Svealena Kutschke-Een stad, het meisje en de duivel

Recensie door Tea van Lierop

Uitgeverij Atlas Contact

De Duitse geest in drie generaties met een snufje magie

De Trave

Een familie-epos in het Lübeck van de 20ste eeuw. Zo zou deze lijvige roman omschreven kunnen worden. Lübeck leent zich kennelijk voor zo'n epos, want in 1901 schreef Thomas Mann ook een roman over Lübeck en een familie. Het verschil zit in de achtergrond. In tegenstelling tot het gegoede milieu van Mann's Buddenbrooks, schreef Kutschke over de armen, de verschoppelingen van Lübeck. Zo ontstond een totaal ander verhaal over dezelfde stad. Drie generaties worden gevolgd in hun, vaak miserabele, leven, toegeschouwd door de goedaardige duivel. 

Messcherp worden de personages geportretteerd in het sterk veranderde Duitsland. Hun noodlot is een motief dat meandert door de hoofdstukken en de kleurrijke verhalen zijn doorspekt met elementen uit sagen en legenden waaraan Noord Europa zo rijk is.
Een centrale rol is weggelegd voor de rivier de Trave, die net als het noodlot slingert door het hele boek.

Lucie 

Door een mirakel wordt Lucie gered uit de dood, haar hoogzwangere moeder koos voor verdrinking in de Trave. In haar ogen was Lübeck 'de hel'. De afbeelding op de cover laat een vrouw zien met lange haren die gelukzalig en onwetend onder water drijft met boven zich een veld van bloemetjes.

'De duivel stond aan de overzijde van de Trave, klopte een sigaret uit het pakje, stak die tussen zijn lippen, nam een doosje lucifers uit de zak van zijn rokjas en streek er een aan. Het schijnsel van de vlam schilde zijn gezicht uit de nacht, zijn zwarte achterovergekamde haar, de volle baard, de felblauwe ogen, de roodgeverfde lippen. De hand met de lange, roodgelakte nagels. Hij stak de sigaret op en het schijnsel van de gloed verlichtte de hele wijk.' 

Haar dochter, Lucie, wordt uit de baarmoeder gered, en in liefdevolle herkenning door de duivel opgewacht. Deze leeft al eeuwenlang in Lübeck en maakte de vele hoogte- en dieptepunten van de stad mee. Hij komt regelmatig in beeld met z'n karakteristieke trekjes. Het moederloze meisje groeit op bij haar vader, hun behuizing is zeer eenvoudig, er is geen enkel comfort en ook de inkomsten van vader laten te wensen over. 

Chronologie 

Om wat spanning aan te brengen lopen de verhaallijnen door elkaar heen. De lezer wordt geacht bij de les te blijven en snel te schakelen bij de wisseling van het decor. Met de stamboom voorin het boek is het makkelijk even terug te bladeren voor het plaatsen van de personages. Dat is wel nodig, want er komen nogal wat verschillende namen voor. Afwisselend brengt het verhaal de lezer van de verschrikkingen in WOI via de muitende matrozen in Kiel in 1918 naar onlusten bij een asielzoekerscentrum in Lübeck 1996 en weer terug. In vogelvlucht komt het veranderende Duitsland aan bod met al zijn maatschappelijke gevolgen en keuzes die mensen soms maken. Niet altijd is er sprake van kiezen, soms overkomt hen iets. En soms is er wel een keuze, maar pakt die compleet verkeerd uit omdat de gevolgen niet te overzien waren. 

Vlammen 

De auteur heeft een uitgebreide stijl van beschrijven. Gedetailleerd wordt verslag gedaan van het wel en wee van de personages. De nadruk ligt op wee, want veel vrolijkheid zit er niet in het boek. Hoewel de ironische toon wel af en toe zorgt voor glimlach. Net als het Duitsland van de 20ste eeuw hebben de ook de personages het zwaar. Sommigen hebben talent, maar slagen er niet in dit om te zetten naar een zinvol bestaan. Het blijft bij experimenteren en een enkeling krijgt geen voet aan de grond omdat hij de pech heeft dat zijn levenswerk net door een ander volbracht is. Dit is het geval bij Willnauer die elke keer dat hij met een boek bij de uitgever komt te horen krijgt dat Thomas Mann hem net voor was. Bij de boekverbranding offert hij zijn hele oeuvre vrijwillig op aan de vlammen. 

Dochters en zonen 

De personages van de familie stammen uit twee lijnen die later bij elkaar komen doordat er een verbintenis ontstaat uit elk van de twee families: Christoph en Lucie. Zij krijgen dochter Freya, die op haar beurt trouwt met Jürgen, Jessie is de naam van hun dochter. Het lijkt alsof de nadruk gelegd wordt op de vrouwen, de titel lijkt ernaar verwijzen, maar de mannen krijgen een net zo belangrijke rol toebedeeld. Het kunstenaarschap zit meer in de mannen, er is een schilder en een acteur/tekenaar. Maar daarnaast zit ook een flinke brok agressie in de mannen. Een van hen is oorlogsinvalide en een paar van hen laat hun oren hangen naar het nationaalsocialisme, in het geval van Christoph pas in tweede instantie.
Het magische, de sterkste band met de duivel, zit bij de vrouwen. 

Punkers 

Lucies kleindochter Jessie komt in aanraking met een groep linkse anarchisten. Bijzonder is dat ze daar haar jeugdvriendje Bjarne ontmoet. De groep woont in een schaftwagen en schetst het leven zoals het moet zijn geweest, realistisch en rauw, maar ook liefdevol en overtuigend in het uitdragen van hun idealen. 

'Lasse grijnsde. Die ochtend had hij het beddengoed gewassen. Onder de douche. De anderen gingen naar de wasserette, maar Lasse vond het inconsequent om in een schaftwagen te wonen en dan zijn spullen in een machine te stoppen. Kapitalisme begon volgens hem niet pas bij merkspijkerbroeken. Anarchie begon niet pas waar de luiheid ophield.' 

Conclusie 

Dit boek las ik in feuilletonvorm (mogelijk gemaakt door Hebban) met een groot aantal lezers. Het is een boek dat naar mijn mening het best niet in delen gelezen wordt, maar gewoon in zijn geheel met zelfgekozen rustpunten.
De auteur heeft jarenlang gewerkt aan het boek en dat is te merken. Een roman met een enorme hoeveelheid details en verhaallijnen, die niet chronologisch verteld worden en het raadselachtige optreden van magische elementen vergt concentratie en continuïteit.
Voor mij is was het een enorme intensieve leeservaring met duizelingwekkende passages, soms enorm schokkend, maar altijd tot de verbeelding sprekend.
Ik zal de naam Lübeck nooit meer kunnen lezen of horen zonder te denken aan de vriendelijke duivel, 'Sympathy for the devil', die al rokend de stad en zijn inwoners volgt.

De auteur 

Svealena Kutschke (1977) is in Lübeck geboren en woont tegenwoordig in Berlijn. Een stad, het meisje en de duivel is haar derde roman.

Titel: Een stad, het meisje en de duivel
Titel oorspronkelijk: Stadt aus Rauch
Auteur: Svealena Kutschke
Vertaler: Goverdien Hauth-Grubben
Uitgever: Atlas Contact
ISBN: 9789025447700
Pag.: 704
Verschenen: 2018
Genre: literaire fictie