vrijdag 3 augustus 2018

Wim Hazeu - Lucebert, biografie


Recensie door Roosje
Uitgeverij De Bezige Bij


Lucebert, multitalent

Lucebert leerde ik al vrij vroeg kennen als dichter. Zoals veel mensen begreep ik aanvankelijk niet heel veel van zijn gedichten. Pas later begon ik te snappen dat zijn poëzie niet alleen om louter betekenis handelt, maar evenzeer om een vrije(re) associatie en vrije(re) grammatica en zinsopbouw, om ritme, om klank (zoals assonances - halfrijm - en alliteraties -stafrijm waarbij de eerste letters gelijk zijn - ), eigenlijk als de jazzmuziek, waar hij zo dol op was. Daarna pas kreeg ik oog voor zijn beeldend werk, als een van de Cobra-verwanten. Vaak vind ik zijn beeldend werk van en met inkttekening en verf subtieler dan het knallende werk van iemand als Karel Appel. En over het algemeen krijg ik daar best een beetje kippenvel van.

Ik ben dol op biografieën. Hoe heerlijk is het over het leven te lezen van een auteur of een beeldend kunstenaar. Het leven van iemand in de notendop van een boek, of soms een paar boeken - ik denk aan de biografie van Van het Reve door Nop Maas, ook goed voor schandalen en rechtszaken. Iemands leven en werk, kunst en literatuur!

Dus begon ik met zeer veel zin in Wim Hazeu’s boek over het leven van Lucebert. Ik weet niet zo goed hoe ik het moet brengen, dus ik zeg maar hoe het voor me is, ondanks de vele goede kritieken van dit werk van Hazeu: het viel me tegen. Ik heb niet het idee dat ik deze mens, deze autodidact, deze auteur en dichter, keizer der Vijftigers, deze kunstenaar, deze fotograaf, deze jazzliefhebber beter heb leren kennen. En dat wil je toch, wanneer je zo’n boek leest. Het kostte me moeite het uit te lezen.

Waar zit hem dat dan in? Hoewel chronologisch opgebouwd kreeg ik het gevoel dat het een grote chaos was, dat leven Lucebert. In het begin de chaos van zijn jeugd, niet heel prettig, maar het leven in de Amsterdamse Jordaan beviel Bertus Swaanswijk, Lichtdrager en Lucifer, toch best wel. De chaos van de oorlog en zijn verblijf in Duitsland. De chaos van na de oorlog, grote armoede, geen geld, geen huis, geen vriendin. Daarna de betrekkelijke chaos van vele verhuizingen, van vakantiehuizen in Spanje. De chaos van het grote gezin en de beroemde vader, dat vrouw Tony met managershand leidde. De chaos van herinneringen, overdenkingen van mede-auteurs en vrienden en beeldend kunstenaars. De chaos van de vele werken, tentoonstellingen in binnen- en buitenland. De chaos van zijn harde werken en huismusserigheid. De chaos van zijn ziekte.

Nieuw is de ontdekking van Hazeu - daarom is hij zeer te prijzen -, dat Lucebert in de oorlog vrijwillig in Duitsland heeft vertoefd en gewerkt. Dat feit benam me wel even de adem. Vooral vanwege zijn liefde voor Duitse dichters als Rilke, Hölderlin en Goethe en de Duitse filosofen, kwam hem Duitsland voor als een begeerlijk land, had hij zich aangemeld voor de Arbeitseinsatz, zegt broer Henk.  Ook wilde hij zich graag losmaken van thuis. Hij liet zich ook heel snel ‘infecteren’ (2018: 305, mijn e-book, rdv) met de anti-bolsjewistische propaganda. Toen hij inmiddels naam had gemaakt, verbleef hij met zijn gezin op voorspraak van Bertold Brecht een tijdlang in oost-Berlijn.
Later in zijn leven was hij er niet trots op zijn vrijwillige gang naar nazi-Duitsland en wilde deze feiten zo veel mogelijk verdoezelen. Anderzijds is het mogelijk dat zijn naïeviteit en zijn jeugdig romantisch elan hem parten hebben gespeeld.

Dat de leden van Cobra bittere armoede gekend hebben wist ik wel; dat het voor sommigen zo erg was, wist ik niet: geen inkomen, geen huis, geen eten, op- en neerliften naar Parijs, logeren bij anderen, jezelf van alles ontzien om maar aan materiaal te komen. Aanvankelijk voelde Lucebert zich meer dichter dan schilder-tekenaar en later ook fotograaf. Eerst vielen zijn gedichten niet zo goed: te afwijkend, te experimenteel. Een dichter verdient gewoon minder dan een beeldend kunstenaar, al wisselden de vroegste Cobra-werken voor een paar gulden van eigenaar. Je was al blij als je gebruik kon maken van de ‘contra-prestatie’: van de gemeente kreeg je ondersteuning als je een paar kunstwerken inleverden. Lucebert stapte zo snel hij kon uit deze regeling.

Eenmaal serieus verkering met Tony Koek, kon Lucebert veel, zo niet alles aan haar overlaten. Zij deed alles voor hem en voor het gezin, maar vooral voor Lucebert. Een enkele kritische opmerking maakt Hazeu over de-vrouw-zijn-van-een-beroemd-kunstenaar, zo’n vrouw als Tony, dat wil zeggen zij zorgde in alles voor hem; en ook als je kind bent in zo’n gezin, dan ontbreekt het je wel eens aan aandacht.

Een ding wordt wel duidelijk: Lucebert leefde voor zijn werk. Hij was geen kroegtijger, hij hoefde niet zo in de belangstelling, hij was verlegen. Vrienden had hij, en ook meacenassen, niet onbelangrijk voor een beginnend en arm kunstenaar. Vele prijzen won hij, met name literaire.

Ik heb wel documentaires over hem en met hem gezien. Altijd aan het werk, niet zo geneigd tot veelpraterij. Daarbij moet ik ook aan een beeldend kunstenaar als Armando denken: als een gek aan het werk, ziek of niet ziek, jong of oud, tremor of geen tremor. Dat is ook wel een beetje mijn romantisch beeld van een kunstenaar. Dat geef ik grif toe.

Laat ik het zo zeggen: de bovengenoemde chronologische chaos had wel wat meer opgedeeld mogen worden in verschillende thema’s. Het is te veel een wirwar geworden van wat anderen over Lucebert zeggen en schrijven zonder veel ordening daarin. Het kan ook zo zijn dat Lucebert als mens niet zo verschrikkelijk interessant was. Ik mis ook wel wat kunsttheoretische achtergronden. Er wordt veel over Lucebert gezegd, Lucebert zegt veel in eigen gedichten (niet autobiografisch of in ieder geval zijn ze zo niet bedoeld), te veel geklets, te weinig inzichten, te weinig verbanden.

De kromme zinnen her en der en mijn kromme tenen vergeet ik snel.
En vooral kreeg ik een grote behoefte aan een overzichtstentoonstelling van zijn beeldend werk.


IK SCHIEP EEN SCHEDEL

ik schiep een schedel
ik schiep een schip
schiep een styxschip
maakte vocaalkahn
bouwde de bachboot

ik vaar in een vogel
schrik op in je haren
je wimpers klikken
je haren harpen
een fuga van veren
fontein van het voorjaar
in het stralende stemnest

i am airnest
(uit: Lucebert 1948-1963 gedichten, verzameld door Simon Vinkenoog met tekeningen van Lucebert, De Bezige Bij, Amsterdam, 1971: 139)

Auteur

Wim Hazeu (Delft, 28 april 1940) is een Nederlands schrijver, journalist, radio- en televisieprogrammamaker, uitgever, dichter en biograaf. Naast verscheidene romans en dichtbundels publiceerde hij biografieën van Marten Toonder, Gerrit Achterberg, J. Slauerhoff, M.C. Escher, Simon Vestdijk en Lucebert. Ook bezorgde hij de briefwisseling tussen Vestdijk en Henriëtte van Eyk onder de titel 'Wij zijn van elkaar' (2007).

Auteur: Wim Hazeu
Titel: Lucebert, Biografie
Pagina's: 976
ISBN: 9789403104706
Uitgeverij De Bezige Bij
Verschijningsdatum: februari 2018

Geen opmerkingen:

Een reactie posten

Laat gerust een reactie achter.
Dat wordt zeer op prijs gesteld en we willen graag weten wat je ervan vindt.