Dirk Van Boxem-Morgenster

Recensie door Tea van Lierop

Uitgeverij Polis

‘Goden wonen niet in tempels. Mensen bouwen tempels op plekken waar ze God vermoeden, waar ze denken Hem een keer te hebben gezien. Maar Hij woont daar niet. Dus nee, God is niet in de tempel. Maar als God er niet is, wat is er dan wel? (2019-61)

Belle epoque met een vrouwelijk tintje

Alles in deze roman draait om een vrouw, ondanks het feit dat er ook mannen een rol spelen en dat de auteur een man is. Als vrouw voelde ik me meteen verbonden met Anna die tegen de stroom in roeit terwijl de wereld nog geregeerd wordt door mannen. Ook  arbeiders vechten in deze roman voor hun rechten, het verschil met werkgevers is enorm.

Dit zijn een paar thema’s die aan de orde komen in de roman, maar de hoofdrol is toch weggelegd voor de liefde, de kunst en de combinatie van die twee. Hun verwevenheid loopt als een rode draad door alle hoofdstukken en leiden de lezer door het Antwerpen zoals de stad er in het begin van de twintigste eeuw voor stond. De architectuur, de stadsvernieuwing en de vooruitgang komen aan bod en maken duidelijk dat deze periode opwindend was, maar mensen ook konden verwarren. Het opgeven van zekerheden kan niet iedereen, zo ontstaat een tweedeling in de bevolking: zij die meegaan en zij die behoudend zijn en de tijd willen nemen. Hierover beschreef Philipp Blom in 'De duizelingwekkende jaren', het verschijnsel 'neurasthenie' en past perfect bij de sfeer in Morgenster

'Levenskracht, energie, vrolijke verbazing: in een tijd van gespannen zenuwen klonken die woorden als toverformules. De mannelijke identiteit was door elkaar geschud en subtiel ondermijnd door vrouwen die hun eigen rol opeisten, door aanhoudende berichten over dalende geboortecijfers, degeneratie, mechanisering en angst. Elektrische baden werden algemeen voorgeschreven voor een hele reeks kwalen, waaronder problemen met de spijsvertering, hoofdpijn, menstruatiepijn, impotentie en neurasthenie (zenuwzwakte).' (Philipp Blom-De duizelingwekkende jaren-hoofdstuk 1903)

Het feit dat er voor de (mijn) inleiding al zoveel woorden nodig zijn, zegt iets over de roman. Hoewel de roman slechts 240 pagina’s telt, bevat hij een aantal belangrijke thema’s . De vraagstukken komen allemaal aan de orde en de auteur heeft gekozen ze vrij compact aan te stippen en waar nodig uit te leggen. Zo was er aan het begin een beschrijving van het kantoor van architect Jos Bascourt en ik dacht er meteen een eclectische stijl in te herkennen, die term werd op de volgende pagina vermeld en ik word als lezer op zo’n moment wel eens teleurgesteld omdat ik het al gezien had.

Waar gaat het boek over? Een architect krijgt de opdracht een huis te bouwen voor Anna, de maîtresse van Heinz. Dat is in een paar woorden de strekking. Maar Anna heeft een verleden als courtisane, een prachtig woord overigens. Juist toen ze dacht zich eraan ontworsteld te hebben – ze rolde in de functie van gouvernante, maar ook daar zag men haar als lustobject – komt het lot haar een handje helpen en ontmoet ze de Duitse reder Heinz. Hij is getrouwd en pendelt tussen Hamburg en Antwerpen. Heinz wil een tempel bouwen voor zijn Anna, alleen voor Anna, hijzelf zal er niet wonen. 

Friedrich Nietzche

Deze Heinz is een man van weinig woorden, een beetje raadselachtig, daar komt aan het einde van het boek meer duidelijkheid over en ik vind dat een heel mooie aanvulling op het verhaal. De filosofisch ingestelde Heinz leest graag over Nietzsche - hoewel hij meer begrijpt van de persoon Nietzsche dan van zijn werk. Heinz voelt zich net zo rusteloos als de Duitse filosoof. Dat rusteloze karakter komt goed tot uitdrukking in het boek, sommigen kunnen prima meekomen in de haastige wereld, ze voelen zich meteen thuis in een nieuwe wereld. Heinz niet, hij heeft tijd nodig om het kleine te koesteren en langzaam uit te laten groeien. Hij verstaat de kunst te genieten, maar dan wel op zijn manier. Anna past bij hem. Zijn echtgenote ook, vroeger. 

bron

De tempel wordt ontworpen door Jos Bascourt, een architect met een eigenzinnig karakter, een ruige verschijning en fervent liefhebber van zijn Minerva, de motorfiets. Anna en Jos kunnen het ook goed vinden. Het geval wil dat Heinz het ontwerp alleen met Jos wil bepreken, hierbij wordt Anna uitgesloten. Tweemanschappen, driemanschappen, verschuivende driehoeken, tijdens de roman is er spanning tussen de bestaande constellaties en kunnen niet anders dan verschuiven.

‘’Het huis heet Morgenster. Mooie naam, nee? Ik haal de map voor je.’Anna dacht aan Heinz, die nu waarschijnlijk in een Hamburgs theater zat. Of in een restaurant. Of misschien zat hij in zijn bibliotheek te lezen of brieven te schrijven, alleen. Morgenster dus. ‘ (2019-95)

Eerder noemde ik al de hoeveelheid thema’s, daar is vakbondsleider Leon er een van. Deze Leon was een prille jeugdliefde van Anna. Nu ze beiden volwassen zijn en hun gedeelde verleden met zich meedragen is het mooi te zien wat ze elkaar nog te bieden hebben. Al lezende komen er details over hun verleden naar buiten, verrassend en tragisch. Ze bevestigen het beeld dat de roman vooral over Anna gaat, de vrouw die zo graag wil emanciperen, maar zich beknot voelt door haar omgeving.

Voor lezers die Antwerpen kennen zal dit boek absoluut een feest van herkenning zijn, het lijkt me geweldig wanneer je de plekken kent waar de auteur over schrijft. Ik ben niet verder gekomen dan afbeeldingen te zoeken van Cogels-Osylei en het interview met de auteur te beluisteren op Klara, Pompidou 13 maart. De Morgenster staat in het boek prachtig afgebeeld en is een geweldige toevoeging op het verhaal.(De afbeelding hieronder is een trap in Hotel Tassel in Brussel, een sprekend voorbeeld van Art Nouveau, Jugendstil)

Brussel

Het boek is na het dichtslaan niet echt uit. Al denkende aan Anna en haar strijd en Heinz met zijn geheimen zou ik het niet erg gevonden hebben wanneer de auteur zijn roman twee keer zo lang had gemaakt en de aangestipte thema’s verder had uitgewerkt. Niet om het uitleggen, maar om Nietzsches filosofie een plek te geven in het leven van Heinz en over Anna en haar rol als vrouw. Kortom, een mooi debuut met autobiografische elementen en voldoende open eindjes om zelf in vullen. 

bron afbeelding

De auteur

Dirk Van Boxem (1966) was en is IT manager, consultant, programmadirecteur, change manager en coach. Hij publiceerde verhalen in De Brakke Hond, gedichten in Het Gezeefde Gedicht, en houdt met Bijgekleurd een blog bij. Morgenster is zijn debuut. (https://www.polis.be/morgenster.html)

Titel: Morgenster

Auteur: Dirk Van Boxem

Uitgever: Polis

ISBN: 9789463104159

Pag.: 240

Genre: fictie

Verschenen: februari 2019