Willem Elsschot-Een ontgoocheling

Uitgeverij Polis 

'Wederom galmt de echo van het verleden, een tragikomedie' 

Een Elsschot kun je niet lezen zonder daarbij de persoon Alfons de Ridder te passeren. Hij koos de naam Willem Elsschot als pseudoniem; dit verwijst naar het bosrijke gebied Helschot, waar hij zijn studievakanties heeft doorgebracht. Een ontgoocheling schreef hij in 1914, maar door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog werd het contact met zijn Nederlandse uitgever verbroken. In 1921 verscheen het boek bij een kleine Antwerpse uitgever, maar werd niet eens gerecenseerd. Zoals in al zijn werk zien we ook in dit boek een aantal autobiografische elementen!  

Het verhaal 

De openingszin 'De Keizer was sigarenfabrikant' klinkt alsof we het hier hebben over een geslaagde figuur met veel gezag en zo staat hij ook afgebeeld op de onderste helft van de speelkaart die de omslag van het boek siert. Een prachtige omslag met een ogenschijnlijk symmetrische speelkaart, klaver heer? De bovenkant toont de Keizer na zijn ontgoocheling(en). De Keizer is gehuwd en woont met z'n vrouw Marie en kinderen Kareltje en Marieke ergens in Vlaanderen, waarschijnlijk Antwerpen.  De fabriek floreert niet echt, hij maakt geen reclame, werkt maar met een paar mensen en veel kapitaal heeft hij ook niet.  De afzetmarkt bestaat hoofdzakelijk uit familieleden en leden van de ‘De Lustige Whistspelers', dit is een kaartclub waarvan De Keizer voorzitter is. Café 'In den Broedermin' is de plek waar de spelers vergaderen.

Snedig 

Met een minimum aan woorden schetst Elsschot weer een maximum aan beelden. Onvoorstelbaar hoe het werkzame leven van de Keizer verweven is met z’n sociale leven. Die sigaren moeten vanzelfsprekend verkocht worden, maar aangezien de klandizie bestaat uit zijn bekende netwerk, moet hij zijn oren laten hangen naar zijn klanten. Zijn positie wordt kwetsbaar, want : voor wat, hoort wat. Dat dit een keer fout moet gaan spreekt vanzelf, stukje bij beetje komen de voortekenen aan de oppervlakte en je voelt als lezer dat het maar één kant kan opgaan, De Keizer verliest. 

Kareltje 

De droom dat Kareltje advocaat zou worden blijft een droom. Op het athenaeum kan hij totaal niet meekomen, als een wereldvreemde zit hij tussen de bollebozen die de Franse taal wél beheersten. Ook wordt hij gepest omdat zijn hoofd nogal groot is, ze zeggen over hem: 'Grote lantaarn,  maar weinig licht'. Drie jaar zat hij in de eerste klas, daarna werd hij bevrijd van de geseling en mocht hij zich bezighouden met 'leeglopen' 

'Voor Kareltje brak er nu een heerlijke tijd aan. Hij deelde zijn leeglopen in met evenveel methode als een zakenman, zijn bezigheden steeds voor ogen houdend het rationeel korten van de uren die verliepen tussen ontbijt en middagmaal, tussen middagmaal en vieruurtje, tussen vieruurtje en souper.'  

Baron 

Natuurlijk kan dat zo niet blijven, er moet wat gebeuren en Kareltje krijgt een betrekking op een drukkerij. Hij wordt bezorger, met een hondenkar moet hij pakketten rondbrengen. Als de dood dat hij bekenden tegen zal komen loopt hij schichtig door de straten, vooral wanneer hij bij een hoek komt wordt het uitkijken, geen zicht op potentieel gevaar.

  

‘Ju Baron!’ riep hij. En hij duwde aan zijn wagen, terwijl de gele hond, jankend als in barensnood, met zijn buik laag bij de straatstenen, van links naar rechts laveerde, bij ’t inspannen van zijn grootste kracht om de weerstand van de kar te overwinnen.' 

Nawoord 

Alma Mathijsen schreef een origineel nawoord. Zij doet verslag van een bezoek aan Elsschot alsof ze tijdgenoten zijn. Elsschot gaat gewoon door met z'n bezigheden en Alma spreekt. De situatie wordt soms wat ongemakkelijk omdat er weinig respons komt, ze voelt zich opgelaten. Elsschot wil meteen to the point komen, terwijl Alma dacht eerst een rondleiding te krijgen en wat te horen over de reclamewereld van voor de Eerste Wereldoorlog. Het wordt een bijzonder gesprek waarbij Elsschot toch nog los komt wanneer Alma de dropjes en de 'oogrol' ter sprake brengt. 

Conclusie

Weer een heel fijn elsschottiaans werk met herkenbare thema's en motieven. De autobiografische elementen ontlokken een glimlach, hoewel er zo af en toe melancholie om de hoek komt kijken, de ideale voedingsbodem voor een tragikomedie. De komedie bestaat uit de manier waarop de karakters neergezet worden en de tragiek uit de neergang. 

Auteur: Willem Elsschot, alias Alfons de Ridder 

Uitgever: Uitgeverij Polis 

ISBN: 9789463102537 

Genre: Literaire fictie 

Bladzijden: 144 pp. 

Verschenen: 5 oktober 2017