Iris Murdoch-Bruno's droom

Recensie door Tea van Lierop

Uitgeverij Atlas Contact

                                                                       ‘Bruno was bezig wakker te worden’

                                                                       Openingszin eerste en laatste hoofdstuk

In de schemer van het menselijk bestaan

Iris Murdoch hield me dagenlang in de greep met haar roman Bruno’s droom, en hoe! De belofte van de flaptekst wordt meer dan bewaarheid wanneer je je kunt laten meeslepen door de betoverende stijl en karakterbeschrijvingen van deze roman.

Bomvol motieven, thema’s, allusies trekt het verhaal je geheid de diepte in en laat je ademloos achter wanneer het boek uit is. De maalstroom van de hallucinerende beelden blijft met onverminderde vaart deel uit maken van je bestaan, om je langzaam terug te laten komen op aarde, maar wel met een blijvende herinnering aan dit staaltje verbeeldingskracht.  

Wat is er zo bijzonder aan dit boek?

Om te beginnen is daar de oude Bruno Greensleave, die aan zijn bed gekluisterd en volledig afhankelijk van zijn verzorgers, terugdenkt aan zijn verleden. Zijn herinneringen zijn vol spijt, zijn levenskeuzes blinken niet uit in liefde voor de medemens, hij had vooral liefde voor zichzelf.

Zoals zijn levenswandel beschreven wordt als verdorven, is zijn lichaam ook niet meer wat het geweest is. Het is verworden tot een monster dat leeft in zijn eigen graf. Behalve zijn voorliefde voor vrouwen zijn er nog twee passies: zijn kostbare postzegelverzameling en z’n fascinatie voor spinnen. Zijn eigen enorme hoofd komt wonderwel overeen met dat van de spin. 
 

Van het één komt het ander, want een spin maakt een web en ook Bruno heeft een web gesponnen van personages, die allemaal hun rol vervullen, maar onderling sterk verbonden zijn. Niet zo sterk dat hun rol onveranderd blijft, gedurende het verhaal zullen zij vele malen veranderen van positie binnen het web.

Het huis waarin Bruno woont is ook de woning van Danby, de man van Bruno’s overleden dochter Gwenn. Adelaide is behalve dienstmeid ook Danby’s geheime minnares.

Verdere hoofdrolspelers zijn Miles- zoon van Bruno- de tweeling Nigel en Will, Adelaide is hun nicht, ze groeiden samen op en legden toen de basis voor intriges die breed uitgesponnen worden in het verhaal. Parvati was Miles’eerste vrouw, zij kwam om bij een vliegtuigcrash, Diana is z’n tweede echtgenote. Lisa de engelachtige hartenbreekster is de zus van Diana.

Het decor is Londen en het spookt er opvallend vaak, altijd weer die regen die tegen de ramen klettert met een boel herrie en ook de Theems heeft een prominente plek. Om het motief water nog wat meer kracht bij te zetten wordt er overvloedig gehuild. Het water komt vaker voor in Murdochs romans, het water had een enorme aantrekkingskracht op haar en ze verwerkt het motief uiterst dramatisch in haar boeken. Meestal met slechte afloop.

Als een rode draad lopen Liefde en dood, Eros en Thanatos, door de hele roman. Bruno is stervende, hij klampt zich vast in hetgeen hij nog heeft, zijn herinneringen aan de liefde. Zelfs nu hij zo vervallen in zijn bed ligt, wordt hij toch nog gezien als een seksueel aantrekkelijk wezen door engel Lisa.

Miles is dichter, na de dood van zijn aanbeden Parvati schreef hij honderden liefdesverzen. Maar daar maakte de oorlog een einde aan: ‘Eros was in Thanatos veranderd en nu was zelfs Thanatos gesluierd’

Nigel heeft alles lief en Bruno denkt dat God de dood is.

Eros en Thanatos zie je ook nog terug in twee tegengestelde locaties: de elektrische centrale aan Lots Road en het kerkhof aan de Brompton Street.

Thanatos en Eros *

Het bovenaardse als motief is terug te zien in de gekozen namen:

Parvati-Hindoeïstische godin, Miles aanbidt haar.

Diana: Romeinse godin van de jacht. Zij jaagt op Miles.

Lisa: van Elizabeth, verbond aan God, ze is een engelachtig wezen, een beetje mysterieus en voorbestemd om zich op te offeren, te lijden.

Het web is natuurlijk ook een motief, niet alleen letterlijk door de spinnen waardoor Bruno aangetrokken wordt en de personages die zich in het web bevinden, maar ook het hele web van motieven. Het lucide aspect van een web symboliseert de vele dromen van de personages. Het is zeker niet alleen de droom van Bruno, maar ook anderen leven niet helemaal in de werkelijkheid.

Nigel is niet helemaal op de wereld, hij lijkt niet met beide benen op de grond te staan wanneer hij, door de drugs, zwevend als een engel zich over straat beweegt.

Doordat de verhoudingen van de personages onderling verschuiven alsof het gaat om wisselingen op het toneel, komt het illustere gezelschap steeds in een ander licht te staan. Dit geeft een bijzonder levendig beeld, het zorgt voor een werveling en spanning. De afwegingen en de dialogen geven weer wat er omgaat in de hoofden van de personages.

‘En in retrospectie zag Danby zijn huwelijk als een zuivere celebratie aan de god van de liefde, iets bijna despotisch en toch zonder twijfel noodzakelijk, bedacht en begeleid door de gril van die godheid zonder de hulp van enige aardse natuurlijke grondslag.’

Het goede en het kwade komt los, engel en duivel strijden met elkaar. De wisselende constellaties in de paren zijn als verschuivende driehoeken, het zijn geen op zichzelf staande personen, om bloedbanden kun je niet heen.

De driehoek komt ook terug als de vorm van een zeer kostbare postzegel- een driehoekige- object van list, bedrog en verzoening.

De filosofie van Iris Murdoch laat zich het eenvoudigst omschrijven als moraalfilosofie. Aanvankelijk voelde zij zich aangetrokken tot het existentialisme van Sartre, maar later kwam het besef dat ze het niet eens was met Sartre’s theorie dat de mens als een lege huls geboren wordt en daarna keuzes maakt, zij dacht dat er al zaken aanwezig zijn, zoals 'het goede'.

Deze complexe roman is toch redelijk toegankelijk geschreven. Om het verhaal goed te kunnen volgen is het niet nodig alle lagen te exploreren, maar die laagjes maken het boek wel extra rijk. Behalve de genoemde greep uit de vele motieven wil ik niet nalaten te vermelden dat ook in dit boek Wittgensteins invloed te zien is:

‘Daarover kunnen wij niet spreken.’

‘Daarover moeten wij zwijgen.’ (hs 9) **

(Deel van een gesprek over tussen Miles en Diana, heimelijk gadegeslagen door Nigel.)

*Detail van een zuilvoet van de Tempel van Artemis in Efeze. Ca. 325-300 v.Chr.

  Eros spant zijn boog. Het beeld is van Lysippos.

**Citaat uit Tractuatus Logico-Philosophicus-Ludwig Wittgenstein

De auteur

Dame Jean Iris Murdoch (Dublin, 15 juli 1919 – Oxford, 8 februari 1999), was een filosofe, die haar grootste bekendheid dankt aan haar werk als romanschrijfster. The Times plaatst haar op nummer 12 in de 'top 50 beste Britse schrijvers sinds 1945'.[1] Haar roman Under the Net is geplaatst in de Modern Library 100 Beste Romans.

Titel: Bruno’s droom

Titel oorspronkelijk: Bruno’s dream

Auteur: Iris Murdoch

Uitgever: Atlas Contact

Vertaling: Clara Eggink

ISBN: 9789025463649

Pag.: 296

Genre: Literaire fictie

Verschenen oorspronkelijk: 1969