komen aan de orde. White beschrijft de avonturen boeiend, zintuiglijk en vlot met een grote dosis humor en talloze verwijzingen naar de mythologie, de literatuur en historische gebeurtenissen. Achterin het boek is een uitgebreide verklarende woordenlijst opgenomen, het is zaak daar regelmatig even te kijken, want er wordt in de tekst niet gewezen op een verklaring.

De toon in het eerste boek is licht, speels en zit vol grappige anachronismen, het is even omdenken door het achterwaartse leven van Merlijn, maar eenmaal gewend aan deze ‘vondst’ is het echt genieten. De natuurbeschrijvingen zijn geweldig, de auteur trekt de lezer mee naar het ruige vroeger en laat echt zien hoe het geweest moet zijn daar. Heerlijk zijn ook de beschrijvingen van het leven in het kasteel, de onbezorgdheid van de jongens en hun manier van omgaan met dieren.

Ook erg plezierig is dat er niet deftig gesproken wordt, maar gewoon de volkstaal zoals toen gebruikelijk was.

Het boek is een hervertelling en schijnt hemelsbreed te verschillen met Morte d’Arthur - Malory White verwijst in zijn boek regelmatig naar Malory

‘Er is geen reden om een lange beschrijving te geven van het toernooi. Malory doet dit al.’

In de volgende drie boeken is Arthur koning. De stijl is heel anders dan deel één, filosofisch en steeds meer volwassen probeert Arthur invulling te geven aan zijn rol als koning. Het uitoefenen van het koningschap is lang niet altijd simpel. Machtsstrijd, wraak, vetes vormen een constante bedreiging en Arthur probeert met de wijze lessen van Merlijn in het achterhoofd het goede pad te vinden en te houden. De Ronde Tafel is zijn idee alsmede het uitzenden van ridders op zoek naar relieken, queesten, dit laatste om de ridders te behoeden voor verkeerd gedrag wegens gebrek aan zingeving. Deze zoektochten lopen echter lang niet altijd goed af.

In het tweede boek waarin Merlijn in gesprek is met Arthur staan heel interessante lesjes over Macht en Recht. Al pratende komt Arthur erachter dat ‘Het Recht van de Sterkste geen recht is’. Dit is een les die Arthur zich eigen probeert te maken.

Het tweede boek eindigt met dit prachtige citaat:

'Arthur was gelukkig. Net als de mens in de Hof van Eden voor de zondeval genoot hij van zijn onschuld en zijn voorspoed. In plaats van een arme schildknaap was hij een koning. In plaats van verweesd te zijn hield iedereen van hem, behalve dan de Kelten, en hij beantwoordde die liefde.

Wat hem betrof was er, tot nu toe tenminste, geen sprake van ook maar het kleinste beetje verdriet op die hele vrolijke, lieflijke uitgestrektheid van de met glinsterende dauw bedekte wereld.’

Gekkigheid geeft het boek de nodige humor, het is leuk zich een voorstelling te maken van maffe verkleedpartijen en bizarre toverkunsten. Een hilarisch citaat staat in de beschrijving van een doldrieste situatie waarin Lancelot de ‘wonderbaarlijke genezing’ voor elkaar gekregen had. White steekt hier de draak met heilige huisjes

‘Sir Bedivere, die verschrikkelijk boetvaardig was nadat hij de paus had bezocht, ratelde met wat heilige botjes die hij als souvenir mee terug had genomen van zijn pelgrimstocht; er stond met sierlijke letters opgeschreven: ‘Een geschenk uit Rome.’’

De driehoek Arthur, Lancelot en Guinevere speelt een cruciale rol in het boek. Hartstocht, lijden, keuzes maken, religie, jaloezie, aantrekken en afstoten, kortom alle vormen van passie komen aan bod. Een langslepend conflict met betrekking tot de Orkney's veroorzaakt veel leed en wordt beschreven in  hartverscheurende en wrede passages waarbij de bedoelingen van belanghebbenden lang niet altijd zuiver zijn en maakt het boek tot een ware tragedie.  

White laat de lezer flink nadenken over zwaarwichtige kwesties. Minder zwaar, maar ietwat raadselachtig is zijn verhandeling over het zevende zintuig, iets wat schijnt te komen op latere leeftijd.

Deze vuistdikke roman is een kostbaar bezit om te koesteren, lezen, bladeren, herlezen en verdient alle aandacht omdat White alle menselijke normen en waarden zo goed gestalte weet te geven in de legendarische Arthur en zijn naasten. Een tijdloos boek!

De auteur

T.H. White (1906-1964) schreef boeken in zeer uiteenlopende genres, van romans en dagboeken tot een krimi en een bestiarium. The Once and Future King, tussen 1938 en 1958 in vier delen verschenen, betekende zijn grote doorbraak.

Boeken van White

Titel: Arthur, de koning van eens en ooit

Titel oorspronkelijk: The Once and Future King

Auteur: T.H. White

Uitgever: Uitgeverij Athenaeum

ISBN: 9789025805499

Vertaling: Jolande van der Klis

Pag. : 855

Genre: fictie

Verschenen: 2019