woensdag 11 december 2019

Samar Yazbek – De blauwe pen

Recensie door Tea van Lierop
Uitgeverij Orlando





Met geen pen te beschrijven...


Rechtstreeks aangesproken woorden door een meisje dat haar verhaal aan je kwijt wil doet een serieus appel op het inlevingsvermogen. Met grote overtuiging weet de auteur de lezer aan zich te binden door het meisje Rima taal en vooral beelden te geven waardoor meeleven iets vanzelfsprekends wordt. De vertelster spreekt in springerige associatieve beelden doordat elke herinnering een volgende oproept en de angst iets belangrijks over te slaan groot is. Wel stelt ze de lezer gerust dat ze op een later tijdstip terug zal komen op losse draadjes. Bijna helemaal in de ik-vorm, zonder dialogen, in naamloze hoofdstukken zullen alle brokstukjes die zij de moeite waard vindt, toevertrouwd worden aan het papier.

Dit is een niet te beschrijven indrukwekkend boek. Naast alle beelden die het westen bereiken via televisie, interviews en getuigenverslagen is er nu ook Al macha’a, [The one who walks (female)] (bron) de oorspronkelijke Syrische titel, in het Nederlands vertaald als De blauwe pen. In deze roman doet een meisje verslag van wat de oorlog voor haar betekent, niet als een reportage, maar aan de hand van kleuren, beelden en alles wat zintuiglijk verwoord kan worden. De Syrische titel verwijst naar de drang van Rima om aldoor te lopen, eenmaal op weg weet ze niet meer te stoppen, zodat haar moeder genoodzaakt is haar vast te binden. Het touw is meteen een metafoor voor de gevangenschap in ruimere zin, de beklemming van het niet weg kunnen en de angst steeds verder in het nauw gedreven te worden wordt pijnlijk voelbaar door het touw. Dat het ook lichamelijk pijn doet hoeft geen verdere uitleg.

Denk niet dat dit boek vol gruwelijke beelden staat, de kracht zit in het oproepen van de harde, werkelijkheid door de manier waarop Rima haar verhaal aan ons doorgeeft. Met haar enorme liefde voor kunst weet zij zich te verplaatsen in een imaginaire wereld waarin ze kan verdwijnen. Een van haar lievelingsboeken is De kleine prins van Antoine de Saint-Exupéry. De planeten uit dat boek zijn ook haar planeten en toevluchtsoorden.

‘De volgende dag installeerde ik me op een van mijn geheime planeten en deed ik, met mijn ogen dicht, mijn best om de laatste tekening van de kleine Prins voor me te zien, de tekening die de woestijn voorstelt. Daarop zie je een gele ster in de lucht, met daaronder een gebogen lijn die een halve cirkel snijdt, om een soort heuvel aan te geven. Het is de laatste tekening die in het boek staat, op het moment dat de prins verdwijnt.’

De oorlog in Syrië vergt zware offers. Behalve huis en haard verdwijnen er ook familieleden waardoor de kwetsbare Rima volledig overgeleverd is aan de zorg van anderen. Subtiel vertelt ze over de veranderingen die haar broer doormaakt, zowel zijn karakter als zijn uiterlijk zijn niet meer zoals vroeger, dat verwart haar. Verwarrend zijn ook voorgeschreven omgangsvormen tussen mannen en vrouwen. Tijdens noodzakelijke medische zorg wordt Hassan, een vriend van Rima’s broer, gesommeerd weg te gaan bij het meisje, gelukkig redt hij de situatie door zich uit te geven voor haar broer.

De hoeveelheid aspecten die de auteur aanreikt om het verhaal zo goed mogelijk te over te brengen is groot. Maar door de losse manier van vertellen en her en der een accent uit te lichten komt het tijdens het lezen niet over als heel veel. Wel zie je het meisje veranderen gedurende het verhaal; dan weer is ze een klein meisje dat leert lezen en letters tekenen, vervolgens zien we haar als een jonge vrouw met erg grote borsten om daarna weer terug te gaan naar haar jeugd waar ze onder het bed een planeet met een tweede planeet bedacht heeft waarin ze haar fantasieën uit kan leven. Lopen kan ze dus als de beste, maar spreken doet ze niet. Haar tong weigert die prestatie te leveren. Het enige wat ze doet is verzen uit de Koran reciteren op haar manier, hoewel dat eigenlijk niet toegestaan is, de Koran mag geen melodie hebben. Rima geeft de woorden diakritische* tekens zodat ze muziek krijgen, haar eigen wereld, haar eigen overlevingsstrategie.

Het verdwijnen van tijd hoort ook bij het proces van vervreemding, isolement. De herinneringen zoals wij ze lezen zijn geschreven in een souterrain, de plek waar alles samenkomt en waaruit ontsnapping alleen mogelijk is wanneer je kunt putten uit je eigen verbeelding.

'De tijd leek op de periode die voor mijn geboorte was verstreken. Hij was niets, en nu is hij ook niets. Ik begrijp hem niet meer. Ik herken hem niet meer. En ik blijf op een vast punt hangen, zoals de wijzers van een klok die tegen de richting in draaien. De wereld lijkt nu op een reusachtige klok. Wanneer Hassan komt, zal ze veranderen in een massa takken gemengd met tere klokkenwijzers, daarna zal de warrige takkenbos opeens in het bos verdwijnen en wordt de wereld weer een reusachtige klok, die zal veranderen in wolken, een pad, een schuilplaats.'

Mochten er nog twijfels zijn om het boek te lezen….niet aarzelen, maar ga lezen over dit bijzondere meisje dat door de fenomenale schrijfstijl van de auteur gestalte krijgt! De poëtische zinnen en de gretigheid waarmee het meisje je haar wereld binnentrekt maken dit boek in één woord hartverscheurend.





De auteur

Samar Yazbek (1970) is geboren in Jableh, Syrië en studeerde literatuurwetenschap. Ze ontving diverse onderscheidingen, waaronder de PEN Pinter Award en Best Foreign Book Award. Haar werk is in meer dan 15 talen verschenen en in 2018 stond Yazbek op de shortlist van de Prix Femina.

Titel: De blauwe pen
Auteur: Samar Yazbek
Uitgever: uitgeverij Orlando
ISBN: 9789493081185
Vertaling: Martine Woudt
Genre: fictie
Pag.: 254
Verschenen: december 2019



Geen opmerkingen:

Een reactie posten

Laat gerust een reactie achter.
Dat wordt zeer op prijs gesteld en we willen graag weten wat je ervan vindt.