Carmen Korn - Dochters van een nieuwe tijd

Recensie door Roosje

Uitgeverij Signatuur

Het leven in de breedte

Dochters van een nieuwe tijd van Carmen Korn is het eerste deel van een breed opgezette historische romantrilogie over het Duitsland van na de Eerste Wereldoorlog. Het middelpunt van deze geschiedenis is de relatie tussen vier vrouwen en hun ouders, partners, kinderen, collegae, vrienden en kennissen. Plaats van handeling is Hamburg, de van oudsher vrije Hanzestad, die tijdens de Tweede Wereldoorlog langdurig en intensief gebombardeerd is. Vanzelfsprekend komt dat laatste uitgebreid aan de orde.

De periode waarin deze roman zich afspeelt loopt van maart 1919 tot december 1948. De roman eindigt met een enorme cliffhanger. Ik houd niet zo van zo’n mes op de keel. Ook al maakt het boek deel uit van een groter geheel, dan zie ik graag een afgerond geheel. Ik wil zelf graag besluiten of ik het volgende boek of de volgende serie wil lezen of zien. Maar ondanks dat is deze historisch roman van Korn een heerlijk leesbare geschiedenis van een (deel van een) Europees land. En niet zomaar een land natuurlijk, het land dat aanstichter en verliezer is van twee wereldoorlogen in de twintigste eeuw. Dat feit heeft veel Duitse intellectuelen en denkers intensief beziggehouden. Is iedere Duitser schuldig aan deze zwarte bladzij in de wereldgeschiedenis? En hoe los je zo’n schuld in nadat een wereldoorlog is afgelopen? Ik ga maar eventjes heel kort door de bocht.

Carmen Korn lost dat probleem tamelijk simpel op: vier gewone, maar toch moderne vrouwen en hun entourage vormen het middelpunt van de Duitse geschiedenis. Met hen leef je als lezer mee. Door hun ogen zie je de Duitse geschiedenis en wat die geschiedenis betekent voor gewone mensen. Bovendien behoren die vrouwen allemaal tot de groep die om verschillende redenen niet meegaan in het nationaal-socialisme. Duidelijk representeren zij het gedachtegoed, het kunstklimaat, het liberale en vrijzinnige leven van de Weimarrepubliek, die na WOI in de Duitse politiek en het culturele leven de toon zette.

De stijl van Carmen Korn is prettig, leesbaar en to the point. Het is verrassend hoe zij het oplost om een periode van ongeveer dertig jaar overzichtelijk te vertellen. De hoofdstukken krijgen een aanduiding van de maand en het jaar waarin de gebeurtenissen zich afspelen, bijvoorbeeld maart 1919. De hoofdrolspelers zijn min of meer gewone vrouwen. Hun gewone levens en wat zich daarin afspeelt: hun ouders, hun partner, hun eigen gezin, hun liefdesleven, hun werk, de omgang met anderen,  dat is de kern. De lezer wordt niet verteld maar leeft mee met de personages. Korte situaties worden de lezer geschetst. Dit procédé is vergelijkbaar met een andere roman over de Duitse geschiedenis die onlangs in het Nederlands verscheen: De Effingers van Gabriele Tergit.

Op deze wijze wordt het leven in de breedte getoond: lange lijnen, veel personages, en niet zozeer de diepste zielenroerselen van een  enkele hoofdpersoon. Als je houdt van dieptepsychologische, filosofische beschouwingen en nauwgezette observaties zal een boek als dit even wennen zijn. Carmen Korn wil benadrukken, denk ik, dat veel gewone Duitsers aan ‘de goede kant’ stonden; de goede kant is in dit geval de kant van de Weimarepubliek met zijn aandacht voor kunst, wetenschap, moderniteit en vrijzinnigheid.

Kort ben ik over de verschillen tussen de roman van Tergit en die van Korn. Tergits roman verscheen kort na WOII en gaat over vier generaties joodse Duitsers in het zuiden van Duitsland en in Berlijn. Korns roman is onlangs verschenen en zij schrijft over het noorden van Duitsland - en ligt een beetje in de buurt van Lübeck van Thomas Mann, maar is er totaal niet mee te vergelijken -. De entourage in Korns roman waaiert breed uit. Een paar personages in Korns roman zijn joods.

Het is juiste de breedte van Korns verhaal waarin de sterkte van deze roman ligt. Vier vrouwen staan centraal: de vriendinnen Käthe en Henny, beiden vroedvrouw; de schoonzus van Henny, Lina, en de rijke Ida. Zij vieren krijgen met elkaar te maken. Een breedheid van het maatschappelijke leven komt aan de orde: het joods zijn, met name de geassimileerde joden - net als in De Effingers -; lesbisch en homo zijn; vrouwen die werken en de kost verdienen; jong weduwe worden; niet met de liefde van je leven kunnen trouwen; het communisme en hoe ver ga je in je overtuiging; ‘interraciale’ liefde; vreemdgaan; een onbekende vader hebben; voor de oorlog moeten vluchten uit Duitsland vanwege je overtuiging; zelfmoord uit angst voor de nazi’s; zelfmoord uit wanhoop; armoede en overdaad; ongehuwd samenwonen; het culturele leven; vrijzinnigheid; gokken en schulden maken; zaken doen; het moderne ziekenhuis; alleenstaande moeders; een moeder die eigenlijk niet de biologische moeder is van een kind; onvruchtbaarheid; de kunst uit de Weimarrepubliek, die later gezien wordt als on-Duits en ‘entartet’: schilderijen met een zwart personage, ‘met een negerfiguur’; moderne architectuur, zoals Bauhaus etc.

Voorin staat een korte lijst met personages, die wat mij betreft wel iets langer had mogen zijn. En die heb ik vele malen geraadpleegd.

Achterin is een bijlage toegevoegd met termen uit de geschiedenis en met name over Hamburgse zaken en geografische plaatsen. Een stadskaart van Hamburg van 1919 met verschillende stadsdelen en belangrijke gebouwen completeert deze bijlage. Heel fijn!

Je kunt je afvragen of Korn niet teveel onderwerpen te berde brengt, want ongeveer alles passeert de revue. Misschien is dat wel zo, maar zij heeft er duidelijk voor gekozen om zoveel mogelijk kwesties en issues uit de gewone Duitse geschiedenis voor het voetlicht te brengen. Haar stijl is vrij eenvoudig; die staat dus de veelheid aan onderwerpen en personages niet in de weg. Misschien is deze historische roman over het Duitsland van de afgelopen honderd jaar niet de beste, maar zeker een zeer leesbare en zeer vermakelijke.

Anders dan in de Cazalets van Elizabeth Jane Howard heb ik me niet gestoord aan opmerkingen en observaties die niet thuishoren in de historische periode, de zg. anachronismen, maar Korns verhaal is anderzijds veel minder smeuïg dan dat van Howard. Mijn voorkeur gaat overigens uit naar Carmen Korn.

Auteur

Carmen Korn - Düsseldorf, 1952 - werkte na haar studie als redacteur bij het Duitse weekblad Stern. Ze is getrouwd en heeft twee kinderen. Dochters van een nieuwe tijd is het eerste deel van een trilogie, die in Duitsland al een bestsellersstatus heeft bereikt; er werden al meer dan 1,7 miljoen exemplaren verkocht.

Voor haar trilogie De Nieuwe Tijd liet zij zich inspireren door de vrouwen uit haar eigen familie: haar grootmoeders, hun zussen en schoonzussen. Als jong meisje zat ze vaak naar hen te luisteren als ze het over de oorlog, over liefde of over hun dromen hadden. Veel van hun levens heeft Korn verwerkt in die van haar personages.

Auteur: Carmen Korn

Titel: Dochters van een nieuwe tijd

Vertaling Olga Groenewoud

Pagina's: 522

ISBN: 9789056726577

Uitgeverij Signatuur

Verschenen: juni 2020