Renate Dorrestein - Een hart van steen

Recensie van Roosje

Singel Uitgeverijen

'Isa was een spuugbaby'

Vooraf

‘We waren al met z’n vieren toen Ida werd geboren, in een ongewoon koude zomernacht. Dankzij de bijna volle maan was het om twee uur nog zo licht dat we de sproeten op elkaars neus konden tellen. We  waren vastbesloten wakker te blijven totdat we de eerste kreet van de nieuwe baby hadden gehoord. We hadden chips en cola meegenomen naar onze slaapkamer op zolder en onze warmste flanellen pyjama’s aangetrokken’.

Twee zusjes en twee broertjes hebben een innige band met elkaar. De hoofdpersoon Ellen, met een zusje en een broertje boven zich en een broertje onder zich - dus keurig om en om -, ervaart de baby als een indringer en spreekt in gedachten een soort banvloek uit. De baby blijkt een huilbaby met gezondheidsproblemen.

‘Ida was een spuugbaby. Het begon een dag of tien na haar geboorte: wat je erin stopte, kwam er vrijwel meteen weer uit. En niet gewoon een beetje kwijlen en burpend wat kots opgeven, zo was Ida niet. Zij lanceerde haar braaksel, de oogjes glazig en de vuistjes verkrampt; ze spoog het in één keiharde straal voor zich uit, alsof ze het in een baan om de aarde wilde brengen.’ 

De moeder wordt totaal door haar opgeslokt, erger nog, de moeder raakt totaal in de ban van de kleine huilebalk en nóg erger, de moeder raakt totaal verstrikt in de meest angstige wanen. Ellen voelt zich verantwoordelijk en schuldig omdat zij de baby zoveel slechts heeft toegewenst.

Het verhaal,  heel in het kort

Een volwassen en zwangere Ellen, wier relatie met Thijs beëindigd is, koopt het ouderlijk huis terug. Haar motieven zijn niet direct duidelijk. Dat het niet helemaal naar wens is met haar, merken we bijna meteen. Er is sprake van duistere gebeurtenissen, die je ongemakkelijk maken, maar die je niet kunt benoemen. Je griezelt vanaf de eerste zin.

Ellens leven lijkt een warboel van vrolijke en spookachtige jeugdherinneringen, die in de loop van het boek ernstige vormen gaan aannemen. Je voelt aan je water dat er noodlottige zaken staan te gebeuren. Feitelijk is er sprake van twee duistere geheimen. De eerste noodlottige gebeurtenis dient Dorrestein je op een presenteerblaadje aan, dat wil zeggen, dat blad met kopjes en bordjes krijgt langzaam vorm als een ouderwetse, analoge foto in een ouderwets ontwikkelbad. Maar die is bijna nog adembenemender; lees het motto:

‘noem mij, noem mij, spreek mij aan,

o, noem mij bij mijn diepste naam.’

Tussen haakjes: ik moest hierbij bijna meteen denken aan de cristal meth producerende scheikundeleraar uit Breaking Bad, maar dat komt geheel op mijn conto, ik moet wat minder Netflix kijken ;-), maar de intensiteit van het motto blijft dezelfde: diep, heftig, eenzaam, uit de krochten van de aarde welt de stem op.

Het is moeilijk om veel van het verhaal prijs te geven, vanwege de hoge spoiler-dichtheid.

Vorm

De structuur van het vertelde is best ingewikkeld. Ik had hem niet direct door. Ik vond allerlei rare anachronismen, dacht ik, van chips en cola in 1957, en indiakatoenen jurken en bellbottombroeken in 1958, maar op een gegeven moment had ik het door. Ellen bladert zo nu en dan in het ‘nu’ - zwanger zijnde in haar ouderlijke huis dat zij teruggekocht heeft -, door het fotoalbum van hun gezin van vroeger. Dat is een prachtige vondst, want zo creëert Dorrestein een structuur om allerlei gedachten, uit allerlei tijden en uit de meest verre diepten van het geheugen, haast at random naar voren te brengen. In het begin is het chaos en snap je nog niet wat er gebeurd is. Maar gaandeweg komt er meer licht op de verschillende verhaallijnen. En at random is het natuurlijk helemaal niet; het is allemaal zorgvuldig gecomponeerd.

Volgens mij zijn er drie verhaallijnen:

1. die van Ellens vroege jeugd; 

2. die van Ellen in het kindertehuis;

3. die van Ellen in het nu: zwanger, in het ouderlijk huis, ziek, genezend (in meerdere opzichten).

Stijl

Dit boek heeft veel minder de typische Dorresteinsiaanse stijl, die van een behoorlijk vette ironie of ironiserende wijze van schrijven. Mij bevalt dat zeer. Die tamelijk vette stijl gaat soms een beetje tegenstaan. Haar taalgebruik is redelijk op het populaire af. Soms vind ik dat helemaal prima, soms ergert het me een beetje. Het lijkt soms een trucje te worden.

Zie bijvoorbeeld boven het citaat over baby Ida.

Maar Dorrestein is in alle opzichten ongelooflijk taalvaardig. Kijk maar eens naar de titel: 'Een hart van steen': die blijkt zowel op het letterlijk als het figuurlijk niveau te slaan. Dorrestein is wel een beetje bang dat de lezer het niet goed begrijpt.

Thema

Dit boek heeft een uitgesproken Dorrestein-thema: de spookgestalten van het gezin, maar ook heel letterlijk de spoken, de griezeligheden, de duistere dingen, de narigheid die kinderen kunnen overkomen en te vaak overkomen binnen een gezinssituatie die veilig en warm zou moeten zijn.

‘Onder papa’s paraplu, had hij gezegd, kan je nooit iets overkomen, Ellen. Nooit. Misschien, misschien is het dankzij de kracht van mijn bezwering en de magie van zijn bescherming dat ik de tragedie van toen heb overleefd. De belofte van veiligheid, door een ouder gedaan aan een angstig kind, is immers de belangrijkste belofte uit een heel mensenleven.’ (ibidem: 230)

De haren rijzen je te bergen. Ik vroeg me in ieder geval af hoe Ellen in staat zou zijn een baby op te voeden.

Daarin schuilt de hoop in dit duistere boek, een griezelverhaal: het nieuwe leven, en Ellen gelouterd gaat alles goedmaken. Tenminste zo heb ik het gelezen. Ik denk dat het einde open genoeg is voor een minder hoopvolle interpretatie.

‘Mijn buik raakt het fornuis en meteen porren elleboogjes me in protest, knietjes wrikken, voetjes schoppen. Het is daar een leven van jewelste. Die heeft er zin in. Ze kan haast niet meer wachten.’ 

Waardering

In de loop der jaren heb ik veel van Dorrestein gelezen, niet alles, ik heb dan ook een behoorlijk boekenplankje vol met haar boeken, niet alles.

Deze roman is beslist een van haar beste.

In totaal heb ik drie romans van haar gelezen, dit jaar:

'Reddende engel', dat ik een beetje vond tegenvallen; qua sfeer en qua zinnen echt geweldig, maar het verhaal kwam niet helemaal van de grond en de karakters waren ook niet helemaal je van hét. Ironiserend.

'Ontaarde moeders': echt geweldig: heftig, lekker feministisch, grappig; ook niet bijster opwekkende gezinssituaties. Behoorlijk ironisch. Een favorietje van mij.

'Een hart van steen'; dit vind ik qua problematiek de heftigste. Qua verhaalopbouw heel ingenieus; spannend; enerverend. En een stuk griezeliger dan 'Reddende engel'.

Auteur

Renate Maria Dorrestein (Amsterdam, 25 januari 1954) is een Nederlandse schrijfster, journaliste en feminist.

Zij groeide op in een rooms-katholiek advocatengezin in Amstelveen. Na de nonnenschool en het gymnasium aan het Keizer Karel College ging ze als leerling-journalist werken bij Libelle en

Panorama. Door de vele reizen die ze kon maken voor het blad en de ervaringen die ze opdeed, werd haar persoonlijkheid en daardoor ook haar schrijfstijl gevormd. Na een aantal jaren ging ze in 1977 freelance schrijven. Midden jaren zeventig was Dorrestein al samen met een vriendin het productiebureau Proburo gestart, dat bijlagen verzorgde voor tijdschriften. In de periode 1977 - 1982 publiceerde ze in Het Parool, Viva, Onkruid en Opzij. Van laatstgenoemd tijdschrift was ze van 1982 tot 1987 redacteur, waarna ze zich verder in feministische richting ontwikkelde. Ze was in 1986 betrokken bij de oprichting van de Anna Bijns Stichting, die elke twee jaar de Anna Bijns Prijs uitlooft voor ‘de vrouwelijke stem in de letteren’. Ze werd ambassadeur van het feministische online-tijdschrift LOVER.

Als romancier debuteerde Dorrestein in 1983 met 'Buitenstaanders'. Naast vele romans schreef Renate Dorrestein twee autobiografische boeken, in 1988, Het perpetuum mobile van de liefde over haar zelfmoordzusje en in 1993, 'Heden ik' over de ziekte ME die zich in 1991 bij haar aandiende. De zelfmoord van haar zusje in 1979 is op haar persoonlijkheid en haar schrijverschap een grote invloed geweest, evenals de ziekte ME, die ruim tien jaar haar leven beheerste. Ze richtte in 1993 het ME-Fonds op ter bevordering van onderzoek naar ME/CVS. Het fonds moest door geldgebrek worden opgeheven in 2004.

In 1993 ontving Dorrestein de Annie Romeinprijs voor haar hele werk. Verder kreeg ze voor 'Een sterke man' een nominatie voor de Libris Literatuur Prijs, en een nominatie voor de Publieksprijs voor 'Een hart van steen'. In 2002 werd 'Zonder genade' genomineerd voor de AKO Literatuurprijs. Ook kreeg ze twee internationale nominaties. In 1997 schreef ze op uitnodiging van de CPNB het Boekenweekgeschenk onder de titel 'Want dit is mijn lichaam'.

Veel van haar boeken zijn vertaald. In veertien landen (o.a. de VS en Japan) zijn romans van Dorrestein verschenen.

Met haar werk 'Mijn zoon heeft een seksleven en ik lees mijn moeder Roodkapje voor' (2006) had Dorrestein een primeur: op haar initiatief was achterin reclame opgenomen van een product voor vrouwen in de overgang.

Renate Dorrestein schreef het Boekenweekessay 2008 'Laat me niet alleen'.

In september 2017 maakte Dorrestein bekend dat zij aan een ongeneeslijke vorm van slokdarmkanker lijdt.

(Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Renate_Dorrestein)

Titel: Een hart van steen

Auteur: Renate Dorrestein

Categorie: Literaire roman

Pagina's: 220

ISBN: 9789490647360

Uitgeverij: Singel Uitgeverijen

Verschijningsdatum: juni 2014

Ik las de Pandora-uitgave uit 2000