Maja Haderlap - De engel van het vergeten

Recensie door Marjon Nooij

Uitgeverij Cossee

Het landschap van mijn kinderjaren

Maja Haderlap (1961) beschrijft in het ego-document De engel van het vergeten de dieptrieste en ontzagwekkend ervaringen uit haar jeugd. Een jeugd die overspoeld is door de erfenis van de Tweede Wereldoorlog en de voor velen onbekende geschiedenis van de Oostenrijkse Slovenen.

Karinthië is een deelstaat van Oostenrijk en grenst onder andere aan Slovenië. Toen in 1920 Oostenrijk, na het verlies van de Eerste Wereldoorlog, uiteenviel werd dit een zogenaamd kroonland waar een minderheid aan Slovenen woonde. Zo ook de familie van Haderlap. De missie van Hitler was dat hij wilde forceren deze Slovenen Duitsers te laten worden. De Slovenen weigerden dit met als gevolg dat vele jonge mannen zich aansloten bij de partizanen. Degenen die in handen van de Duitsers vielen werden gedeporteerd naar werkkampen. Ute Weinmann heeft hierover in haar verduidelijkende nawoord ruim aandacht aan besteed.

Vanuit het gezichtspunt van de nog heel jonge Mic laat de auteur het verhaal van haar jeugd in de jaren '70 van de twintigste eeuw ontrollen, als boerendochter in een gezin waar ook haar grootmoeder deel van uitmaakt. Met haar vader heeft Mic een goede band. Hij is de schijnbaar vrolijke bijenkoning van zijn bijenvolk, dat hij met hart en ziel verzorgt en waar hij Mic de fijne kneepjes van wil leren. Haar moeder is wat onvoorspelbaar en wisselt van vrolijk en liefhebbend naar depressief en afwijzend. Grootmoeder bekommert zich om haar kleindochter, is de koningin in de keuken en Mic is het grootste deel van de dag te vinden in haar kielzog.

'Als ze aan het koken is, dicht grootmoeder het eten eigenschappen toe. Haar gerechten hebben geheime krachten, ze kunnen het hier en nu met het hiernamaals verbinden, zichtbare en onzichtbare wonden helen, ze kunnen iemand ziek maken.'

Het klinkt allemaal redelijk vredig. Een schilderij met een boerentafereel, in een wonderschone en serene omgeving. Maar dan valt de naam van het vrouwenkamp Ravensbrück meerdere malen in de verhalen die Mic van haar grootmoeder te horen krijgt. De kindergedachten en de observaties van Mic zijn naïef en volgzaam. Vanuit een belevende ik-verteller doet ze het verhaal van haar vroege jeugd, maar de impact ervan is op haar vooralsnog niet groot.

'Op een avond hangt moeder twee ingelijste engelenprentjes boven mijn bed in de kamer die ik met grootmoeder deel. Sinds ik een broertje heb slaap ik niet meer in de slaapkamer van mijn ouders in het renteniershuisje maar bij grootmoeder, wat ik heel fijn vind, want grootmoeder behoort tot de inventaris van mijn kinderjaren, waaraan ik me vastklamp.'

Mic groeit op en de verhalen van grootmoeder lijken indringender te worden. De betekenis ervan kruipt Mic steeds meer onder de huid en langzamerhand gaat ze meer en meer begrijpen van de dingen die haar ter ore komen en om zich heen ziet gebeuren.

Ook haar vader heeft als partizaan in de bossen geleefd en gruwelijke dingen meegemaakt. Als tienjarige jongen is hij aan zijn benen opgehangen en gemarteld om informatie uit hem los te krijgen. De psychische gevolgen van de getraumatiseerde man worden voor zijn dochter steeds duidelijker, begrijpelijker, zichtbaarder. Hij drinkt overmatig en is (zelf-)destructief.

Wanneer Mic als jonge vrouw het ouderlijk huis verlaat om aan de Universiteit van Wenen theaterwetenschappen te gaan studeren, kan ze zich voor een deel emotioneel van haar familie distantiëren door een beschermende muur op te trekken tussen hen en haar. Toch kan ze voor zichzelf haar etnische afkomst niet verloochenen en komt tot de ontdekking dat ze zich meer verbonden voelt met haar Sloveense wortels, dan ze zich voor mogelijk had gehouden.

Haderlap heeft een heldere schrijfstijl met bondige zinsopbouw die echter niets afdoet aan het geheel. Heel mooi is het proza. Beeldend en gruwelijk. Hartbrekend en prachtig. Hoe paradoxaal dit ook moge klinken.

Opvallend is het ontbreken van hoofdstukken en, op punten en komma's na, van interpuncties, ook in de spaarzame dialogen die zich allemaal in haar gedachten vormen. Het verhaal is chronologisch, maar geen aaneensluitend geheel. De alinea's zijn opzichzelfstaande stukjes van het grotere geheel en, naarmate de tijd vordert, verandert ook de stijl. Haderlap lijkt meer afstand te scheppen en overziet alles vanuit vogelperspectief. Een kakofonie van verontwaardigde gedachten over de gevolgen van dit vergeten en voor velen onbekende stuk geschiedenis van een bevolkingsgroep die smacht naar erkenning. Pas een jaar voor zijn dood krijgt haar vader, vanuit het Oostenrijkse fonds voor slachtoffers van het nationaalsocialisme, een symbolische schadeloosstelling, die voor hem eindelijk de lang ontbeerde erkenning is.

'De engel van het vergeten zou wel eens vergeten kunnen zijn de sporen van het verleden uit mijn geheugen te wissen. Hij heeft me door een zee gevoerd waarin overblijfselen en brokstukken dreven. Hij heeft de zinnen in mijn hoofd tegen ronddrijvende wrakstukken en scherven aan laten botsen om ze te verwonden, om ze scherper te maken. Hij heeft de engelenplaatjes boven mijn kinderbed voorgoed verwijderd.'

Titel: De engel van het vergeten

Auteur: Maja Haderlap

Vertaling: Marianne van Reenen

Pagina's: 256

ISBN: 9789059368576

Uitgeverij Cossee

Verschenen: juni 2019