Tarjei Vesaas-De vogels

Recensie door Tea van Lierop

Uitgeverij Lebowski Publishers

‘Snel vestigde hij zijn ogen op zijn zus. Vreemde ogen. Altijd waren ze onzeker, schuw als vogels.’( 2018-12)

De wereld volgens Mattis

De waarneming en interpretatie van de wereld zoals de zevenendertig jarige Mattis ons zo mooi weet te vertellen wijkt op een bijzondere manier af van de wereld zoals de lezer die ervaart. Het personage Mattis wordt zo duidelijk verbeeld dat je denkt hem te kennen en net wanneer dat gevoel er is verzeilt hij in een situatie die vriend en vijand verbaast.

In een decor van een prachtig Scandinavisch landschap met meren, akkers en bossen woont Mattis met zijn zuster Hege in een eenvoudige woning en samen proberen ze het hoofd boven water te houden, nou ja, Hege neemt hierin het voortouw, want Mattis en vast werk is geen goede combinatie. Hij heeft grote moeite gevolgen van daden te overzien, kan zich niet goed concentreren en ziet in alles voortekenen van gebeurtenissen. Daar heeft hij een dagtaak aan, hij wil best bijdragen aan het huishouden, maar elke keer is er wel weer iets dat hem tegenhoudt, tegenwerkt. 

Hege breit vesten die ze verkoopt en daardoor komt er af en toe wat geld binnen. Op de cover is er zo’n mooi gebreid stukje te zien als deel van een collage. Ze is veertig en niet zo gelukkig, de zorg om haar broer beklemt haar en dat merkt ook Mattis. Gesprekken lopen vaak uit op onbegrip en misverstanden. Mattis wordt ‘De Slome’ genoemd en dat weet hij. Erger nog zijn de twee enorme espen die Hege-en-Mattis genoemd worden, houd die bomen in de gaten.

Behalve met Hege voelt Mattis zich één met de natuur. Het zijn de prachtige beschrijvingen van de natuur door Mattis’ ogen die het verhaal zo mooi maken. Korte zinnen, want Mattis is niet lang van stof, en de afwisseling van verrukking met extreme angst geven exact weer wat er om gaat in zijn geest. Hij voelt veel dingen aan en wil erg graag zijn best doen om Hege tevreden te stemmen, gemakkelijk gaat dit niet, want communiceren gaat moeizaam. Woorden beteken voor Mattis niet hetzelfde als voor Hege en andere volwassenen waarmee hij in aanraking komt.

Het motief van de vogels uit de titel wordt fantastisch uitgewerkt en krijgt door het hele verhaal een rol, te beginnen met de houtsniptrek die Mattis extreem opwindt en in zijn dromen ongekende vormen aanneemt.

Het boek is opgebouwd in drie grote delen en daarbinnen zijn er korte hoofdstukjes. Opvallend is het gebruik van cursief gedrukte woorden of zinnetjes. Wanneer iets zeer belangrijk wordt gevonden door Mattis krijgt de boodschap extra kracht door die cursivering aan te brengen. Vaak is hij dan net ergens achter gekomen en acht hij het belangrijk genoeg om erop te wijzen dat dit wel eens een keerpunt zou kunnen zijn, dat hij iets groots tot stand kan brengen.

Met meisjes heeft hij iets speciaals, zo onbereikbaar en daardoor zo begerenswaardig! Je kunt hem niet gelukkiger maken wanneer zo’n meisje een woordje tegen hem zegt of even naar hem zwaait.

Dan voelt hij zich mateloos gelukkig en geaccepteerd.

Tja er zal een keer brood op de plank moeten komen en Mattis sleept zich voort van de ene boerderij naar de andere om zijn diensten aan te bieden. Op een dag heeft hij het voor elkaar, hij mag rapen uitdunnen, eenvoudig werk. Niet voor Mattis. Hij krijgt het Spaans benauwd wanneer hij ziet dat de boer en het jonge ‘stelletje’ veel sneller werken dan hij, hopeloos achterop geraakt maakt hij er een bende van.

‘Mattis keek achterom, naar de boer: voelde die zich moe en ellendig? Nee, vast niet, sterk en scherp als hij was. Mattis was moe en hij had dorst, en zijn vingers wilden niet meer. Het meisje had hem aardig opgemonterd, maar dat zakte weg als je je achtervolgd voelde door werk dat je niet aankon en nu ging het drietal de ander kant op en werd het hier leeg en saai. Hij moest steeds stoppen omdat zijn gedachten in de war raakten, zodat hij dat wat raap moest worden uittrok en het onkruid liet staan.’ (2018-53)

En dan keert het tij. Mattis krijgt een idee aangereikt door Hege, waarom wordt hij geen veerman? Hij heeft bewezen dat hij kan roeien, een van de mooiste passages uit het boek vertellen over die mooie dag dat hij met twee meisjes in een boot zit. Dus zo gezegd zo gedaan. Hiermee lijkt het lot gekeerd, eerst ten goede, maar het loopt totaal anders dan Mattis ooit wilde. Om niet teveel weg te geven moet het hierbij blijven, maar geloof me dat het zinderend spannend wordt op meerdere fronten, dat de natuur een rol blijft spelen en dat de veerman een dubbele betekenis heeft. De invulling blijft een verrassing, maar de auteur heeft met dit schitterende, verstilde en poëtisch boek een personage geschapen dat in elk geval op mijn volledige sympathie mag rekenen. 

 

De auteur

Tarjei Vesaas (Vinje, 1897 - 1970) was een Noorse dichter en romanschrijver. Vesaas schreef in het nynorsk, één van Noorwegens officiële talen.

Vesaas is het meest bekend geworden door zijn romans Fuglane (1957) en Is-slottet (1963).

Fuglane is het verhaal van Mattis, die zijn weg niet kan vinden in de volwassen wereld en bescherming zoekt in de natuur.

Is-slottet is een roman over de diepe vriendschap tussen de meisjes Siss en Unn. Als Unn sterft door gevangen te raken in een bevroren waterval, voelt Siss zich erg eenzaam en besluit ze zich, net als Unn deed voor ze stierf, te isoleren van de andere kinderen op school.(bron)

Titel: De vogels

Auteur: Tarjei Vesaas

Uitgever: Lebowski Publishers

ISBN: 9789048844821

Vertaling: Marin Mars

Pag.: 238

Genre: fictie

Verschenen: deze editie 2018, oorspronkelijk 1957