Nils Elzenga - Balkan Blues

Recensie door Roosje

Uitgeverij Signatuur

They fuck you up, your mum and dad.

    They may not mean to, but they do.
They fill you with the faults they had

    And add some extra, just for you.

But they were fucked up in their turn

    By fools in old-style hats and coats,

Who half the time were soppy-stern

    And half at one another’s throats.

Man hands on misery to man.

    It deepens like a coastal shelf.

Get out as early as you can,

    And don’t have any kids yourself.

- Philip Larkin

Een roadtrip met je vader

Nils Elzenga, een journalist en wereldreiziger, heeft niet zo veel op met zijn vader, zeker niet sinds zijn vader weer met roken is begonnen.

‘Gegeneerd observeer ik Dik: de vetzwemband rond zijn middel, dat wankele loopje op die eeuwige Crocs, de gehavende Dirk-boodschappentas bij wijze van handbagage. Zijn medicijnen zitten erin. Zijn spiegelreflexcamera. En een volle fles gifgroen afwasmiddel. Waarom? ‘Nou gewoon, kan toch handig zijn?’’ (2020: 9)

Ja zeg, je zult maar zo’n vader hebben.

Vier weken gaan ze samen op stap; in een kleine huurauto rijden ze door voormalig Joegoslavië. In elke plaats die ze aandoen en waar ze ook maar komen: overal zijn zichtbare en onzichtbare sporen van die oorlog, die woedde in de jaren 90 van de vorige eeuw aanwezig.

Vader en zoon zijn van elkaar vervreemd sinds de dood van Joke, de moeder van Nils, de vrouw van Dik. Ze zagen elkaar weinig, meden elkaar en als ze samen waren, kwam er zonder uitzondering ruzie van. Ze waren er desondanks van overtuigd dat een paar weken samen optrekken goed voor hen zou zijn en dat ze wellicht tot een gesprek konden komen. Misschien moesten ze elkaar maar eens goed de waarheid zeggen en samen dronken worden en dan gaan schelden of zo.

Van de luchthaven in Belgrado ging het in de rode Fiat Panda naar Bosnië-Herzegovina, waar Dik ooit kennis maakte met het Oostblok. De route ligt niet vast, ze zien wel; het enige is dat ze de auto over een maand weer in Split, de Kroatische havenstad, moeten inleveren. In die maand zijn vader en zoon zo vrij als een vogeltje; en dat komt mooi uit, want Dik houdt van vogels en loopt voortdurend te speuren. Net als ik trouwens in deze tijden, tijdens mijn supervroege (= wanneer er bijna niemand is) ochtendwandelingen in het park.

Welke plaatsen en plekken doen ze aan in het opgebroken voormalig Joegoslavië: Visegrad, Sarajevo, Herzegovina Lodges, Mostar, Montenegro, Trebinje, Split, Hvar.

De lange en bloederige geschiedenis van deze plekken, waarin beiden veel interesse hebben, symboliseert hun moeizame en emotionele verhouding. De zoon ergert zich aan zijn slonzige vader, die niet goed op zijn gezondheid let. De vader ergert zich aan zijn zoon die zo’n betweter is.

‘Mijn weerstand komt ook voort uit alle dingen die Dik in mijn ogen fout heeft gedaan. Zoals in de jaren na mijn geboorte meer dan fulltime werken en mij overleveren aan oppassen. Of mijn zus de overtuiging inprenten dat ze dommer is dan hij.’ (ib.: 67) 

‘Ik neem het mijn vader ook kwalijk dat hij mijn ouderlijk huis aan vreemden heeft verkocht, vier jaar na het wegvallen van Joke. En dat hij vervolgens zo depressief werd dat we jarenlang bijna geen contact hadden. Waar was hij als ík het zwaar had?’ (ib.)

Als je een beetje belezen bent of nog liever, als je een filmkijker bent dan weet je dat tijdens een roadtrip blokkades geslecht kunnen worden. Het is de situatie waarin beiden verkeren - een auto vaak - waaruit geen fysieke ontsnapping mogelijk is. Je bent op elkaar aangewezen, je moet zien te dealen met elkaar. Je bent gedwongen met elkaar om te gaan. Aanvankelijk gaat dat stroef en onhandig en gaandeweg ontstaat er een relatie, een emotionele band.

Zo is dat ook in dit geval. Vader en zoon leren elkaars kant van het verhaal kennen. Beiden zijn getraumatiseerd door de vroege dood van Joke. Beiden wisten toen niet en nu nog steeds niet hoe met een dergelijk heftig emotionele situatie om te gaan. Langzaamaan proberen ze aan elkaar te vertellen hoe het hun de laatste twintig jaar is vergaan. En meer nog: hoe het hun hele leven is vergaan. Ieder heeft natuurlijk een eigen insteek in het leven van de ander. De zoon komt erachter dat zijn moeder ook niet zo’n makkelijke was, en dat zijn vader toch ook niet zo’n bruut is als hij altijd had gedacht.

Dit boek is geen roman; ik denk dat in een roman het verhaal wat meer uitgewerkt zou zijn, maar misschien ook niet. Ik zie het voordeel van fictie. Dit boek is een persoonlijk verslag van Nils Elzenga, journalist, een jongen die zijn moeder en eigenlijk ook zijn vader veel te vroeg verloor en wat dat voor een consequenties heeft voor zijn leven.

Eigenlijk kun je niet genoeg van dit soort autobiografische verhalen lezen. Het verzoent je een beetje met je eigen lot. Gedeelde smart is halve smart.

Het gedicht van Larkin dat hierboven als motto staat, heb ik eerder gebruikt. Het blijft een ijzersterk gedicht.

Auteur

Nils Elzenga (1981, Delft) is schrijvend journalist, fotograaf en model. Hij verloor op zijn zeventiende zijn moeder en zwierf na het vwo enkele jaren over de wereld. Hij studeerde geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Sindsdien was hij als journalist enkele jaren werkzaam als Afrikacorrespondent vanuit Senegal. De laatste jaren schrijft hij voornamelijk over persoonlijke ontwikkeling, reizen en duurzaamheid voor onder andere Trouw en het AD. Hij woont in Amsterdam (achterflap boek).

Wat doe je in het dagelijks leven?

In het dagelijks leven ben ik werkzaam als schrijvend journalist, fotograaf en model (fotografie en commercials).

Waar woon je en woon je alleen/samen/met kinderen?

Ik woon in een woongroep op het Prinseneiland in Amsterdam. Ik ben momenteel single en heb geen kinderen.

Hoe gaat het nu met je?

Het gaat goed met me. Mijn laatste depressieve episode, moet ik daarbij opmerken, is ook alweer bijna tien jaar geleden. Somber ben ik nog steeds weleens. Maar als ik mezelf weer richting depressie voel bewegen, dan weet ik nu veel beter dan toen wat te doen.

Waar word je blij van?

Ik word blij van mijn vrienden en familie, yoga en meditatie, kickboksen en crossfitten, de zon en de natuur, het strand en golfsurfen, lezen en schrijven, kinderen en dieren, mooie dingen creëren, authentiek contact, en blijdschap zien bij anderen. En oh ja: tuinieren op mijn dakterras.

We vinden het bewonderenswaardig dat je een portret wilde maken voor Alles Goed. Waarom wilde je jouw verhaal delen?

Ik wilde mijn verhaal delen omdat ik geloof in authentiek contact. Dat wil zeggen: je voordoen zoals je je werkelijk voelt, zonder de sociale maskers die we vaak dragen. Ook de ‘donkere’ kanten – angst, somberheid, agressie, eenzaamheid – mogen er zijn. Daarop rust nog een sterk taboe, waardoor mensen die gevoelens vaak opkroppen. Dat heb ik zelf althans wel lange tijd gedaan. En dus weet ik: dat werkt niet. (Bron: https://allesgoed.org/ervaringsverhalen-nils/)

Titel: Balkan Blues

Auteur: Nils Elzenga

Pagina's: 206

ISBN: 9789056726447

Uitgeverij Signatuur

Verschenen: april 2020