Emma Reyes - Het boek van Emma

Recensie door Truusje

Uitgeverij Meulenhoff

Herinneringen aan een veelbewogen leven

Bogotá, Colombia

De kleuter Emma Reyes woont, met haar oudere zusje Helena, een jongentje die ze Luizenbol noemen en haar harteloze moeder - die ze steevast mevrouw Maria noemen - in een kleine kamer zonder iets; geen ramen, elektrisch licht, water of toilet. Er is alleen een deur die uitkomt op de straat.

's Morgens is haar meest gehate taak om de po - tot de rand toe gevuld - te legen op de vuilnisbelt. Daar ontmoet ze haar vriendjes, gaan ze op zoek naar 'schatten' en maken ze van klei een pop die de naam generaal Rebollo krijgt. Hun mascotte en inspiratiebron voor allerlei spelletjes.

Opsluiting, verwaarlozing en verlating

'Zo gingen de dagen voorbij, ook de zondagen, voor mij de ergste dag van de week. Elke zondag, van twaalf uur 's middags tot 's avonds laat, werd ik in mijn eentje in de kamer opgesloten. Alleen door de kieren van de deur en het grote sleutelgat kwam een beetje licht naar binnen. Uren zat ik met mijn oog tegen het sleutelgat gedrukt om te zien wat er op straat gebeurde en om mijn angst in bedwang te houden. Tegen de tijd dat de vrouw met het lange haar met Helena en Luizenbol thuiskwam, was ik meestal tegen de deur in slaap gevallen, uitgeput van het turen door het sleutelgat [...]'

Dagenlang worden de meisjes opgesloten, wanneer Maria Luizenbol naar zijn vader brengt. Ze zien hem nooit meer terug en Emma komt tot de ontdekking dat ze eigenlijk niet weet wat een vader en een moeder zijn.

Werk van Emma Reyes

Van Bogotá verhuizen ze naar Guateque, waar meer luxe is en inkomsten zijn. Wanneer Maria 'ziek' wordt, worden de zusjes in het berghok opgesloten - gelukkig met een raampje - en blijkt later dat er een baby bijgekomen is. Buiten komt het kind echter nooit.

Doelbewuste verlating door haar moeder leidt ertoe dat ze met haar zusje in een deprimerend nonnenklooster belandt, waar de klassenverschillen groot zijn en het leven bitterhard is.

Geen van de zusjes heeft daarna ooit nog iets gezegd over Maria of hun leven voor ze in het klooster kwamen.

Angst, wereldvreemdheid en naïviteit beheersen Emma, en haar hart kan ze alleen uitstorten bij de Maagd Maria. Wreed en hardhandig zijn de straffen en de vijand is de duivel waarmee gedreigd wordt.

De meeste meisjes kunnen niet lezen en schrijven, maar hun nieuwsgierigheid naar wat zich buiten in 'de wereld' afspeelt is groot. Haar talent voor borduren brengt haar de gelukkigste tijd in het klooster. Totdat ze op haar negentiende het klooster weet te ontvluchten.

Hoe het tot een boek kwam

Emma Reyes vertelt over haar leven door tientallen jaren brieven te schrijven aan historicus en criticus Germán Arciniegas. Hij raadde haar om haar leven te gaan beschrijven, maar Reyes zei stellig geen ster te zijn in het ordenen van haar gedachten, waarop Arciniegas voorstelde om brieven te schrijven en die aan hem te sturen. Hieruit is deze brievenroman ontstaan.

Er zijn vijfduizend brieven geschreven door Arciniegas bekend, dus kunnen we hieruit concluderen dat er ook een dergelijk aantal brieven vanuit Reyes moet zijn geschreven.

Dit boek bevat maar drieëntwintig brieven, maar ze geven toch een compleet beeld van het leven van Emma Reyes.

In de brievenstroom zit echter een hiaat van ruim twintig jaar, doordat ze zeer verbolgen was dat Arciniegas haar vertrouwen had beschaamd door in zijn enthousiasme de brieven te laten lezen aan Gabriel García Márquez. In de jaren negentig is ze toch haar correspondentie weer opgestart. 
Voor zijn dood heeft Arciniegas alle brieven nog laten uittypen, maar in Bogotá bleek het manuscript niet aan de man te brengen. Pas in 2012 is het in boekvorm uitgegeven.

Reyes is via omzwervingen in Parijs beland, waar ze zich als kunstenaar heeft ontplooid en vriendschap onderhield met mensen als Diego Rivera, Elsa Morante en Jean Paul Sartre.

Veertien kisten met brieven liet Reyes na, toen ze in 2003 overleed. Een kleine uitgeverij durfde het aan om een bescheiden oplage te laten drukken en, wat niemand ooit verwachtte, het boek werd een doorslaand succes.

Met steun van Schwob en het Nederlands Letterenfonds heeft Uitgeverij Meulenhoff dit boek kunnen vertalen en is het nu ook voor de Nederlandse lezer bereikbaar.

Schrijfstijl

Beeldend en poëtisch weet Reyes de lezer mee te nemen in haar leven. Ze schrijft ook in beelden, zoals; 'ruwe stof met de kleur van verdriet' of 'mijn hele lichaam voelde als een klos strak opgerold garen'.

Minutieus weet ze een brand in het dorp te beschrijven, waarbij het lijkt of geen detail aan haar voorbij gaat. Door de jaren heen vertelt Emma het verhaal vanuit het perspectief van een meisje, een meisje dat ouder wordt en een ontwikkeling doormaakt.

Door haar gebruik van korte zinnen weet ze duidelijk weer te geven wat de gebeurtenissen met haar hebben gedaan en ook haar kinderlijke naïviteit weet ze prachtig te verweven in haar brieven. Haar schrijfstijl is lichtvoetig en fijntjes, slechts zelden veroordeelt ze en haar brieven zijn verstoken van zelfmedelijden. Het is zoals het is. Emma lijkt te denken dat dit is wat het leven haar heeft te bieden.

Ze verbaast zich over veel dingen, is onderzoekend en nieuwsgierig, en ondanks de diverse traumatische ervaringen weet ze zich sterk te houden en zich in het leven te handhaven.

Angst, voortdurend onder druk staan, gebrek aan liefde en waardering laten haar vluchten in haar eigen magische wereld. Heel invoelbaar is het dat Emma steeds op zoek blijft naar iemand die van haar houdt, maar is dat niet iets wat bij elk kind aan de basis van behoeften staat?

Is echt alles zo gegaan als Emma beschrijft? Hoe objectief en zuiver zijn haar herinneringen? Ze schrijft hier immers alleen vanuit zichzelf.

Het doet er niet toe. Dit is wat Emma aan herinneringen had en dit is wat ze heeft willen beschrijven.

Ondanks dat Reyes het idee had dat ze haar gedachten moeilijk op het papier zou kunnen krijgen en pas op latere leeftijd heeft leren lezen en schrijven, zijn deze tot een boek gebundelde brieven wel degelijk van literaire kwaliteit. Ze heeft prachtige, maar ook rauwe verhalen achtergelaten over een bewogen en geïsoleerde jeugd.

Zeer terecht dat Schwob dit boek in de lijst opgenomen heeft.

Lees dit boek!

Titel: Het boek van Emma

Oorspronkelijke titel: Memoria por correspondencia

Auteur: Emma Reyes

Vertaling: Irene van de Mheen

Pagina's: 216

ISBN: 9789029092395

Uitgeverij J.M. Meulenhoff

Verschenen: februari 2018