AFTh van der Heijden-Mooi doodliggen

Recensie door Roosje

Uitgeverij Querido

Is er leven na de dood?

Er zijn weinig boeken zo dicht op de actualiteit geschreven als de nieuwste roman van Van der Heijden. Het gaat om het neerstorten, het neergeschoten worden van een vliegtuig met vooral Nederlandse burgers aan boord, en om het verhaal van een Russische journalist, die dacht de dood te kunnen ontlopen en de liefde te kunnen behouden. Dit nieuwsfeit is uit de lente en de zomer van 2018 en de journalist is Arkadi Babtsjenko. Volgens de politie in Oekraïne was Babtsjenko bij zijn appartement in Kiev in de rug geschoten en werd hij bloedend aangetroffen door zijn vrouw.

 

En dat alles wordt ons verteld door meesterverteller en taalsmid AFTH van der Heijden. Ik vermoed dat er mensen zijn die niet houden van Van der Heijdens uitvoerige en versierende verteltrant en zijn zijsporige uitweidingen. Ik vermoed dat deze bespreking van mij in alle opzichten tekort zal schieten. Dit is een poging tot een bespreking van een ingewikkeld en duizelingwekkende boek.

De werkelijkheid ligt nauw ten grondslag aan dit boek en misschien gelden hier ook de gevleugelde woorden: de werkelijkheid is altijd nog onwaarschijnlijker dan een romanschrijver kan verzinnen (eerlijk gezegd komen deze ‘gevleugelde woorden’ uit mijn pen, rdv).

Op 28 mei 2018 hoort de Nederlandse journalist Natan Haandrikman - wiens ouders zijn omgekomen bij het ‘ongeluk’ van de MX17 - bij de Verenigde Naties in New York dat zijn Russische vriend en collega Grigori Moerasjko, luis in de pels van president Tsaar, is neergeschoten.

‘Het navolgende verhaal werd mij (Natan Haandrikman, rdv) in manuscript ter hand gesteld door Yulia Isinbajeva, weduwe van mijn vriend en collega Grigori Moerasjko, journalist en schrijver van de ook in het Nederlands (niet door mij) vertaalde oorlogsroman Rondje antivries. Omdat ik, na intensieve lessen van mijn grootvader, het Russisch passief goed beheers, was het Moerasjko’s wens dat ik Mooi doodliggen in het Nederlands zou vertalen.’ (2018: 27).

Op deze boeken is het leven van Grigori Moerasjko gebaseerd. Je ziet al direct allerlei dubbele bodems tevoorschijn poppen. Ik weet nu al dat het me op geen enkele wijze gaat lukken een beschrijving van dit boek te geven. Daarom ga ik er maar een beetje op de bonnefooi doorheen en ik hoop alleen dat de lezers van mijn stukje zich genoodzaakt zullen voelen Mooi doodliggen van AFTh van der Heijden zelf tot zich te nemen.

Een van de grote thema’s van dit boek is de liefde en wel de tragische liefde als die van Romeo en Julia. Niet toevallig heet Grigori’s grote liefde dan ook Yulia. Afrodite heeft het hart van Moerasjko en van Van der Heijden diep geraakt en zij en Yulia zijn de grote vrouwen in dit boek, - en de baboesjka van Grigori, die hem heeft opgevoed.

Liefde is het mooiste in het leven, liefde is het verschrikkelijkste in het leven. De liefde tussen de geliefden, de liefde tussen ouders en kinderen. Soms gaat een geliefde dood, of lijkt die dood - Romeo en Julia -. Soms gaat het kind dood en soms de ouders of een van de ouders.

Romeo and Juliet door Ford Madox Brown

Een ander groot thema is dan ook de onvermijdelijke dood. Grigori speelt met de dood en of wordt gedwongen met de dood te spelen en denkt dat hij hem de baas kan zijn. Wie kan het schaakspel met de dood winnen? Wie kan er uit de onderwereld teruggehaald worden en ongeschonden de wereld der levenden weer betreden? Ik kan niemand anders verzinnen dan Persephone, de vrouw van Hades en de dochter van Ceres, die haar om beurten een half jaar bij zich mogen houden. Persephone is echter geen mensenvrouw.

Moerasjko heeft er dan ook een hele dobber aan. Hij denkt aan de wijze woorden Epicurus: waar ik ben is de dood niet en waar de dood is ben ik niet. Maar andere gedachten spreken dit tegen: de ervaring van het sterven wordt een mens ontzegd, want dat sterven kun je zelf niet meemaken. Het is een ware tantaluskwelling. De ervaring: ‘Het is volbracht’ - Jezus had die ervaring wel, rdv - nu kan ik vrede vinden, wordt een ieder onthouden. Het is maar een kleine troost dat dit iedereen overkomt.

‘April de wreedste maand, jawel, ook dat jaar weer. Hij was nog maar net begonnen of ik (Moerasjko, rdv) kreeg hoog bezoek, hoger dan ik eigenlijk aankon: van de Oekraïense geheime dienst, de SBOe, in de persoon van de hoogste baan, Nazar Portoegaj. Ik had al eens eerder met hem te maken gehad, toen ik hem voor de Gazetta interviewde over een speciaal opgeleide cel van zijn organisatie, actief te Donbas, waar de burgeroorlog in volle gang was. Hij wist op een charmante manier, en heel welbespraakt, gedurende het hele vraaggesprek niets te zeggen. Het duidelijkste statement was dit: ‘Ik reserveer het achterste van mijn tong voor exquise gerechten.’ ‘(ib.: 96)

Iedereen herkent natuurlijk hierboven T.S. Eliots The Waste Land, het begin, hierboven. Het zal niemand verbazen dat een groot deel van de wereldliteratuur even langskomt om ons gedag te zeggen.

‘‘Anderhalve dag in het mortuarium, Moerasjko,’ begon hij zijn tirade, ‘was dat nou te veel gevraagd na ... na alles wat wij van de Dienst voor jou gedaan hebben? Het was ook nog eens voor je eigen bestwil, veel minder voor de onze. Ik wist niet beter dan dat mijn mensen jou vanmiddag bij het lijkenhuis gingen ophalen, om je naar een safehouse te brengen. Daar zouden dan na de crematie Yulia en de kinderen zich bij je voegen ... alles volgens afspraak. De jongens zetten onze marsjroetka voor het lijkenhuis... schuifdeur open ... je hoefde maar in te stappen. Niks, hoor. De vogel bleek gevlogen. Kwam hier even zijn wedergeboorteannonce afleveren.’ ‘(ib.: 217)

Omdat ik deze roman op geen enkele wijze eer kan aandoen, trek ik me terug en zeg slechts nadrukkelijk: LEES DIT BOEK! en verklap dat ik het 5 sterren heb gegeven, hetgeen ik zelden doe.

© Tonio van der Heijden

Over de auteur:

Adrianus Franciscus Theodorus (Adri) van der Heijden (Geldrop, 15 oktober 1951) is een Nederlandse schrijver. Hij begon te publiceren onder de naam Patrizio Canaponi en publiceerde ook onder zijn initialen, als A.F.Th.

Van der Heijden wordt weleens gezien als de vertegenwoordiger van een generatie die na de oorlog opgroeide; dit in tegenstelling tot schrijvers als Harry Mulisch, Willem Frederik Hermans en Jan Wolkers die de Tweede Wereldoorlog tot een belangrijk motief in hun werk maakten.

Kern van het oeuvre van Van der Heijden is de cyclus 'De tandeloze tijd'. Kenmerkend is dat deze oorspronkelijk bedoeld is als trilogie, maar veel omvangrijker werd. (Het loopt vaak anders met de bedoelingen van Van der Heijden. Zo zijn er al jaren vooraankondigingen van nieuwe romans die maar niet verschijnen, of groeien hoofdstukken soms uit tot complete romans.)

Zie voor de rest van de indrukwekkende staat van dienst...

Bibliografie:

Auteur: AFTh van der Heijden

Titel: Mooi doodliggen

Uitgever: Querido

Verschijningsdatum: november 2018

Aantal pagina's: 368 pagina's

ISBN13: 9789021416434

Categorieën: Literaire romans