Guus Kuijer - De bijbel voor ongelovigen 01 - Het begin - Genisis

Christelijke mythologie en de vertellende schoolmeester

‘Het begon met een woord. Het was een woord dat zomaar in zijn hoofd opkwam en nergens bij hoorde. En dat woord was: GOD.

Het was eigenlijk een woord van niets, maar het sprak me aan. Het straalde kracht uit, maar het betekende niets en het had niets te doen. Toen dacht ik: zo is alles begonnen. Toen er nog niets was, was er een woord dat heel sterk was, maar dat niets betekende en niets te doen had.’      (p. 5)

‘Dit waren de verhalen van mijn voorouders. Ik heb ze allemaal een eigen stem gegeven: Adam, Cham, Selach, Sarai, Isaak en Ben-Oni, om ze tot leven te wekken, want zij zijn de voorvaderen van het volk dat worstelt met God.

Ik ben Jochebed, de moeder van Mozes, Mirjam en Aäron, voortgekomen uit Levi, een zoon van Jakob en Lea. Ik heb deze verhalen doorgegeven aan mijn kinderen opdat zij zouden weten hoe wij vanuit Mesopotamië in Egypte terecht zijn gekomen.

Ik ben Jochebed, wier oudste zoon opgroeide als een Egyptische prins, maar die nooit vergat dat hij een Hebreeër was.

Ik ben Jochebed, maar pas op: verhalen worden meestal verteld na het vallen van de duisternis, waardoor je niet altijd weet wie er nu precies aan het woord is. Het kan zijn dat iemand mijn naam gebruikt om zijn verhaal van meer gezag te voorzien dan het verdient. Blijf dus zelf bedenken wat u gelooft en wat niet.’ (p. 284)

Inleiding

Guus Kuijer is met de bijbel opgegroeid. Ook toen hij niet meer geloofde waardeerde hij de verhalen in die bijbel. In dit boek vertelt hij de verhalen van Genesis op een wijze als betrof het Griekse mythen en sagen, inclusief verschillende en wraakzuchtige goden.

Goden?
Ja, meerdere goden, van wie de God van Adam en diens nakomelingen er één van is. Toevallig - hoewel we intussen weten dat toeval waar het lezen van boeken betreft niet bestaat - luisterde ik onlangs naar het hoorcollege van Maarten van Buuren en Hans Achterhuis over 'De Tien Geboden'. Ook zij hebben het over meerdere goden zelfs binnen het bestek van het uitverkoren volk van de bijbel. In die zin heeft de God die geen naam heeft, net als als de Griekse Olympiër Zeus, zijn voorgangers stevig de das omgedaan.

De bijbel als een verzameling verhalen en mythen

Kuijer vertelt de verhalen over onder anderen Adam, Kaïn en Abel, Noach, Esau en Jacob, Abraham en Isaac, Jozef en zijn broers - en expliciet ook over hun moeders en vrouwen -  op het niveau van een diep menselijk beleven en medeleven. Het gaat om verliefdheden, passie en jaloezie tussen mannen en vrouwen, over diepe afgunst tussen broers om de liefde en de aandacht van de vader, over mensen die soms weten dat zij verkeerd handelen en het toch doen, om moord en doodslag, om bedrog en misleiding. Het zijn de intermenselijke verhoudingen die centraal staan en die van alle tijden zijn. God komt niet zozeer op de tweede plaats als wel op gelijke plaats met de mensen.

Die God is niet voor elke mens degene die aanbidding en gehoorzaamheid verdient. 

Bij de rondtrekkende stammen - God houdt niet van landbouwers, vertelt Kuijer - die later het volk Israël zullen vormen, is er vermenging met volken die er andere goden op na houden, zoals Rachel, de moeder van Jozef en Ben-Oni (Benjamin).

Genesis is het boek met verhalen van mensen op zoek naar die God, op zoek naar het verbond met hem, maar op een wijze die de mens meer centraal stelt dan in de bijbel die voor gelovigen bedoeld is. En dat verbond is er één van voortdurende twijfel. De reis die de rondtrekkende volken maken op zoek naar het min of meer beloofde land - ook in spirituele zin - , is er één zonder doel; het is dus een onzekere weg - ook in spirituele zin. De verhalen vertellen over de grootheid van menselijke goedheid en liefde en de laagheid van hun begeerten en ontsporingen.

De verhalen getuigen van een worsteling met God, zoals Jakob met God streed in het donkerst van de nacht, vlak voor zijn hereniging met zijn broer Esau, die zijn geboorterecht verkwanseld had voor een bord rode linzen. God wint het niet, maar Jakob ook niet: het is remise. Het is hier niet het volle vertrouwen dat Jakob heeft in die God, maar juist zijn twijfel aan die God en wat de betekenis zou kunnen zijn van hun verbintenis.

Waardering

Op haast onnavolgbare wijze vertelt Kuijer de verhalen die aan de basis liggen van onze beschaving. Ook al gaat het om nomaden die alsmaar rondtrekken en wonen in tenten met hun geiten en schapen, toch zijn hun gevoelens en belevenissen precies dezelfde als van ons, christelijke of gewezen christelijke westerlingen.

Kuijer brengt de bijbel terug op het menselijk niveau.

Al jaren probeer ik de bijbel te lezen om zijn verhalen. Het lukte me niet omdat alsmaar dat vertrouwen in die God en dat wraakzuchtige van die God me in de weg staat. Als je niet (meer) gelooft ,is het lezen van de bijbel een opgave.

Kuijer brengt de verhalen van die vroege mensen, onze voorvaderen, bij ons terug.

Wat mij betreft had hij daarin iets bondiger kunnen wezen, maar een helse straf zijn Kuijers uitweidingen niet. 

Over de auteur

Nadat Guus Kuijer (1942) een keer was blijven zitten op een basisschool, en een keer op het lyceum, werd hij naar een internaat in Zutphen gestuurd. Dit was voor hem de ergste tijd van zijn leven. Na het internaat volgde hij in Doetinchem een opleiding tot onderwijzer. Van 1967 tot 1973 was Kuijer onderwijzer in Didam.

Vanaf 1973 richtte Kuijer zich helemaal op het schrijven van boeken. In eerste instantie schreef hij boeken voor volwassenen. Hij debuteerde in 1971 met Rose, met de vrome wimpers. In 1975 verscheen zijn eerste kinderboek: Met de poppen gooien. Hij schreef dit boek voor Madelief, een dochtertje van vrienden. De hoofdpersoon uit het boek is naar haar vernoemd. Het boek werd meteen een succes en leverde hem zijn eerste Gouden Griffel op. In totaal heeft Guus Kuijer vijf Madelief-boeken geschreven. In 2001 schreef Guus Kuijer het kinderboekenweekgeschenk, Ik ben Polleke hoor!

Kuijers boeken slaan evenals die van Annie M.G. Schmidt een nieuwe richting in. Ze zijn minder 'braaf' dan de kinderliteratuur die tot dan toe verscheen. Kuijer schuwde een aantal zaken die tot dan toe in de kinderliteratuur als taboe werden beschouwd niet, zoals brutaliteit tegenover volwassenen, verkapte verwijzingen naar tienerzwangerschap en seksualiteit, orwelliaanse uitdrukkingen en verwijzingen naar foltering, en rokende kinderen. Om deze redenen waren uitgevers er aanvankelijk huiverig voor om zijn vertaalde werk uit te geven.

De Madelief-serie werd begin jaren negentig bewerkt tot een televisieserie en later ook tot een speelfilm (Madelief, Krassen in het tafelblad) door Ineke Houtman.

In 2012 werd hem de Astrid Lindgrenprijs toegekend.
(Bron: https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Guus_Kuijer)

Auteur: Guus Kuijer 

Titel: De Bijbel voor ongelovigen 01 -  Het begin. Genesis  - Er is ook een luisterboek
Pagina's: 286
ISBN: 9789025301231
Uitgever: Athenaeum
Verschijningsdatum: april 2014