Jolande Withuis-Raadselvader

Recensie door Tea van Lierop

De Bezige Bij

                                                             'Mijn vader was mijn held'

Op zoek naar de waarheid

Hoe is het om op te groeien in een communistisch gezin? Deze vraag kan voor een buitenstaander nieuwsgierigheid opwekken, maar hoe zou dat voor iemand van binnenuit zijn? In dit boek probeert Jolande Withuis antwoorden te vinden over haar vader, Berry, die haar lang niet alles vertelde over zijn verleden en ook niet over wat er zich later afspeelde tijdens zijn leven als journalist bij De Waarheid en wat zijn functie was in de CPN. 

Behalve de persoonlijke zoektocht van de auteur geeft het boek ook een geweldig tijdsbeeld van een naoorlogs en verzuild Nederland. In een flink aantal bondige hoofdstukjes wordt een mozaïek gevormd van al die stukjes bekende en bekend geworden feiten.

Zutphen

De auteur werd geboren in Zutphen. De stamboom helpt bij het volgen van de familiegeschiedenis die verteld wordt. Het Gereformeerde gezin waaruit hij komt staat haaks op de keuze die hij later maakt om communist te worden. De plaats Zutphen roept gemengde gevoelens op bij de auteur, aan de ene kant vervult het haar met trots omdat zij er, net als haar vader, geboren is en ook weet ze dat Zutphen met ph gespeld wordt. Aan de andere kant vindt ze het vreemd dat haar broertje Max in Amsterdam geboren wordt. Op haar vraag waarom haar moeder tijdelijk naar Amsterdam verhuisde kwam geen bevredigend antwoord. Door het 'Inzagedossier' dat de AIVD voor haar samenstelde, en de informatie die haar moeder na haar vaders dood wél kwijt wilde, kon de auteur de periode voor en net na haar geboorte reconstrueren.De auteur is gek op Zutphen:

'Als zevenjarige deed ik een Zutphense hartsvriendin op. Ik genoot van de gezelligheid aan de ronde keukentafel in het grote gereformeerde gezin. Vanuit de trein zag ik hun oude herenhuis aan de IJsselkade al liggen: het eerste huis in de indrukwekkende witte gevelwand dat niet was weggebombardeerd. Zittend in de vensterbank op de hoogste etage had je een weids uitzicht over de rivier, de uiterwaarden en de wolken. Ook in dat opzicht contrasteerde Zutphen met Oud-West, waar je alleen maar straten zag met eindeloze rijen hoge huizen, maar nooit de lucht.'

Mysterieus

Dat de verhuizing te maken moet hebben met iets wat haar vader in de oorlog heeft meegemaakt wordt duidelijk in het verhaal, maar werd voor de auteur lang verborgen gehouden, er werden alleen af en toe wat flarden prijsgegeven. Zutphen werd zwaar gebombardeerd in de oorlog en Berry vond Zutphen in puin toen hij terugkeerde uit Duitsland. De manier waarop hij terugkeerde klinkt alsof het verhaal zo uit een spannend jongensboek komt:

'Mijn vader werd die septemberdag, gehuld in een lange Britse kolonelsjas, het vaderland binnengesmokkeld door een hoge Engelse intelligence-officier met wie hij in de eerste maanden na de Duitse capitulatie op oorlogsmisdadigers had gejaagd, en die hem had voorzien van een indrukwekkende verklaring van betrouwbaarheid – ik trof het stuk aan in de armzalige halve centimeter aan paperassen die mijn vader naliet. De lieutenant-colonel, onderweg naar een internationaal treffen van geheime-dienstofficieren, reed Berry in zijn jeep naar Ruysdaelstraat 6, het huis in de nieuwe Schildersbuurt waar hij sedert 1936 met zijn moeder, broer en drie zusters had gewoond.'

Verwijdering

Berry is een enthousiast schaker en via dat netwerk komt hij terecht als leerling-journalist bij de Brummensche Courant. Het is 1942. Hij biedt zichzelf aan verzetswerk te gaan doen waarvoor hij naar Duitsland moet. Over de aard van de opdrachten bestaat geen duidelijkheid, er zijn wat aanwijzingen en geruchten. Het blijkt dat hij in Bochum werkte waar het in die tijd een hel geweest moet zijn door de vele bombardementen. Door een wonder overleeft hij, maar sprak er niet over. Hij krijgt na de Duitse capitulatie een functie als opsporing van oorlogsmisdadigers. 

Wanneer hij terugkeert naar Nederland reageert zijn moeder helemaal niet blij, ze waande haar zoon al dood, al zijn spullen zijn weggegeven of verbruikt. Als er al geen echte kloof bestond tussen Berry en z'n familie is die nu duidelijk aanwezig!

Dagelijks leven

Er wordt in huize Withuis niet uitbundig gefeest, liever wordt er helemaal niet gefeest, maar ter wille van de kinderen wordt er minimaal iets gedaan aan kerst, er komt een boom, maar met de woorden dat het een heidens symbool is en zeker geen christelijk. Sinterklaas mag wel, het is hun antikerst. Piet wordt vereerd, de enge bisschop geminacht. Voor de rest is soberheid troef, als lezer bekruipt je een naargeestig, vreugdeloos gevoel wanneer het beeld naar voren komt van buitenbeentjes in de klas, de ongezelligheid door de keuze elke franje te verwerpen. Haar moeder verandert van een vrouw die van niets iets weet te maken in iemand die helemaal doorslaat in het afzien van alles wat naar luxe ruikt, zodat het huishouden zelfs een armoedige uitstraling krijgt.

Conclusie

Dit boek is niet bedoeld als een biografie van haar vader, het is veel meer een verslag van een volwassen vrouw die opgroeide als 'Kind in de Koude Oorlog', tevens de ondertitel van het boek. Een boeiende beschrijving van een belangrijk en ook geheimzinnig deel van de naoorlogse geschiedenis, met de schaakwereld als één van de motieven.

‘Wit aan zet geeft mat in drie.’ Weinig schakers beheersen die kunst. Een probleemcomponist geniet van een mooi probleem zoals een kunstliefhebber van een goed schilderij, en kan er net zo hevig door geobsedeerd raken.'

Ik vond het erg interessant om te lezen hoe de auteur haar jeugd ervaren heeft, hoe zij zich distantieerde van het communisme en tenslotte op de meeste van haar vragen een antwoord kreeg. Er staat ook nog een passage in het boek over een medische kwestie, een zeer ingrijpende periode voor de auteur, die realistisch weergeeft hoe men in die tijd dacht over behandelen van aandoeningen van de wervelkolom. Kortom, een echt mozaïek met vele stukjes.

De auteur

Jolande Withuis (Zutphen, 6 juli 1949) is een Nederlandse sociologe, feministe en schrijfster. Haar grotere publicaties betreffen onder meer de naoorlogse geschiedenis van het Nederlandse communisme en de bevrijding van het nazisme op basis van archiefonderzoek en veel interviews.

Jolande Withuis is een dochter van de schaker B.J. Withuis, gedurende de Koude Oorlogsjaren journalist van het dagblad De Waarheid. Ze studeerde sociologie/antropologie aan de Universiteit van Amsterdam en vulde dat aan met studie in psychiatrie, politicologie en geschiedenis. Van 1980 tot 1996 doceerde ze vrouwenstudies aan de Vrije Universiteit Amsterdam en de Universiteit van Nijmegen en van1999 tot 2014 was ze als onderzoekster aan het NIOD verbonden. In 1990 promoveerde ze op een historisch-sociologisch onderwerp (Wikipedia)

Ze schrijft voor NRC Handelsblad, Trouw en de Volkskrant. Bij De Bezige Bij verschenen Erkenning (2002), Na het kamp (2005), De vrouw als mens (2007) en in 2008 Weest manlijk, zijt sterk, een biografie over verzetsman Pim Boellaard, die werd bekroond met de Grote Geschiedenis Prijs 2009 en de Erik Hazelhoff Biografieprijs 2010. In 2016 verscheen de bestseller Juliana. Vorstin in een mannenwereld, die werd genomineerd voor de Brusseprijs.(De Bezige Bij)

Titel: Raadselvader

Auteur: Jolande Withuis

Uitgever: De Bezige Bij

ISBN: 9789403114705

Pag.:224

Genre: literaire non-fictie

Verschenen: februari 2018