Annemiek Recourt - Moralist van de ontrouw, Jan Greshoff (1888-1971)

Recensie door Koen de Jager

Uitgeverij Van Oorschot

Tijdschrift 'De Witte Mier'

Ik zal de naam Jan Greshoff vast in een boek al eens tegen zijn gekomen, maar eerlijk gezegd wist ik niet precies wie de man was. Toen ik de achterkant van dit boek las, wist ik dat 'Moralist van de ontrouw' van Annemiek Recourt onverwijld gelezen diende te worden.

Ik ben geïnteresseerd in geschiedenis én in Nederlandse literatuur en dan kan je niet om Greshoff heen. Hij stond bekend, zeker in het interbellum, als aanjager van menig literaire carrière, én was zelf ook actief als dichter en schrijver. Het verbaasde mij ook dat ik niet meer over hem wist, maar dat is met dit boek aardig goed gekomen.

Greshoff maakte geen opleiding af maar voelde zich dichter. Na school verzamelde hij al snel een ‘culturele’ kring om zich heen en bleef dat gedurende de rest van zijn leven doen. Hij was al jong fan van Albert Verwey en probeerde om zijn gedichten gepubliceerd te krijgen in diens tijdschrift De Beweging. Daar begon zijn tragiek eigenlijk al een beetje. Zijn vrienden Jacques Bloem en Piet van Eyck lukte het wel. Zijn tragiek, maar ook zijn dynamiek. Greshoff blijkt namelijk een onvermoeibaar aanjager van de verspreiding van kennis over literatuur en de literatuur zelf. Zo richt hij met De Zilverdistel de eerste 'private press' op. Ook begint hij zijn eigen tijdschrift, De Witte Mier. Dat blad oogst veel sympathie, behalve bij volksschrijver A.M. de Jong, die hem van kopie-gedrag beticht. Greshoff is niet onder de indruk:

'Ineens is daar uit de dikke duisternissen der onbekendheid een grove figuur op mij toegestoven. Hoewel ik maar een bleek en mager jongentje ben en heelemaal geen held, ben ik van déze literaire struikroover niet geschrokken.'

Jan Hendrik Greshoff (1888-1971)

Greshoff trouwt, reist veel, schrijft kritieken en krijgt gaandeweg een steeds grotere waarde voor de literatuur. Het accent verschuift van zijn eigen werk naar het begeleiden van jong talent. Voor de Tweede Wereldoorlog verhuist hij naar Zuid-Afrika omdat de sfeer in Europa hem benauwt. Toch kan hij ook daar moeilijk aarden. Hij verblijft enige tijd in Nederlands-Indië en werkt in New York, en overal is het patroon gelijk. Hij zoekt culturele kringen en moet zorgen dat hij aan het werk blijft, maar is nergens echt thuis.

Zij vrienden E. du Perron, Hendrik Marsman en Menno ter Braak overlijden kort na elkaar aan het begin van de oorlog. Greshoff heeft het daar moeilijk mee. Uiteindelijk merkt hij dat zijn invloed als literair zwaargewicht in Nederland tanende is. Dat weet hij zelf ook. Hij ziet niets in de nieuwe garde als Hermans, Reve en Lucebert. Zijn afkeuring is voor hen een aanbeveling geworden. Greshoff schrijft hier zelf het ironische maar toch zo serieuze gedicht over;

Tot wat ik nooit heb willen zijn

Ben ik tenslotte toch verworden

Een van die deftige verdorden

Eertijds verfoeid op ’t Velperplein

Ik wenschte mij, ver van de horden,

Een doelloos leven zonder lijn;-

Nu ben ik echter, braaf en klein,

Een moralist met ridderorden.

Soms voel ik nog een sterke drang

Iets geks te doen en los te breken,

Helaas te zelden en nooit lang.

Ik heb de plooien glad gestreken

En met dit zweempje zwanenzang

Is het geheel afdoend bekeken.

Een onvermoeibare aanjager van literair Nederland, schrijver en dichter, maar uiteindelijk vooral herinnerd om dat wat hij naast dat schrijver- en dichterschap deed.

Ik heb het boek, ruim 670 pagina’s, met meer dan gewone belangstelling gelezen. Dat komt door bovengenoemde interesse, maar ook door de hoofdpersoon zelf. Recourt zet hem neer als een mens, soms zelfverzekerd en eigenwijs maar soms ook vol twijfel. Hij onderneemt steeds weer initiatieven om de literatuur op een hoger plan te brengen. Het boeide mij zo dat ik zelfs de eerste twee jaargangen van zijn tijdschrift De Witte Mier aanschafte. Het is geweldig om daar in te grasduinen en de stukken van Jan en zijn vrouw Aty te lezen. Zo neemt Greshoff in nummer 1 van jaargang 1913/1914 afstand van een stuk van één van zijn medewerkers;

'Aan de lezers. De Witte Mier is ontrouw geworden aan een van de principe, welke van af de oprichting van het tijdschrift bij de redactie hebben voorgezeten: in nummer twaalf van den eersten jaargang staat n.l. een kritisch opstel over binnenlandsche literatuur. Nu zou ten slotte deze uitzondering niet zóó belangrijk zijn, dat ik er hier nog eens de aandacht op vestigen moet, indien niet dit artikel een vrij streng, in ieder geval verwèrpend oordeel inhield over een schrijver, die juist mijn gehééle liefde en bewondering heeft. Mijn gewaardeerde medewerker Pauwels natuurlijk alle oordeelsvrijheid gunnende, de eerlijkheid van zijn uiting eerbiedigende, zal hij het mij zeker niet ten kwade duiden als ik hier verklaar dat mijn oordeel over J.J. de Stoppelaars werk zoo gehéél het tegenovergestelde is van het zijne, dat ik het betreuren moet dat dit laatste in mijn tijdschrift is verschenen.'

Tijdschrift 'De Witte Mier'

En zo heb je de literatuurgeschiedenis in huis gehaald en dat is wat mij betreft de verdienste van dit boek.

In deze video vertelt de auteur waarom ze precies over deze man wilde schrijven en wat hem zo bijzonder maakt.


Auteur

Annemiek Recourt (1981) is als cultuurhistoricus verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, en werkt daarnaast als freelance redacteur. Zij woont in en werkt vanuit Zuid-Afrika.

Over Greshoff:

‘Een stuk Noord- en Zuid-Nederlandse literatuurgeschiedenis is zonder Greshoff ondenkbaar: hij heeft ze mee helpen maken.’ Kees Fens

‘De man die onze plechtig indommelende literatoren wakker schudde, hen niet alleen hun heiligenkroontje ontnam maar hen ook “letterkundig” onthoofde.’ Louis Paul Boon

Titel: Moralist van de ontrouw

Auteur: Annemiek Recourt

Pagina's: 670

ISBN: 9789028282315

Uitgeverij Van Oorschot

Verschenen: oktober 2018