Rindert Kromhout - En ik was zijn held

Recensie door Mireille

Uitgeverij Leopold

Altijd maar op zoek naar goedkeuring

En ik was zijn held is het goed gedocumenteerde vervolg op Een Mann over Klaus, de zoon van Nobelprijswinnaar Thomas Mann en neef van Heinrich Mann. Waar Een Mann als hoofdthema de vader-zoonrelatie tussen Thomas en Klaus heeft, handelt dit tweede boek om het jaar 1933 en het verzet van de Manns tegen het nazisme.

Eerst iets over de schrijfstijl. Het is knap hoe een auteur de lezer kan boeien met een van de eerste tot laatste letter egoïstische jongen. Klaus denkt, ook als 26-jarige nog, grotendeels aan zijn eigen pleziertjes (morfine, geld, homoseksuele jongens) en verlangt naar de goedkeuring van zijn vader. Met zijn één jaar oudere zus Erika heeft hij een zodanig goede band dat ze zich soms presenteren als een tweeling, voor de jongere broers en zussen heeft hij geen oor en oog. Samen reizen ze door Europa voor hun vrienden en leven er tegelijkertijd goed op los met het geld van hun ouders. Want ondanks dat ze beiden hun bezigheden hebben in het schrijven en toneelspelen, kunnen ze niet in hun levensonderhoud voorzien. Voor de lezer is het bijkans onmogelijk om bij te houden wie waar hoe vaak is geweest.

Wat dat betreft lijkt Klaus sinds Een Mann niet veel volwassener te zijn geworden. Of dit overeenkomt met de werkelijkheid of dat Kromhout deze eigenschappen heeft aangedikt, weet ik niet, maar op mij kwam het geloofwaardig over. Met zijn schrijfwerk doet Klaus in die tijd blijkbaar wel mee met de volwassen collega-auteurs, gezien de vele positieve kritieken en verkoopcijfers. Ook hier kan ik over Klaus’ geschreven werk als Mefisto en De vulkaan niet meepraten, en daarmee kom ik op het volgende.

Erika en Klaus Mann 1927

Deze Kromhouttitels bieden een uniek inkijkje in de beroemde schrijversfamilie Mann en het milieu waarin ze verkeerden. De geschiedenis komt op een andere manier tot leven en de geïnteresseerde lezer zal hierdoor sneller de Mann-literatuur daadwerkelijk opzoeken. Daarom zijn ze uitermate geschikt voor én jongvolwassen lezers die van een coming-of-ageroman (of om in het Duitse te blijven, een Bildungsroman) houden én voor mensen die als een (tover)berg tegen de lijvige boeken van de Manns op zien.

De thematiek past eveneens in het brede young adultgenre, want naast het verhaal van Klaus die Duitsland ontvlucht, zijn meer thema’s te ontwaren: het opbouwen van een bestaan elders in Europa, het ontdekken van een identiteit, wat is een thuis, hoe verzet je je tegen een machthebber die de massa in zijn greep heeft?

'Van Duitser was hij Europeaan geworden, van egocentrische, alleen in literatuur geïnteresseerde kunstenaar een politiek bewuste schrijver van polemieken en kritische artikelen. Zijn reizen hadden de kiem gelegd voor zijn afkeer van iedere vorm van nationalisme.'

Klaus Mann

De identiteit komt concreet tot uiting doordat het boek in twee delen is verdeeld: “Europeaan in Duitsland” en “Duitser in Europa”. Klaus voelt zich vóór maart 1933 een Europeaan; Zürich, Parijs, München en Berlijn kennen geen geheimen voor hem (en met Erika heeft hij in de jaren ervoor een wereldreis gemaakt). Als daarna alle Manns besluiten verspreid over West-Europa te gaan wonen, komen ze in eerste instantie in een warm bad terecht met andere ‘wereldreizigers’. Klaus ervaart echter dat in een paar maanden tijd het klimaat in Parijs verandert, wanneer hij met andere antinazistische Duitsers plannen bespreekt voor een nieuw politiek tijdschrift. Door Amerikanen worden ze over één kam geschoren.

Dat literair-kritische tijdschrift zal Die Sammlung genoemd worden, naar de verzameling Duitse schrijvers die in ballingschap leven buiten hun geboorteland. Door kwalitatief goede schrijvers aan zich te binden, wil Klaus een vuist maken tegen het nieuwe Duitse regime, maar vooral wil hij indruk maken op zijn vader. Deze vraag blijft een rode draad tot het eind van het boek.

Voor de feitenkennis: Die Sammlung is uitgegeven door Querido Verlag, de Duitstalige tak van de Nederlandse uitgeverij van Emanuel Querido. Klaus woont hiertoe een tijdje in Amsterdam, in feite de eerste plaats waar hij niet in een hotelkamer slaapt.

“Ze denkt dat we nazi’s zijn, meneer Roth. Geen wonder met die akelige krant op tafel.” “Negeer die vrouwen! We spreken Duits en bekijken een nazikrant, dus zijn we de vijand.”

Thomas Mann

Juist ook voor de breder belezen en/of oudere lezer is En ik was zijn held erg interessant. Namen als Joseph Roth, Menno ter Braak en Hermann Hesse komen erin voor, Roth heeft zelfs een bijrol, en door voorkennis kunnen ze in een bredere context geplaatst worden. Een prachtige vorm van intertekstualiteit.

Ik proef aan het geheel dat dit een personage met een verhaal is dat met de auteur aan de haal is gegaan. Kromhouts plan was initieel een boek over de vader-zoonrelatie van Thomas en Klaus te schrijven en toen was er plotseling toch dit tweede deel.

Het kan niet anders dan dat Kromhout – net als de Bloomsburytrilogie – het Mannverhaal afmaakt met een derde deel. Na deze vooroorlogse episode volgt namelijk een tijd waarin Klaus naar Amerika verhuist en daar meer Exil-literatuur publiceert, om uiteindelijk in 1949 zelfmoord te plegen.

Na contact met de auteur zelf blijkt dat deze serieus nadenkt over een vervolg. Ik verheug me er alvast op.

Auteur

Rindert Kromhout (Amsterdam, 1958) schrijft vanaf zijn twintigste verhalen voor kinderen, waarvan Erge Ellie en nare Nellie en Meester Max en de minimonsters misschien wel de bekendste zijn. Verschillende prijzen van de Kinderjury en Gouden Griffels later mag hij in 2002 het Kinderboekenweekgeschenk schrijven. In 2009 begint hij aan een historische jeugdroman die zich afspeelt rond de Bloomsbury Group van Virginia Woolf: Soldaten huilen niet. Hierop volgen nog twee delen en vertalingen in het Duits. Een Mann verschijnt in 2016 en wordt een jaar later vertaald in het Turks.

Titel: En ik was zijn held

Auteur: Rindert Kromhout

Pagina's: 304

ISBN: 9789025876128

Uitgeverij Leopold

Verschenen: november 2018